وجودشناختی صفات الهی از منظر متکلمان مدرسه بغداد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب، پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث

2 استاد گروه فلسفه غرب دانشگاه تهران

چکیده

در مباحث کلامی بحث از وجودشناسی صفات به‌خصوص رابطه ذات و صفات الهی مسئله بسیار مهم و اختلاف‌انگیزی است. در این مقاله دیدگاه عالمان امامیه را در مدرسه بغداد - به دلیل تأثیر جدی آنان در کلام امامیه و تأثیر و تأثرات کلام امامیه و معتزله در این دوره - درباره این مسئله بررسی کرده‌ایم. همه متکلمان امامیه در مدرسه بغداد همچون معتزله صفات زائد بر ذات را انکار می‌کردند؛ با این همه در پذیرش نظریه احوال که ابوهاشم جبایی مطرح کرده بود، بین آنان اختلاف بود. اگرچه شیخ مفید در این مسئله آشکارا با نظریه احوال ابوهاشم مخالفت کرد، سید مرتضی همسو با معتزلیانِ پیرو ابوهاشم مانند قاضی عبدالجبار نظریه احوال را پذیرفت. دیگر متکلمان مدرسه بغداد مانند شیخ طوسی و کراجکی موضعی همراه با تردید در این مسئله در پیش گرفتند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ontology of Divine Attributes from Perspective of Kalam Scholars of the Baghdad School

نویسندگان [English]

  • abdol hadi etesami 1
  • reza berenjkar 2
  • jafar rezaei 1
1 Doctorate graduate of Shiite Studies of University of Religions and Denominations, researcher of Quran and Hadith University
2 Lecturer of Western Philosophy of University of Tehran
چکیده [English]

In kalam discussions, discussing ontology of attributes especially relation of divine essence and attributes is a very important and controversial subject. In this essay we have examined viewpoint of scholars of Imāmiyya in the Baghdad school- because of their serious effect in kalam of Imāmiyya and the interatction of kalam of Imāmiyya and Muʿtazila in this period- on this subject. All kalam scholars of Imāmiyya in the Baghdad school like Muʿtazila denied excessive attributes on essence; nonetheless, there was discord among them regarding the acceptance of the theory of aḥwāl which Abū Hāshim al-Jubbāʾī had put forward. Although al-Shaykh al-Mufīd explicitly opposed Abū Hāshim’s theory of aḥwāl on this subject, al-Sayyid al-Murtaḍā alignedly with Muʿtazilīs following Abū Hāshim, like Qāḍī Abd al-Jabbār, accepted the theory of aḥwāl. Other kalam scholars of the Baghdad school like al-Shaykh al-Ṭūsī and al-Karājukī took a stance with uncertainty on this subject.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God attributes
  • Imāmiyya’s words
  • the Baghdad school
  • Muʿtazila’s words
  • the theory of aḥwāl

مراجع

اسکافی، ابوجعفر (1402ق)، المعیار و الموازنة، بیروت: [بی‌نا].
اشعری، ابوالحسن (1400ق)، مقالات الاسلامیین، آلمان (ویسبادن): فرانس شتاینر.
آمدی، سیف‌الدین (1432ق)، ابکار الافکار، تحقیق: احمد محمد مهدی، قاهره: دارالکتب العربی.
حلبی، ابوالصلاح (1404ق)، تقریب المعارف، قم: انتشارات الهادی.
حلی، علامه حسن بن یوسف (1363ش)، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم: انتشارات شریف الرضی.
سبحانی، جعفر (بی‌تا)، بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
سید مرتضی، علی بن‌الحسین (1381ش)، الملخص فی اصول الدین، تحقیق: محمدرضا انصاری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
سید مرتضی، علی بن‌الحسین (1405)، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق: سیدمهدی رجائی، قم: دارالقرآن الکریم.
سید مرتضی، علی بن‌الحسین (1411ق)، الذخیره فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم (1364ش)، الملل و النحل، قم: انتشارات شریف الرضی.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1406ق)، الاقتصاد، بیروت: دار الاضواء.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1414ق)، الرسائل العشر، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
قاضی عبدالجبار، قوام‌الدین مانکدیم (1422ق)، شرح الاصول الخمسه، تعلیق احمد بن‌حسین ابی هاشم، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
قزوینی رازی، عبدالجلیل(1358)، النقض، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
کراجکی، ابوالفتح (بی‌تا)، کنزالفوائد، [بی‌جا]: [بی‌نا].
مفید، محمد بن‌محمد بن‌نعمان (1413ق)، الحکایات فی مخالفات المعتزله من العدلیه، قم: انتشارات کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن‌محمدبن نعمان (1413ق)، اوئل المقالات، قم: انتشارات کنگره شیخ مفید.
مکدرموت، مارتین (1372ش)، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار