برهان‌پذیری وجود خدا و امکان‌سنجی اقامه برهان لمّی بالعرض بر وجود خدا از منظر ابن‌سینا، صدرای شیرازی و محمدحسین طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف امکان‌سنجی اقامه برهان بر وجود خدا از منظر ابن‌سینا، صدرای شیرازی و محمدحسین طباطبایی به روش کتاب‌خانه‌ای و با رویکرد تحلیلی، توصیفی و تطبیقی انجام شده است. در مسئله برهان‌پذیری، بعد از تحلیل دیدگاه‌های فیلسوفان مد نظر چنین نتایجی به دست آمد: نخست، وجود خدا برهان‌پذیر است، برهان‌پذیری به این معنا که اثبات وجود خدا برای انسانْ معقول و منطقی است و امتناع ذاتی ندارد. دوم اینکه، وجود خدا از طریق «برهان لمّی بالذات»، «برهان إنّی از نوع دلیل» و «برهان إنّی مطلق از نوع تضایفی» اثبات‌پذیر نیست. اما از طریق «برهان لمّی بالعرض» و «برهان إنّی از نوع ملازمات عامه» می‌توان وجود خدا را اثبات کرد. در این نوشتار «برهان لمّی بالعرض» برای اثبات وجود خدا پیشنهاد شده است که در آثار ابن‌سینا و صدرای شیرازی نیز وجود دارد. «برهان لمّی بالعرض» وجود نعتی حق‌‌تعالی را اثبات می‌کند و همین مستلزم اثبات وجود نفسی‌اش نیز هست. با این تبیین، مسئله برهان‌پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لابرهان علیه» تعارضی نخواهد داشت، زیرا مفاد قاعده از طریق «برهان لمّ بالذات» بر برهان‌ناپذیری وجود خدا دلالت می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Provability of the Existence of God and the Feasibility of Establishing a Priori Proof of the Existence of God from the Perspective of Ibn Sina, Sadra Shirazi and Mohammad Hoseyn Tabatabayi

نویسندگان [English]

  • Seyyed Vahid Kashani 1
  • Askari Soleymani Amiri 2
1 Assistant Professor Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Imam Khomeini Education and Research Institute, Qom, Iran,
چکیده [English]

Using library method, this study seeks to evaluate the feasibility of proving the existence of God from the perspective of Ibn Sina, Sadra Shirazi and Mohammad Hoseyn Tabatabayi with an analytical, descriptive and comparative approach. In the issue of provability, after analyzing the views of these philosophers, the following conclusions are reached: first, the existence of God is provable, and provability means that proving the existence of God is reasonable for man and has no essential impossibility. Second, the existence of God is not provable by the "essential priori proof", the "posteriori proof of the type of reason" and the "absolute posteriori proof of the type of addition". But the existence of God can be proved by the "accidental priori proof" and the "accidental priori proof of the type of general concomitants". In this article, the "accidental priori proof" is proposed to prove the existence of God, which is also mentioned in the works of Ibn Sina and Sadra Shirazi. "Accidental priori proof" demonstrates the subordinate existence of God which requires the proof of his independent existence. With this explanation, the issue of the provability of the existence of God will not be in conflict with the rule of "There is no proof for the necessary being", because the content of the rule implies the unprovability of the existence of God through the "essential priori proof".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Provability
  • Unprovability
  • Accidental Priori Proof
  • Essential Priori Proo
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1357). النجاة فی الحکمة الالهیة، قم: مکتبة المرتضوی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد، به اهتمام: عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1369). التعلیقات، حققه و قدم له: عبد الرحمن بدوی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1376). الالهیات من کتاب الشفا، حققه: حسن حسن‌زاده آملی، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی، الطبعة الاولی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383). الاشارات والتنبیهات مع شرح الخواجه نصیر الدین الطوسی والمُحاکمات لقطب الدین الرازی، تحقیق: کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی، چاپ اول.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404). الشفا (منطق)، تحقیق: سعید زاید، قم: مکتبة آیة الله مرعشی.
جوادی آملی، عبدالله (1375 الف). تبیین براهین اثبات خدا، قم: اسراء، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1375 ب). رحیق مختوم، قم: اسراء، چاپ اول.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ والمعاد، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1382). التعلیقات علی الالهیات من الشفاء، تصحیح، تحقیق و مقدمه: نجف‌قلی حبیبی، اشراف: سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1419). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تعلیقات: محمدحسین طباطبایی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الخامسة.
طباطبایی، سید محمدحسین (1379). اصول فلسفه و روش رِئالیسم، در: مجموعه آثار، ج6، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری، قم: صدرا، چاپ هفتم.
طباطبایی، سید محمدحسین (1392). مجموعه رسائل، به کوشش: سید هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، چاپ سوم، ج1 و 2.
طباطبایی، سید محمدحسین (1392). نهایة الحکمه، تصحیح و تعلیق: غلام‌رضا فیاضی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ هفتم.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1388). شرح حکمة الاشراق، به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تصحیح و تحقیق: سید محمد موسوی، مقدمه: سید حسین نصر، تهران: حکمت، چاپ اول.
مصباح یزدی، محمدتقی (1387). شرح الاهیات شفا، تحقیق و نگارش: عبدالجواد ابراهیمی‌فر، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.