آیین اهل حق و رابطه آن با آیین مهر پرستی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

2 دانش آموخته کارشناس ارشد تاریخ اسلام دانشگاه پیام نور

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی رابطه میان آیین اهل حق و کیش مهرپرستی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که آیین اهل ‌حق، آموزه‌هایی مشترک با آیین‌های باستانی ایران دارد. نظر به سرشت ترکیبی باورها و عقاید این آیین، گویی یکی از بنیادها و آبشخورهای فکری و اعتقادی اهل ‌حق، آیین میترا است. از تشابهات این دو آیین، مواردی شایان توجه است مثل: مقام والای خورشید و فرّ ایزدی نزد کیش مهرپرستی و آیین اهل ‌حق، انعقاد پیمان برادری، قربانی‌کردن گاو، تولد مهر و تولد برخی از پیران اهل ‌حق از دوشیزه‌ای باکره، اهمیت عدد هفت، رازآلودگی. این تشابهات تا بدان‌جا است که می‌توان گفت گونه‌ای همانندی در اخلاقیات، مناسک، آداب و رسوم، و نمادهای مذهبی در میان است؛ اما مبانی بنیادین اهل حق مثل نگاه به توحید، معاد، عدل، امامت، نبوت کاملاً با ادیان باستانی ایران متفاوت است. در این جستار تلاش می‌شود با روش تفسیری - مقایسه‌ای و با تکیه بر کتاب سرانجام از مقدس‌‌ترین و مهم‌ترین منابع مکتوب اهل ‌حق، رابطه میان آیین اهل ‌حق و کیش مهرپرستی واکاوی شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ahl-e Haqq Religion and Its relation with Mithraism

نویسندگان [English]

  • Seyed Hasan Qoreishi Karin 1
  • Hadi Estahri 2
1 Assistant professor of History of Payame Noor University
2 MA graduate of History of Islam Payame Noor University
چکیده [English]

The purpose of this study is to examine the relation between Ahl-e Ḥaqq religion and Mithraism. The findings of the research suggest that Ahl-e Ḥaqq has some similar teachings with Iran’s ancient religions. Considering
combinational nature of beliefs of this religion, it is as though one of fundaments
and intellectual and belief bases of Ahl-e Ḥaqq is Mithraism. Of similarities
of these two religions, some cases are notable like: sublime status of the sun and divine glory to Mithraism and Ahl-e Ḥaqq, making brotherhood
pact, sacrificing cow, the birth of Mithras and the birth of some of Ahl-e Ḥaqq sages from a virgin, importance of number seven, and secrecy. These similarities are to the extent that it can be said there is a kind of sameness in ethics, rites, customs, and religious symbols; but fundamental basics of Ahl-e Ḥaqq like view on monotheism, resurrection, justice, Imamah, and prophethood is totally different from ancient religions of Iran. In this study, it is attempted to delve into the relation between Ahl-e Ḥaqq and Mithraism
by interpretative-comparative method and with reliance on Saranjām
book which is of the holiest and the most important written sources of Ahl-e Ḥaqq.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahl-e Ḥaqq
  • Mithraism
  • religious similarities
  • eclectic way
آللو، رنه (1366ش)، اسرار انجمن‌های محرمانه، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: شباویز، چ۱.
اسفندیار، کیخسرو (1362ش)، دبستان مذاهب، به اهتمام رحیم رضازاده ملک، ج۱، تهران: طهوری، چ۱.
الهی، نورعلی (1373ش)، برهان الحق، تهران: جیحون، چ۸.
اوستا (1374ش)، گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، ج۱ و ۲، تهران: مروارید، چ۲.
باقری، مهری (1385ش)، دین‌های ایران باستان، تهران: نشر قطره، چ۱.
بختورتاش، نصرت‌الله (1383ش)، تاریخ پرچم ایران، درفش ایران از باستان تا امروز، تهران: بهجت، چ۱.
بهمن سلطانی هورامی، مظفر (1386ش)، تاریخ هورامان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: نادر کریمیان سردشتی، تهران: نشر احسان، چ۱.
پورشهبازی، علی‌رضا (1391ش)، جستاری درباره یک نماد هخامنشی، فروهر، اهوره‌مزدا یا خورنه، تهران: شیرازه، چ۲.
جیحون‌آبادی، نعمت‌الله (1361ش/ 1982م)، حق‌الحقایق یا شاهنامه حقیقت، تصحیح و مقدمه: محمد مکری، تهران: طهوری، چ۲.
حسینی، سیدمحمد (1382ش)، دیوان گوره، کرمانشاه: باغ نی، چ۱.
حسینی، سیدمحمد (1389ش)، روحتاو از شاهو تا برزنجه، ج۱، سلیمانیه: انستیتو فرهنگی کرد، چ۱.
خدابنده، عبدالله (1388ش)، شناخت فرقه اهل حق، تهران: امیرکبیر، چ۳.
خواجه الدین، سیدمحمدعلی (1362ش)، سرسپردگان، تاریخ و شرح عقاید دینی اهل ‌حق، تهران: کتابخانه منوچهری.
دادگی، فرنبغ (1369ش)، بندهش، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس، چ۱.
دکه‌ای، سیدفضل‌الله (1394ش)، دیوان بابا ناوس، تهران: نشر ثالث، چ۱.
رضی، هاشم (1381ش الف)، تاریخ آیین رازآمیز میترایی، ج۱ و ۲، تهران: بهجت، چ۱.
 رضی، هاشم (1379ش)، حکمت خسروانی، تهران: بهجت، چ۱.
 رضی، هاشم (1381ش ب)، دانشنامه ایران باستان، ج۴، تهران: سخن، چ۱.
 رضی، هاشم (1376ش)، وندیداد، ج۱، تهران: نشر مرکز، چ۱.
رنجبر، محمدعلی (1387ش)، مشعشعیان، ماهیت فکری‌- اجتماعی و فرآیند تحولات تاریخی، ویراست دوم، تهران: آگاه.
 ریگ ودا (1348ش)، ترجمه سیدمحمدرضا جلالی نائینی، با مقدمه تاراچند، تهران: کتاب‌های سیمرغ.
 زارعی، محمدابراهیم (1392ش)، آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی استان کردستان، تهران: انتشارات سبحان نور، با همکاری دانشگاه بوعلی سینا.
سرافراز، علی‌اکبر و دیگران (1381ش)، باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، تهران: انتشارات عفاف، چ۱.
صفریان، کامل (1385ش)، یادداشت‌هایی پیرامون مهرپرستی در کردستان، سنندج: پرتو بیان، چ۱.
 صفی‌زاده (بوره‌که‌ئی)، صدیق (1363ش)، دوره بهلول، یکی از متون کهن یارسان، تهران: طهوری، چ۱.
صفی‌زاده (بوره‌که‌ئی)، صدیق (1375ش)، سرانجام یا کلام خزانه، تهران: هیرمند، چ۱.
صفی‌زاده (بوره‌که‌ئی)، صدیق (1361ش)، نوشته‌های پراکنده درباره یارسان (اهل ‌حق)، تهران: عطائی.
 طاهری، طیب (2009م)، تاریخ و فلسفه سرانجام، شرحی بر نحله‌های فکری و اعتقادی در کردستان، اربیل: مرکز تحقیق و نشر مکریانی، چ۱.
طاهری، طیب (2007م)، سرانجام، آیین یارسان، سلیمانیه: انستیتو فرهنگی کرد، با همکاری انتشارات آراس، چ۱.
 فرای، ریچارد ان (1373ش)، میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ۴.
 کارنامه اردشیر بابکان (1354ش)، با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمه فارسی و واژه‌نامه بهرام فره‌وشی، تهران: دانشگاه تهران.
 کومون، فرانتس (1386ش)، دین مهری، ترجمه احمد آجودانی، تهران: نشر ثالث، چ۱.
کیانی (میرا)، محسن (1369ش)، تاریخ خانقاه در ایران، تهران: کتابخانه طهوری، چ۱.
مالامیری کجوری، احمد (1376ش)، اهل ‌حق، قم: مرتضی.
 مجموعه رسائل و اشعار اهل ‌حق (1950م)، تصحیح: ولادیمیر ایوانف، بمبئی: انتشارات انجمن اسماعیلی.
 مرادی غیاث‌آبادی، رضا (1391ش)، گوی بالدار، نشان خورشید، شاهین و اهورامزدا، تهران: مؤلف و پژوهش‌های ایرانی، چ۱.
 مرکلباخ، راینهولد (1387ش)، میترا، آیین و تاریخ، ترجمه توفیق گلی‌زاده، تهران: نشر اختران، چ۱.
 مقدم، محمد (1380ش)، جستار درباره مهر و ناهید، تهران: هیرمند، چ۱.
 ورمازرن، مارتین (1383ش)، آیین میترا، ترجمه بزرگ نادرزاده، تهران: نشر چشمه، چ۴.
 یشت‌ها (1391ش)، ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداود، ج۱ و ۲، تهران: اساطیر، چ۱.