تحلیل و بررسی حدیث «خلفاء امتی اثناعشر» از دیدگاه زیدیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانش آموخته دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

یکی از احادیث معروف پیامبر(ص) حدیث «خلفاء أمتی اثناعشر، کلهم من قریش» است که در  منابع  حدیثی شیعه و سنی آمده است؛ اما در این میان، شیعیان زیدی‌مذهب از آن جهت که این حدیث را مخالف آموزه اصلی خود در باب امامت بنی‌فاطمه دیده‌اند، از نقل آن خودداری کرده و در اندک مواردی هم که این حدیث را بازگو کرده‌اند، به رد آن پرداخته و آن را حدیثی غیر مشهور دانسته‌اند. زیدیه در بسیاری از آثار حدیثی و کلامی خود که جای نقل این روایت است، عمداً از نقل این حدیث خودداری کرده و اگر در مواردی هم این حدیث را ذکر کرده‌اند، برای نقد شیعه اثناعشری است. این مقاله با بررسی حدیث «خلفاء امتی اثناعشر، کلهم من قریش» در منابع حدیثی و کلامی زیدیه، به واکاوی آن از دیدگاه زیدیه می‌پردازد و دلیل تأویل این حدیث از سوی زیدیان را مخالفت این حدیث با اصلی‌ترین مبنای فکری زیدیه در امامت یعنی قیام به شمشیر می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis and Examination of the Hadith “My Ummah’s Caliphs are Twelve” from the Viewpoint of Zaydīs

نویسندگان [English]

  • mahdi farmanian 1
  • Maryam Esmaeili 2
1 Associate professor of “Kalam Denominations” department of University of Religions and Denominations
2 Doctorate graduate of Shiite Studies of University of Religions and Denominations.
چکیده [English]

One of famous hadiths of the Prophet (s) is the hadith “my ummah’s caliphs
are twelve; all of them are from Quraysh” which has come in Shi’i and Sunni hadith sources; however, since Zaydī Shias have regarded this hadith opposed
to their essential teaching on ground of Imamah of Banū Fāṭima, they have avoided citing it and in the few cases that they have recounted this hadith, they have refuted it and have considered it a non-mashhūr hadith. In many of their hadith and kalam works which is the place of citing this narrative, Zaydiyya
have deliberately avoided citing this hadith and if they have mentioned
this hadith in some cases, it is for critiquing Twelver Shia. This essay delves into the hadith “my ummah’s caliphs are twelve; all of them are from Quraysh” from the viewpoint of Zaydiyya, by examining that in hadith and kalam sources of Zaydiyya and considers the reason for the interpretation of this hadith on the part of Zaydīs, the opposition of this hadith with the most essential intellectual basis of Zaydiyya in Imamah, namely uprising by sword.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zaydiyya
  • “twelve” hadith
  • text on Imamah
ابوالعباس احمد بن‌ابراهیم (۱۴۲۳ق)، المصابیح، تحقیق: عبدالله حوثی‏، چ۲، صنعاء: انتشارات مؤسسة الإمام زید بن‌علی‏.
ابن‌حنبل، احمد (بی‌تا)، مسند احمد،‌ بیروت: دار صادر.
ابن‌اسماعیل، حمیدالدین عبدالله بن‌محمد (۱۴۲۰ق)، الزیدیه، چ۱، عمان: مؤسسه  الإمام زید بن‌علی الثقافیة.
ابن‌حجر عسقلانی،‌ احمد بن‌علی (بی‌تا)، تعجیل المنفعه بزوائد رجال ائمة الاربعة، بیروت: ‌دارالکتاب العربی.
ابن‌حجر عسقلانی،‌ احمد بن‌علی (۱۴۲۴ق)، فتح الباری شرح صحیح بخاری، بیروت: المکتبة‌العصریة.
ابن‌سلیمان، عبدالله بن‌حمزه (۱۴۲۳ق)، شرح الرسالة الناصحة بالادلة الواضحة، تحقیق: ابراهیم یحیی الدرسی الحمزی، هادی بن‌حسن بن‌هادی الحمزی، چ۱، صعده: مرکز اهل بیت للدراسات الاسلامیة.
ابن‌عقده کوفی، احمد بن‌محمد (۱۴۲۴ق)، فضائل أمیرالمؤمنین علیه السلام، محقق: محمد حسین، حرزالدین عبدالرزاق، قم: انتشارات دلیل ما.
ابن‌کثیر دمشقی،‌ ابوالفداء اسماعیل بن‌عمر (۱۴۰۷ق)، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.
ابن‌مرتضی، احمد بن‌یحیی (۱۳۶۶ق)، مقدمه کتاب البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الاعصار، چ۱، صنعا: دارالحکمة الیمانیة.
ابوعبدالله حمیدان بن‌یحیی قاسمی‏ (۱۴۲۴ق)، مجموع السید حمیدان‏، تحقیق: احمد حمزی، هادی حمزی، تقدیم: مجدالدین مویدی‏، چ۱، صعده: مرکز أهل البیت للدراسات الإسلامیة.
احمد ناصر لدین‌الله (۱۴۰۵ق)،‏ ‏النجاة لمن اتبع الهدی واجتنب الردی، ویسبادن: دار النشر فرانز.
اربلی، علی بن‌عیسی (۱۳۸۱ق)، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق: رسولی محلاتی، سید هاشم‏، چ۱، تبریز: انتشارات بنی‌هاشمی‏.
سجستانی، ابی‌داوود سلیمان بن‌اشعث (۱۴۲۱ق)، کتاب السنن (سنن ابی‌داوود‌)، چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اشعری، علی بن‌اسماعیل (۱۴۲۴ق)، مقالات الاسلامیین، چ۱، بیروت: المکتبه العصریه.
اصفهانی،‌ ابونعیم احمد بن‌عبدالله (۱۴۰۷ق)، ‌حلیة الاولیاء وطبقاتالاصفیاء، چ۵، بیروت: دارالکتاب  العربی.
بحرانی اصفهانی، عبدالله بن‌نورالله (۱۳۸۲ش)، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، قم: مؤسسه الامام المهدی.
بحرانی، سیدهاشم بن‌سلیمان (بی‌تا)، الانصاف فی النص علی الائمة اثنی عشر، ترجمه رسولی محلاتی، [بی‌جا]: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بحرانی، سیدهاشم بن‌سلیمان (۱۴۱۳ق)، مدینة معاجز الائمة الاثنی عشر، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیة.
بخاری، ابی‌عبدالله محمد بن‌اسماعیل (بی‌تا)، تاریخ کبیر،‌ دیاربکر: مکتبة الاسلامیه.
بخاری، ابی‌عبدالله محمد بن‌اسماعیل (۱۴۲۲ق)، صحیح البخاری، چ۱، بیروت: ‌دار احیاء التراث العربی.
بیهقی،‌ ابوبکر احمد بن‌الحسین (۱۴۰۵ق)، دلائل النبوة ‌و معرفة احوال صاحب الشریعة‌،‌ تحقیق: عبدالمعطی قلعجی، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ترمذی، ابی‌عیسی محمد بن‌عیسی (بی‌تا)، الجامع الصحیح (سنن ترمذی)‌،‌ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حاکم نیشابوری،‌ محمد بن‌محمد (۱۴۰۶ق)، مستدرک الحاکم،‌ تحقیق یوسف المرعشلی، بیروت: دار المعرفة‌.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (۱۴۲۵ق)، اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، بیروت: انتشارات اعلمی.
حسین بن‌بدرالدین (۱۴۱۵ق)، العقد الثمین فی معرفة رب العالمین، تحقیق: محمد یحیی سالم عزان، چ۲، صعده: مکتب التراث الإسلامی.
حسین بن‌بدرالدین (۱۴۲۲ق)، ینابیع النصیحة فی العقائد الصحیحة، تحقیق: دکتر مرتضی محطوری‏، چ۲، صنعا: مکتبة البدر.
خزاز رازی، علی بن‌محمد (۱۴۰۱ق)، کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، محقق: عبدالطیف حسینی کوهکمری‏، قم: انتشارات بیدار‏.
خطیب بغدادی، ‌ابوبکر احمد بن‌علی (بی‌تا)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتابالعربی.
رسی، قاسم بن‌ابراهیم (۱۴۲۲ق)، مجموع کتب و رسائل الامام قاسم بن‌ابراهیم الرسی، تحقیق: عبد الکریم احمد جدبان، چ۱، صنعاء: دار الحکمة الیمانیة.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن‌ابی‌بکر (بی‌تا)، تاریخ الخلفا،‌ تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، [بی‌جا]:‌ منشورات شریف رضی.
شرفی، احمد بن‌محمد بن‌صلاح (۱۴۱۱ق)‏، شرح الأساس الکبیر، تحقیق: احمد عارف‏، صنعا: دار الحکمة الیمانیة.
شرفی، احمد بن‌محمد بن‌صلاح‏ (۱۴۱۵ق)، عدة الأکیاس فی شرح معانی الأساس‏، چ۱، صنعا: دار الحکمة الیمانیة. ‏.
شهاری صنعانی،  علی بن‌عبدالله بن‌قاسم (۱۴۲۳ق)، بلوغ الأرب وکنوز الذهب فی معرفة المذهب، چ۱، [بی‌جا]: انتشارات مؤسسة الإمام زید بن‌علی‏.
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم (بی‌تا)، ملل و نحل، بیروت: انتشارات دارالفکر.
صدر حاج سیدجوادی، احمد (۱۳۸۳ش)، دایره المعارف تشیع، چ۲، تهران: نشر شهید سعید محبی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن‌ابراهیم (۱۳۸۳ش)‏، شرح أصول کافی، مصحح: محمد خواجوی، چ۱، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی‏.
صدوق، محمد بن‌علی‏ (۱۳۷۶ش)، الأمالی، چ۶، تهران: انتشارات کتابچی‏.
طبرانی،‌ ابی‌القاسم سلیمان بن‌احمد (۱۹۸۴م)، المعجم الکبیر، چ۲، موصل: مطبعه الزهرا.
طوسی، ابی‌جعفر (۱۳۹۴ق)، تلخیص الشافی، تعلیق: سیدحسین بحرالعلوم، چ۳، قم: دارلکتب الاسلامیه.
عاملی نباطی، علی بن‌محمد (۱۳۸۴ق)، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، محقق: رمضان میخائیل، نجف: المکتبة الحیدریة.
فرمانیان، مهدی و سیدعلی موسوی‌نژاد (۱۳۸۶ش)، زیدیه، تاریخ و عقاید، چ۱، قم: نشر ادیان.
قاسم بن‌محمد بن‌علی‏ (۱۴۲۱ق)، الأساس لعقائد الأکیاس‏، تعلیقه: محمد قاسم عبد الله‏، چ۳، صعده: مکتبة التراث الإسلامی‏.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (۱۴۰۷ق)، الکافی، علی‌اکبر غفاری و آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۰ق)، بحارالانوار، چ۲، بیروت: مؤسسه الوفاء.
محمد بن‌قاسم بن‌ابراهیم (۱۴۲۳ق)، مجموع کتب و رسائل محمد بن‌قاسم، تحقیق: عبدالکریم احمد جدبان، چ۱، صعده: مکتبة التراث الاسلامی.
محمد بن‌قاسم بن‌ابراهیم (۱۴۲۱ق)، الاصول الثمانیة، تحقیق: عبدالله بن‌حمود العزی، چ۱، عمان: مؤسسه الامام زید بن‌علی الثقافیة.
محمد بن‌حسن بن‌قاسم (۱۴۱۷ق)، سبیل الرشاد الی معرفة رب العباد، تحقیق: محمد یحیی سالن عزان، چ۳، صعده: دارالتراث الیمنی.
مسلم بن‌حجاج قشیری نیشابوری (۱۳۷۵ق)، صحیح مسلم، ‌تحقیق: محمد فواد عبدالباقی،‌ چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مغربی، ابوحنیفه نعمان بن‌محمد تمیمی (۱۳۸۵ق)، دعائم الاسلام، چ۲، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
مفید، محمد بن‌محمد (۱۴۱۳ق)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، تحقیق: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ۱، قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن‌محمد (۱۴۱۳ق)، الفصول المختارة، محقق: علی میرشریفی‏، چ۱، قم: انتشارات کنگره شیخ مفید‏.
مفید، محمد بن‌محمد (۱۳۷۲ش)، اوایل المقالات فی المذاهب و المختارات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
منصور بالله (۱۴۲۲ق)، ‏مجموع رسائل الإمام المنصور بالله‏، چ۱، صنعا: مؤسسة الإمام زید بن‌علی‏‏.
مؤیدی، ابراهیم بن‌محمد بن‌احمد (۱۴۲۲ق)، الإصباح علی المصباح فی معرفة الملک الفتاح‏، تحقیق: عبدالرحمن شایم، چ۱، ناشر: مؤسسة الإمام زید بن‌علی‏، صنعاء‏.
ناجی، حسن (۱۹۸۶م)، الزیدیه لصاحب بن‌عباد، بیروت: الدار العربیه للموسوعات.
ناشی اکبر،‌ عبدالله بن‌محمد (۱۳۸۶ش)، فرقه‌های اسلامی و مسئله امامت،‌ ترجمه علیرضا ایمانی، چ۱، قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
نوبختی ، ابومحمد حسن بن‌موسی (۲۰۰۷م)، فرق الشیعه، تحقیق: ک. ه. ریتر، [بی‌جا]: انتشارات بدایات.
هادی بن‌ابراهیم (۱۴۲۳ق)، هدایة الراغبین الی مذهب العترة الطاهرین، تحقیق: عبدالرقیب بن‌مطهر، چ۲، صعده: مرکز اهل البیت للدراسات الإسلامیة.
یحیی بن‌حسین بن‌قاسم بن‌ابراهیم‏ (۱۴۲۱ق)، مجموع رسائل الإمام الهادی إلی الحق القوی، صنعا: مؤسسة الإمام زید بن‌علی‏.