بازخوانی شخصیت یزید بن‏ حصین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم قم

2 استادیار گروه معارف دانشگاه آیت الله بروجردی

3 دانشجوی کارشناسی ارشد ادیان غیر ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

در تاریخ تشیع نام برخی از افراد در شمار شیعیان و اصحاب ائمه ضبط شده است؛ اما وقتی ادله و منابعی که این قبیل اسامی را ضبط کرده‌اند، بررسی می‌شوند، خلاف آن مدعا ثابت می‌شود. در بسیاری از کتاب‌ها نام یزید بن‌حصین به عنوان یکی از شیعیان امام حسین(ع) و به عنوان شهید کربلا ضبط شده است، حال آنکه وقتی مستنداتی که برای اثبات شهادت یزید اقامه شده است، نقد و ریشه‌یابی‌تاریخی می‌شوند، نه تنها نمی‌توان نام وی را در شمار شهدای نینوا دانست، بلکه به تصریح تاریخ کهن و معتبر، یزید یکی از دشمنان امام حسین(ع) بود که بعد از عاشورا و در قیام توابین سلیمان بن‌صرد را به شهادت رساند و زمان عمر بن‌عبدالعزیز خلیفه اموی را درک کرد؛ از همین روی لازم است برای شناخت شیعیان واقعی، طبق اصول و قواعد پژوهشی در تاریخ، منابع و مستندات بازکاوی شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historicism of Identity of Yazīd b. al-Ḥuṣayn

نویسندگان [English]

  • ebrahim salehi haji abadi 1
  • reza ramazani 2
  • mohammad ali salehi haji abadi 3
1 Doctorate student of “History of Islam”, Baqir al-Olum University of Qom
2 Assistant professor of Education department, Ayatollah Borujerdi University
3 M.A. student of “Non-Abrahamic Religions”, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

In history of Shiism, name of some people has been recorded among Shias and companions of Imams; but when the reasons and the sources that have recorded such names are examined, the opposite of that claim is proven. In many of books, the name of Yazīd b. al-Ḥuṣayn has been recorded as one of Shias of Imam al-Ḥusayn (pbuh) and as a martyr of Karbala, whereas when the documents that have been adduced for proving the martyrdom of Yazīd are critiqued and their historical roots are found, not only cannot his name be considered among the martyrs of Karbala, but also according to the affirmation of old and valid history, Yazīd was one of enemies of Imam al-Ḥusayn (pbuh) who martyred Sulaymān b. Ṣurad after ʿĀshūrā and in Tawwābūn uprising and was alive in the time of ʿUmar b. ʿAbd al-ʿAzīz, the Umawī caliph; thus, to recognize real Shias, it is necessary for sources and documents to be explored according to principles and research rules in history

کلیدواژه‌ها [English]

  • martyrs of Karbala
  • Yazīd ibn Ḥuṣayn
  • martyrdom
  • the critique and evaluation of reasons
ابن‌ابی عاصم (۱۴۱۳ق)، السنة، بیروت: المکتب الاسلامی، چ۳.
ابن‌اثیر، علی (۱۳۹۹ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن‌احمد، حمید (۱۴۰۵ق)، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیه، دمشق: دارالاسامه، چ۲.
ابن‌اعثم، احمد (۱۴۱۱ق)، الفتوح، تحقیق: علی شیری؛ بیروت: دارالاضواء.
ابن‌جریر طبری شیعی، محمد (۱۴۱۳ق)، دلائل الإمامه، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة، قم: مؤسسة البعثه.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن (۱۴۱۲ق)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر و مصطفی عبدالقادر؛ بیروت: دار الکتب العلمیّة.
ابن‌حاتم، یوسف (بی‌تا)، الدر النظیم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن‌حجر، احمد (۱۴۰۴ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر.
ابن‌حجر، احمد (۱۴۱۵ق)، تقریب التهذیب، تحقیق: مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیه، چ۲.
ابن‌حجر، احمد (۱۴۲۶ق)، الاصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق: عادل احمد و علی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ابن‌حجر، شهاب‌الدین (بی‌تا)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفه، چ۱۳.
ابن‌خلکان، احمد (۱۳۶۴ش)، وفیات الأعیان و انباء ابناء الزّمان؛ تحقیق: احسان عباس؛ قم: الشریف الرضی.
ابن‌سائب کلبی، هشام (۱۴۰۸ق)، نسب معد و الیمین الکبیر، تحقیق: ناجی حسن، بیروت: علم الکتب.
ابن‌سعد، محمد (۱۴۱۵ق)، ترجمة الإمام الحسین و مقتله من القسم غیر المطبوع من کتاب الطبقات الکبیر، تحقیق: عبدالعزیز الطباطبائی، قم: مؤسسة آل البیت.
ابن‌سعد، محمد (بی‌تا)، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر.
ابن‌شهرآشوب، محمد (بی‌تا)، مناقب آل ابی‌طالب؛ قم: انتشارات علامة.
ابن‌صباغ، علی (۱۴۲۲ق)، الفصول المهمة فی معرفة الأئمّه، تحقیق: سامی الغریری؛ قم: دار الحدیث.
ابن‌طاووس، علی (۱۴۱۶ق)، الاقبال بالأعمال الحسنه، تحقییق: جواد القیومی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌طاووس، علی (۱۴۲۵ق)، الملهوف فی قتلی الطفوف؛ تحقیق: فارس تبریزیان «الحسون»؛ تهران: دارالاسوة، چ۴.
ابن‌طاووس، علی (بی‌تا)، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، قم: منشورات الرضی.
ابن‌عبدالبر (۱۴۱۳ق)، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد، بیروت: دارالجبل.
ابن‌عساکر، علی (۱۴۱۵ق)، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ابن‌قدامه، عبدالله (بی‌تا)، المغنی؛ بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌کثیر، اسماعیل (۱۴۰۸ق)، البدایة و النّهایه، تحقیق: علی شیری، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ابن‌ندیم، عمر (۱۴۰۸ق)، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، تحقیق: سهیل زکار، بیروت: مؤسسة البلاغ.
ابن‌نما حلی، محمد (۱۳۶۹ق)، مثیر الاحزان، النجف الاشرف: المطبعة الحیدریه.
ابومخنف، لوط (۱۳۶۴ش)، مقتل الحسین، تحقیق: حسن غفاری؛ قم: حسن غفاری، چ۲.
ابومخنف، لوط (۱۳۶۷ش)، وقعة الطف، تحقیق: محمدهادی یوسفی؛ قم: النّشر الاسلامی.
ابی‌الفداء، اسماعیل (بی‌تا)، المختصر فی اخبار البشر تاریخ ابی الفداء، بیروت: دار المعرفه.
اربلی، علی‌ بن‌فتح (۱۳۸۱ق)، کشف الغمة فی معرفة الأئمّه، تبریز: مکتبة بنی‌هاشم.
اردبیلی، محمد (بی‌تا)، جامع الرواه، اردبیل: نشر نجفی.
اسماعیلی یزدی، عباس (۱۳۸۵ش)، سحاب رحمت، قم: مسجد جمکران، چ۷.
اصفهانی، ابوالفرج (۱۹۷۰م)، مقاتل الطالبیین، تحقیق: احمد صقر، [بی‌جا]: اسماعیلیان، چ۲.
آقاتهرانی، مرتضی (۱۳۸۶)، یاران شیدای حسین بن‌علی، قم: باقیات، چ۵.
آیتی، محمدابراهیم (۱۳۴۷ش)، بررسی تاریخ عاشورا، تهران: صدوق.
بروجردی، حسین (۱۴۱۶ق)، التقریر بحث السّیّد البرجردی فی القبله، تحقیق: مؤسسة النّشر الاسلامی، قم: مؤسسة النّشر الاسلامی.
بروجردی، علی‌اصغر (۱۴۱۰ق)، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرّجال، تحقیق: مهدی روحانی، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی.
بلاذری، احمد (بی‌تا)، جمل من انساب الاشراف، تحقیق: سهیل و ریاض، بیروت: دارالفکر.
بلاذری، احمد‌ بن‌یحیی (۱۹۵۶م)، فتوح البلدان، تحقیق: صلاح‌الدین المنجد، القاهره: مکتبة النهضة المصریة.
بهشتی، ابوالفضل (۱۳۸۷ش)، فلسفه و عوامل جاودانگی نهضت عاشوا، قم: بوستان کتاب، چ۵.
تستری، محمدتقی (۱۴۲۸ق)، قاموس الرجال، تحقیق: مؤسسة النشر الاسلامی، قم: النشر الاسلامی.
 تفرشی، مصطفی (۱۴۱۸ق)، نقد الرجال، تحقیق: مؤسسة آل البیت؛ قم: مؤسسة آل البیت.
حاکم نیشابوری (بی‌تا)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: یوسف عبدالرحمن، بیروت: دار المعرفه.
خطیب بغدادی، احمد (۱۴۱۷ق)، تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
خوارزمی، موفق (۱۴۱۸ق)، مقتل الحسین، تحقیق: محمد السماوی؛ قم: انوارالهدی.
خوئی، ابوالقاسم (۱۹۷۳م)، معجم رجال الحدیث، نجف الاشرف: مطبعة الآداب.
دائرة المعارف تشیع (۱۳۹۱ش)، تهران: حکمت، چ۱.
دشتی، مصطفی (۱۳۷۹ش)، معارف و معاریف، دایرةالمعارف جامع اسلامی، تهران: موسسة فرهنگی آرایه، چ۳.
دینوری، احمد (۱۹۶۰م)، الاخبارالطوال، تحقیق: عبدالمنعم، قاهره: داراحیاء الکتب العربی.
ذهبی، محمد (۱۴۲۲ق)، تاریخ الاسلام، تحقیق: عمرعبدالسلام، بیروت: دارالکتاب العربی، چ۳.
ذهبی، محمد (۱۴۲۹ق)، سیر اعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرّساله، چ۲.
سنگری، محمدرضا (۱۳۸۸ش)، آینه‌داران آفتاب، محمدرضا سنگری؛ تهران: چاپ و نشر بین الملل، چ۳.
 شافعی، محمد بن‌طلحه (بی‌تا)، مطالب السوول فی مناقب آل الرسول، تحقیق: ماجد بن‌احمد، [بی‌جا]: [بی‌نا].
شاکر، ابوالقاسم و دیگران (۱۳۸۸ش)، شهدای کربلا  (پژوهشی پیرامون شهدای کربلا)؛ قم: زمزم هدایت، چ۳.
شمس‌الدین، محمد مهدی (۱۴۲۹ق)، انصارالحسین، قم: دار الکتاب الاسلامی، چ۳.
صدوق، محمد‌ بن‌علی (۱۴۱۷ق)، الامالی، قم: مؤسسة البعثه.
طوسی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، [بی‌جا]: [بی‌نا].
طوسی، محمد‌ بن‌حسن (۱۳۸۱ق)، رجال طوسی، قم: منشورات رضی.
طوسی، محمد بن‌حسن (۱۴۰۴ق)، اختیار معرفة الرّجال (رجال الکشی)، تصحیح: میرداماد، قم: مؤسسة آل البیت.
طوسی، محمد‌ بن‌حسن (۱۴۱۱ق)، الغیبه، تحقیق: عبادالله طهرانی و علی احمد، قم: موسسة المعارف الاسلامیه.
طوسی، محمد‌ بن‌حسن (بی‌تا)، الامالی، قم: داوری.
مفید، محمد (۱۴۱۴ق)، الفصول المختاره، چاپ دوم، تحقیق: نورالدین و یعقوب، بیروت: دار المفید.
مفید، محمد بن‌محمد (۱۴۱۳ق)، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق: موسسة آل البیت، قم: المؤتمرالعالمی لالفیة الشّیخ المفید.
صالحی حاجی‌آبادی، ابراهیم (۱۳۸۷ش)، «اصول و قواعد پژوهشی تاریخ (مطالعه موردی واقعه‌ کربلا)»، فصلنامه‌ علمی - پژوهشی تاریخ، ش۱۰.
صالحی حاجی‌آبادی، ابراهیم (۱۳۹۷ش)، شهدای نینوا، تهران: نگاه معاصر.
صالحی حاجی‌آبادی، ابراهیم (۱۳۹۸ش)، طعنه رقیب یا خطای تاریخ، تهران: نگاه معاصر.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (۱۳۸۶)، نگاهی به حماسه حسینی استاد مطهری، تهران: کویر، چ۵.
 صفدی (۱۴۲۰ق)، الوافی بالوفیات، تحقیق: احمد ارناووط و ترکی مصطفی، بیروت: دار احیاء التراث.
طائی، نجاح (۱۴۳۱ق)، مقتل الحسین و انصاره، بیروت: دار الهدی.
طبرانی، سلیمان (بی‌تا)، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید، بیروت: دار احیا التراث العربی.
طبرسی، فضل (بی‌تا)، الاعلام الوری باعلام الهدی، [بی‌جا]: دارالکتب الاسلامیه، چ۳.
طبری، محمد‌ بن‌جریر (۱۳۵۸ق الف)، تاریخ طبری، قاهره: الإستقامه.
 طبری، محمد بن‌جریر (۱۳۵۸ق ب)، المنتخب من ذیل المذیل من تاریخ الصحابة و التابعین، بیروت: الاعملی.
 طبسی، محمد و عزت‌الله مولائی (۱۴۲۸ق)، مع الرکب الحسینی من المدینة إلی المدینة، قم: زمزم هدایت، چ۳.
طهرانی، ابوالفضل (۱۳۷۰ش)، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشورا، تحقیق: علی موحد؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، چ۳.
فاضل لنکرانی، محمد (۱۴۲۰ق)، نهایة التقریر فی مباحث الصّلاة، تحقیق: مرکز فقه الائمة الاطهار، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار، چ۳.
فاضل لنکرانی، محمد (۱۴۲۳ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (کتاب النکاح)، تحقیق: مرکز فقه الائمة الاطهار، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار.
فتال نیشابوری، محمد (بی‌تا)، روضة الواعظین، قم: منشورات الرضی.
 قمی، عباس (۱۴۰۵ق)، نفس المهموم، تحقیق: رضا استادی؛ قم: بصیرتی.
کلینی، محمد‌ بن‌یعقوب (۱۳۹۱ق)، الکافی، تعلیق: علی‌اکبر غفاری، [بی‌جا]: دارالکتب الاسلامیه.
مامقانی، عبدالله (۱۳۵۲ق)، تنقیح المقال فی علم الرجال، النجف الاشرف: المطبعة المرتضویه.
مامقانی، یوسفعلی (۱۳۶۰ش)، عطیة الذرة الی ریس الملة، مقاتل الابرار الامة، تهران: [بی‌نا].
مجلسی، محمدباقر (۱۳۹۸ق)، بحار الانوار، طهران: مکتبة الاسلامیه، چ۳.
محدثی، جواد (۱۳۷۴ش)، فرهنگ عاشورا، قم: نشر معروف.
محمودی، محمدباقر (۱۳۷۹ش)، سرشک خوبان در سوگ سالار شهیدان، ترجمه: غلامرضا جمشیدنژاد و عبدالحسین بینش، قم: مرکز تحقیقات اسلامی در سپاه.
المرشد بالله، یحیی (۱۴۰۳ق)، الامالی الخمیسیة (تسمیة من قتل مع الحسین)، بیروت: عالم الکتب، چ۳.
المزی، جمال‌الدین (۱۴۱۳ق)، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، تحقیق: بشار عواد، بیروت: الرّساله.
مشهدی، محمد بن‌جعفر (۱۴۱۹ق)، المزار الکبیر، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
معزی ملایری، اسماعیل (۱۴۱۲ق)، جامع الاحادیث الشیعة فی احکام الشریعه، تحت اشراف آیت‌الله العظمی بروجردی، قم: مؤلف.
مغربی، نعمان بن‌محمد (بی‌تا)، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، تحقیق: محمد حسینی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
 مهدی‌پور، علی‌اکبر (۱۴۲۹ق)، نبراس الزائر فی زیارۀ الحائر، قم: مؤسسۀ الرسالۀ.
موسوعة کلمات الامام الحسین (۱۴۱۵)؛ تحقیق: معهد تحقیقات باقرالعلوم؛ قم: الهادی.
نگاهی نو به جریان عاشورا (مجموعه مقالات) (۱۳۸۸ش)؛ قم: بوستان کتاب، چ۶.
 نمازی، علی (۱۴۱۵ق)، مستدرکات علم رجال الحدیث، طهران: ابن‌مؤلف.
نوری، حسین (۱۴۰۸ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق: مؤسسة آل البیت، بیروت: مؤسسة آل البیت، چ۲.
 نویری، احمد (بی‌تا)، نهایة الأرب فی فنون الأدب، القاهرة: وزارة الثقافة و الإرشاد.
هثیمی، علی (۱۴۰۸ق)، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت: دارالکتب العلمیّه.
یعقوبی، احمد بن‌ابی‌یعقوب (بی‌تا)، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.