تحلیل روش‏ شناختی نقدهای علامه جوادی آملی در مسئله شفاعت بر تفسیر المنار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

یکی از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر تسنیم و از میان تفاسیر مهم و طراز اول متأخر اهل سنت، تفسیر المنار است. یکی از این دو تفسیر متعلق به مفسری شیعی و عقل‌گرا و در عین حال متخصص در علوم نقلی و عقلی است که اسلوب تفسیر قرآن با قرآن را برگزیده است. در مقابل رشیدرضا مفسری نقّاد افراطی و معترض به مجتهدان و علمای مذاهب اسلامی است و در عین حال در تولید نظریات خود، متأثر از ابن‌تیمیه و محمد عبده است و می‌توان وی را با اندکی تسامح و در نگاهی ابتدایی در جرگه مفسران قرآن با قرآن برشمرد. با اینکه این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند، نسبتاً از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی برخوردارند؛ البته اشتراک روشی رشیدرضا و آیت‌الله جوادی آملی بدان معنا نیست که رشیدرضا کاملاً از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره می‌گیرد، بلکه وی در صدد آن است که آرای تفسیری خود را با توجه به آیات هم‌خانواده تبیین کند؛ ولی در عین حال از دیگر روش‌های صواب و ناصواب نیز بهره می‌گیرد؛ بنابراین آیت‌الله جوادی آملی به نقد مبانی، روش‌ها و نتایج وی اهتمام ورزیده است. آرای المنار درباره مسئله شفاعت از جمله مسائلی است که به طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. دو مفسر در این مسئله از نظر مبنایی و روش تفاوت نگاه دارند. نگارندگان این پژوهش بر آن‌اند مواجهه این دو مفسر با آیاتی را که مستقیم یا غیرمستقیم با موضوع شفاعت مرتبط‌اند برجسته سازند و این مواجهه را تحلیل روشی کنند و تا حد توان و حاجت، به تبیین روش‌شناختی نقد آیت‌الله جوادی مبادرت ورزند. یافته این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع شفاعت جانبدارانه و با پیش‌فرض عمل کرده و ضمناً سعی داشته است با تهمت‌های بی‌اساس و ناصواب به قائلان شفاعت، شفاعت مذمومِ غیرمأذون در فرهنگ قرآن را چنان تعمیم دهد که شفاعت مأذون را نیز در بر گیرد. در مقابل، علامه جوادی آملی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش‌ها و تعصبات ناصوابش را یادآور شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Methodological Analysis of Allama Javadi Amoli’s critiques on Tafsir al-Manār on the Subject of Intercession

نویسندگان [English]

  • Mohammadhosein bayat 1
  • hosein mohagheghi 2
1 Lecturer of “Quran and Hadith Sciences” department of Allameh Tabataba'I University
2 Doctorate student of “Quran and Hadith Sciences” of Allameh Tabataba'I University
چکیده [English]

One of the most prominent Shia tafsir works is Tafsir Tasnīm and among the recent important and first-class Sunni tafsir works is Tafsir al-Manār. One of these two tafsir works belongs to a rationalist Shia, and at the same time a specialist in traditional and intellectual sciences, who has selected the style of commentary of Quran by Quran. On the contrary, Rashīd Riḍā is an extremely critical commentator and objector to mujtahids and scholars
of Islamic denominations and at the same time is influenced by Ibn Taymiyyah
and Muḥammad ‘Abduh in the production of his theories, and he can be counted with a little tolerance and in an elementary view, in the category
of Quran commentators by Quran.  Although these two commentaries have come from two different intellectual and belief origins, they have similar methods and styles; of course methodical similarity of Rashīd Riḍā and Ayatollah Javadi Amoli does not mean that Rashīd Riḍā completely uses the method of commentary of Quran by Quran, but he tries to explain his commentative opinions according to cognate verses; but at the same time he uses other correct and incorrect methods too. Therefore, Ayatollah
Javadi Amoli has attempted to critique his basics, methods, and results. Opinions of Tafsir al-Manār about the subject intercession is among the subjects which is criticized extensively in Tafsir Tasnīm. The two
commentators have difference of view in this subject in terms of basis and method. The writers of this research are going to highlight the confrontation
of these two commentators with the verses that are directly or indirectly
related to the subject of intercession and do a methodical analysis of this confrontation and to the extent of ability and requirement, undertake a
methodological explanation of the critique of Ayatollah Javadi. Findings of this research indicate that al-Manār has acted biasedly and with presupposition
on the subject of intercession and in addition, with baseless and incorrect
accusations against those considering intercession, has attempted to
generalize the blamed unpermitted intercession in Quranic culture such that it also includes the permitted intercession. On the contrary, Allama
Javadi Amoli has considered Rashīd Riḍā’s words basically refuted and in addition to abrogating his thought and method, he has reminded his incorrect
inclinations and bigotries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tasnīm
  • al-Manār
  • intercession
  • critique
  • methodological analysis
  • Ayatollah Javadi
  • Rashīd Riḍā
کتاب‌نامه
ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420ق)، التحریر و التنویر معروف بتفسیر ابن‌عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‌ماجه، محمد بن‌‌یزید القزوینی (بی‌تا)، السنن، تحقیق محمد فؤاد عبد ‌الباقی، بیروت: دارالفکر.
احمد بن‌حنبل (بی‌تا)، مسند، بیروت: دار صادر.
آمدى، عبدالواحد بن‌محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم‏، تصحیح: سیدمهدى‏ رجائى، قم: دار الکتاب الإسلامی‏، چ۲.
بخاری، محمد (1401ق)، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر.
تاج‌آبادی، مسعود (1392ش)، المنار در آینه المیزان (تحلیل و بررسی نقدهای علامه‌طباطبائی بر تفسیر المنار)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 ترمذی، محمد بن‌عیسی (بی‌تا)، السنن، تصحیح عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر.
جوادی آملی، عبدالله (1389ش)، ادب فنای مقربان، قم: انتشارات إسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388ش)، تسنیم، قم: انتشارات إسراء، چ۳.
جوادی آملی، عبدالله (1383ش)، توحید در قرآن، قم: انتشارات إسراء.
خوانساری، محمد (1390ش)، منطق صوری، تهران: دیدار، چ۴۴.
رشیدرضا، محمد (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفة‏.
طباطبایى، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چ۲.
طباطبایى، محمدحسین (بی‌تا)، نهایة‌ الحکمة، قم: مؤسسه النشرالاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، چ۱۲.
طبرانی، المعجم ‌الکبیر (1405ق)، تحقیق: حمدی عبدالمجید، بیروت: دار إحیاء ‌التراث‌‌العربی، چ۲.
طبری، ابوجعفر محمد بن‌جریر (1412ق)، جامع ‌البیان فی نفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
فخر رازى، محمد (1420ق)، التفسیرالکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی، چ۳.
قرطبى، محمد بن‌احمد (1346ش)، الجامع لأحکام ‌القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چ۱.
مسلم (بی‌تا)، صحیح مسلم، بیروت: دار الفکر.
متقی ‌هندی، حسام‌‌الدین (1409ق)، کنز العمال فی‌السنن و الاقوال، بیروت: مؤسسة ‌الرسالة.
مظفر، محمدرضا (1385ش)، المنطق، قم: اسماعیلیان، چ۱۵.
معرفت، محمدهادی (1376ش)، «گفت‌و‌گو با استاد آیت‌الله معرفت»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، مشهد: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
نسفى، عبدالله (1416ق)، تفسیر نسفى، بیروت: دارالنفائس.