دیدگاه ائمه(ع) درباره شخصیت و قیام زید بن‌علی (بر اساس سیر و بستر تاریخی مناسبات زید بن‌علی و پیشوایان امامیه (ع))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌پژوه حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام دانشگاه تهران

چکیده

قیام زید بن‌علی (م121ق) از جهت زمینه‌ها، عوامل، ابعاد، نتیجه و پیامدهایش از موضوعات تاریخی پر ابهام است. یکی از ابعاد این موضوع، که همچنان مورد بحث محققان است، چگونگی مناسبات زید بن‌علی با پیشوایان امامیه و ماهیت عقیده و عمل وی در این روابط است. نگارنده معتقد است آنچه موجب پراکندگی نظرات و ابهام در این موضوع شده، کم‌توجهی به سیر تاریخی روابط و بستر سیاسی رخدادها و نگاه یکجانبه به اصالت اخبار است. از این رو در این مقاله روابط زید بن‌علی به طور جداگانه با سه امام هم‌دروه‌اش، یعنی امام سجاد (ع) و امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، بررسی می‌شود. نتایج تحقیق در این مطالعه بسترشناسانه نشان از سیر ناهمگون و نزولی تعاملات زید با رهبران امامیه و تأثیر شرایط سیاسی موجود در واکنش‌ها و فرمایشات ائمه (ع) در تمجید زید بن‌علی و قیام او دارد؛ موضوعی که قائلان به تأیید قیام زید از سوی ائمه (ع) به آن توجه نکرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The View of the Imams regarding the Character and Uprising of Zayd ibn ‘Alī (According to the Historical Development and Background of Relationships between Zayd ibn ‘Alī and Leaders of the Imāmīyya)

نویسنده [English]

  • roholah tohidinia
دانش‌پژوه حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام دانشگاه تهران
چکیده [English]

The uprising of Zayd ibn ‘Alī (d. 121 AH/740) has been an obscure historical issue with respect to its backgrounds, factors, dimensions, and consequences. One dimension of the issue, which is still subject to discussions by researchers, is the relationship between Zayd ibn ‘Alī and the leaders of the Imāmīyya, and the nature of his beliefs and actions in these relationships. I believe that what led to diverse views of the matter is lack of consideration of the historical development of relationships, the political background of the events, and a unilateral view of the authenticity of the reports. Thus, in this paper, I separately consider the relationships of Zayd b. ‘Alī with his three contemporaneous Imams: Imām al-Sajjād, Imām al-Bāqir, and Imām al-Ṣādiq. The findings of this research show a varying and declining course of Zayd’s interactions with the leaders of the Imāmīyya, and the impact of existing political circumstances on reactions and positions of the Imams in the praise of Zayd ibn ‘Alī and his uprising. This is what went unnoticed by proponents of the endorsement of Zayd’s uprising by the Imams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zayd ibn ‘Alī
  • relationships between Zayd ibn ‘Alī and the Imams
  • background of the age of the presence of the Imams

منابع

ابن‌ابی‌شیبه (1409ق)، المصنف، بیروت: دارالفکر للتباعه و النشر و التوزیع.
ابن‌داوود، حسن (1392ق)، رجال، مطبعه حیدریه.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن‌على (1376)، مناقب آل‌أبى‌طالب، نجف: مکتبة الحیدریه.
ابن‌عدی، عبداللّه (1409ق)، الکامل، بیروت: دارالفکر.
ابن‌عساکر، علی بن‌حسن (1407ق)، تهذیب، بیروت: دار احیاء التراث العربیه.
ابن‌عساکر، علی بن‌حسن (1415ق)، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت.
ابن‌عنبه، احمد بن‌علی (1417ق)، عمده الطالب فی انساب آل‌ابی‌طالب، قم: انصاریان.
ابن‌غضائری، احمد بن‌حسین (1422ق)، الرجال، قم: دارالحدیث.
ابن‌کثیر، اسماعیل (1408ق)، البدایه و النهایه، دار احیاء التراث العربی.
ابوالصلاح حلبی، تقی بن‌نجم‌الدین (1404ق)، تقریب المعارف، انتشارات الهادی.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن‌حسین (1385)، مقاتل الطالبیین، نجف: المکتبة الحیدریه، افست قم، مؤسسة دار الکتاب.
ابوزهره، محمد (1425ق)، ابوحنیفه، دارالفکر العربی.
ابوزهره، محمد (بی‌تا)، الامام زید: حیاته و عصره و آراءه و فقهه، بیروت: المکتبة الاسلامیة.
ابونصر بخاری، سهل بن‌عبداللّه (بی‌تا)، سر السلسله العلویه، نجف: مکتبه الحیدریه.
احمد المرتضی (بی‌تا)، شرح الازهار، قاهره.
اربلى، على بن‌عیسى (1381)، کشف الغمه، تبریز: مکتبة بنى‌هاشمى.
اردکانی، سید ابوالفضل (1375)، شخصیت و قیام زید بن‌علی، دفتر تبلیغات اسلامی.
اشعری، علی بن‌اسماعیل (1362)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
اعتصامی، عبدالمجید (1395)، زید بن‌علی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
برقی، احمد بن‌محمد (1392)، محاسن، مشهد: اعتقاد ما.
بلاذری، احمد بن‌یحیی (1417ق)، انساب الاشراف، بیروت: دارالفکر.
ترمانینی، عبدالسلام (1390)، رویدادهای تاریخ اسلام، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
تهرانى، آقا بزرگ (1403ق)، الذریعة الى تصانیف الشیعه، بیروت: دار الأضواء.
ثقفی، ابراهیم بن‌محمد (1335)، الغارات، تحقیق میرجلال‌الدین محدث ارموی، تهران: انجمن آثار ملّی.
جعفریان، رسول (1393)، تاریخ تشیع در ایران، تهران: نشر علم.
حسنی، احمد بن‌ابراهیم (بی‌تا)، المصابیح، صنعا.
خزاز، علی بن‌محمد (1401ق)، کفایة الاثر، تحقیق عبداللطیف الکوه‌کمرى، قم: انتشارات بیدار.
خویی، ابوالقاسم (1372)، معجم رجال الحدیث، قم: نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم.
ذهبى، محمد بن‌احمد (1410ق)، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت: دارالکتاب العربى.
ذهبى، محمد بن‌احمد (1413ق)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق حسین الاسد، بیروت: مؤسسه الرساله.
رحمتی، محمدکاظم (1388)، مقالاتی در تاریخ زیدیه و امامیه، تهران: انتشارات بصیرت.
زمخشری، محمود بن‌عمر (1966م)، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل، شرکه مصطفی البابی.
زید بن‌علی (بی‌تا)، مسند امام زید بن‌علی، بیروت: دارالمکتبه.
زیدی، علی بن الحسین (بی­تا)، المنتزع من المحیط بالإمامه، تحقیق محمد یحیی سالم عزان، بی‌جا.
سید بن‌طاووس (1380)، ملاحم و الفتن، تهران: اسلامیه.
سید بن‌طاووس (1387)، لهوف، تهران: مطهر.
سید مرتضی، علی بن‌حسن (1417ق)، ناصریات، تهران: رابطه الثقافه و العلاقات الاسلامیه.
شجری، یحیی بن‌حسین (1422ق)، الامالی اثنینیه، دارالکتب العلمیه.
شهرستانى، محمد بن‌عبدالکریم (بی‌تا)، الملل و النحل، مکتبة الانجلو المصریه.
شهیدی، جعفر (1380)، زندگانی علی بن‌حسین، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
صحیفه سجادیه (1404ق)، تحقیق افشاری زنجانی، مؤسسه نشر الاسلامی.
صدوق، محمد بن‌علی (1380)، عیون اخبار الرضا (ع)، تهران‌: دار الکتب الاسلامیه.
صدوق، محمد بن‌على (1362)، الخصال، تحقیق على‌اکبر غفارى، قم: جماعة المدرسین.
صدوق، محمد بن‌على (1405ق)، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح على‌اکبر غفارى، قم: جماعة المدرسین.
صدوق، محمد بن‌على (1417ق)، امالی، قم: مؤسسه بعثت.
صدیقی‌نسب، عباس‌علی (1375)، پژوهشی پیرامون زراره و خاندان اعین، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
طوسی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، رجال، المکتبه المرتضویه.
عزان، محمد یحیی سالم (1422ق)، مجموع کتب و رسائل زید، یمن: دارالحکمه الیمانیه.
قاضى نعمان، نعمان بن‌محمد (بی‌تا)، شرح الأخبار، تحقیق سید محمد حسینى جلالى، قم: جماعة المدرسین.
کریمان، حسین (1382)، سیره و قیام زید بن‌علی، انتشارات علمی و فرهنگی.
کشی، محمد بن‌عمر (1382)، اختیار معرفه الرجال، مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
کوفی، محمد بن‌سلیمان (بی‌تا)، مناقب الامام امیرالمؤمنین، مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه.
کلینى، محمد بن‌یعقوب (1363)، الکافى، تحقیق على‌اکبر غفارى، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
محمدی مازندرانی، بشیر (1370)، مسند زراره بن‌اعین، انتشارات جامعه مدرسین.
مداعس، محمد بن‌یحیی (بی‌تا)، الکاشف الامین عن جواهر العقد الثمین، بیروت: دارالمعرفه.
مفید، محمد بن‌نعمان (1414ق)، الارشاد، بیروت: دارالمفید.
ناجی، حسن (2000م)، ثوره زید بن‌علی، بیروت: الدار العربیه للموسوعات.
یعقوبی، ابن­واضح (1423ق)، تاریخ یعقوبی، تحقیق عبدالامیر مهنا، بیروت: مؤسسه الاعلمی.