عنصر هدایت‌گری در تکاپوهای رهبرانه امام هادی (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

چکیده
امام هادی (ع) یکی از شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار تاریخ اسلام بود که در نوجوانی عهده‌دار امامت شیعیان شد و با بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی، سنت نبوی و عقلانیت انسانی به انجام وظایف الاهی و اجرای برنامه‌های پیش‌برنده روی کرد و به‌رغم همه مشکلات و محدودیت‌های سیاسی، اجتماعی و گاه دینی که به‌ویژه در دوره متوکل، خلیفه عباسی، برای وی ایجاد شده بود، موفقیت‌های درخوری فراچنگ آورد؛ او توانست بر خلیفه زمان اثر گذاشته، پیروان خود را در مسیر درست هدایت کند. وی با کژاندیشی‌های اعتقادی و مذهبی درافتاد و راه درست و اسلامی زیستن را به مردم نشان داد. اینکه امام با چه دغدغه و هدفی به ایفای نقش می‌پردازد، مسئله‌ای است که محقق را با پرسشی جدی مواجه می‌سازد. این مقاله می‌کوشد بر اساس اطلاعات اصلیِ منابع کهن و با روش تاریخی و تحلیل مضمون، به این پرسش محوری پاسخ گوید که مهم‌ترین راهبرد امام هادی (ع) در راهبری جامعه اسلامی چه بود و برای تحقق آن به چه روش‌هایی تمسک کرد. فرضیه اصلی این نوشته آن است که امام با ارشاد اخلاقی، اصلاح فکری و آگاهی‌بخشی معطوف به راهبرد هدایت‌گری، کوشید تا مأموریت الاهی را به انجام رساند و مردم را به سوی زندگی درستی که نیاز همیشگی بشر است، رهنمون شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Guiding Element in Leadership Endeavors of Imam Hadi (AS)

نویسنده [English]

  • Seyyed Alireza Vasei
Associate Prof. of the Research Center for Islamic Sciences and Culture
چکیده [English]

Imam Hadi (AS) was one of the prominent and influential personalities of Islamic history who, in his youth, was in charge of the Shi'a Imamate and, using Islamic teachings, prophetic tradition and rationality, pursued divine duties and carried out promising programs. Despite all the political problems and limitations, Social and sometimes religious, which was created especially for him during in the period of al-Mutawakkil, in the Abbasid Caliph, he achieved many successes. He was able to influence the caliph of time, guiding his followers in the right direction. He coped with wrong religious ideas and showed the right and Islamic way of life to the people. What imam plays a role and purpose is a problem that poses a serious question to the research. This article tries to answer the central question based on historical sources and historical analysis and thematic analysis that what the most important strategy of Imam Hadi (AS) was in the conduct of the Islamic society and what methods he used to realize it. The main hypothesis of this article is that the Imam, with moral guidance, intellectual reform, and enlightenment, tried to carry out a divine mission and lead people to the right life that is the constant need of mankind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Imam Hadi (AS)
  • Guidance Strategy
  • al-Mutawakkil
  • Creation of Quranic

منابع

ابن‌اثیر،‌ علی بن‌عبدالواحد (1398). الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر التوزیع، چاپ اول.
ابن‌اثیر،‌ علی بن‌عبدالواحد (بی‌تا). اللباب فی تهذیب الانساب، دکتر احسان عباس، بیروت: دار صادر.
ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن‌علی بن‌محمد (1412). المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم،‌ تحقیق محمد عبدالقادر عطا و...، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌شهرآشوب سروی، محمد بن‌علی (1376). مناقب آل ابی طالب، نجف اشرف: مطبعة الحیدریه.
ابن‌صباغ مالکی، علی بن‌احمد (1422). الفصول المهمه، تحقیق سامی الغریری، قم: دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول.
ابن‌کثیر،‌ اسماعیل (1408). البدایة و النهایه، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
ابی‌الفداء، عمادالدین اسماعیل (بی‌تا).‌ المختصر فی اخبار البشر (تاریخ ابی الفداء)، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر و التوزیع.
احمد، ابن‌حنبل (بی‌تا). مسند احمد، بیروت: دار صادر.
اربلی،‌ علی بن‌عیسی (1405).‌ کشف الغمه فی معرفة الائمه، بیروت: دارالاضواء، چاپ دوم.
اصفهانی،‌ ابوالفرج (1405). مقاتل الطالبیین،‌ با مقدمه و اشراف کاظم المظفر، قم: منشورات الرضی.
امین، سید محسن (1403). اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، بیروت: دارالتعارف.
باقلانی، محمد بن‌طبیب (1414). تمهید الاوائل و تلخیص الدلایل، بیروت: موسسة الکتب الثقافه.
تقی‌زاده داوری، محمود (1385). تصویر امامان شیعه در دائرة المعارف اسلام، قم: انتشارات شیعه شناسی.
جعفریان، رسول (1371). حیات فکری سیاسی امامان شیعه، تهران: مرکز چاپ و نشرسازمان تبلیغات اسلامی.
حرانی، ابومحمد حسن بن‌علی (1404)‌. تحف العقول عن آل الرسول (ص)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
حلی، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر (1417). خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (رجال العلامه)، تحقیق جواد قیومی، قم: موسسة النشر الاسلامی
خطیب بغدادی،‌ ابوبکر احمد بن‌علی (1417).‌ تاریخ بغداد او مدینه السلام، تحقق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
خویی،‌ سید ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحدیث، قم: منشورات مدینة العلم، چاپ پنجم.
ذهبی،‌ شمس‌الدین محمد بن‌احمد (1413الف). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی، دوم.
ذهبی،‌ شمس‌الدین محمد بن‌احمد (1413ب).‌ سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب الارنؤوط، بیروت: موسسة الرساله، چاپ نهم.
رازی،‌ محمد بن‌عمر (بی‌تا).‌ التفسیر الکبیر،‌ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
رفیعی، علی (1370). تحلیلی از تاریخ دوران دهمین خورشید امامت؛ امام هادی (ع)، قم: مرکز تحقیقات اسلامی سپاه.
سبط بن‌جوزی،‌ یوسف بن‌حسام‌الدین (بی‌تا). تذکرة‌الخواص،‌ تهران:‌ مکتبة نینوی.
سمعانی،‌ عبدالکریم بن‌محمد تمیمی (1408).‌ الانساب، تعلیق عبداللّه عمر بارودی، بیروت، دارالجنان، اول.
شریف قرشی، باقر (1408). حیاة الامام علی الهادی (ع)، نجف اشرف: دارالکتاب الاسلامی.
شیبی، کامل مصطفی (1359). تشیع و تصوف،‌ ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران:‌ انتشارات امیرکبیر.
صدوق،‌ محمد بن‌علی بن‌بابویه (1355).‌ الامالی، تهران: اسلامیه، چاپ سوم.
صدوق،‌ محمد بن‌علی بن‌بابویه (1379). معانی الاخبار، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، قم: موسسه نشر اسلامی.
صدوق،‌ محمد بن‌علی بن‌بابویه (1395). کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
صدوق،‌ محمد بن‌علی بن‌بابویه (1398). التوحید، تحقیق سید هاشم حسینی تهرانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ اول.
صفدی،‌ صلاح الدین ایبک ‌(1420). الوافی بالوفیات، تحقیق احمد الأرناؤوط و ترکی مصطفی، بیروت: داراحیاء التراث.
طباطبایی، سید محمدحسین (1361). شیعه در اسلام، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرسی،‌ ابوعلی فضل بن‌حسن (1417). اعلام الوری باعلام الهدی، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، چاپ اول.
طبری،‌ محمد بن‌جریر (1387).‌ تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طقوش، محمد سهیل (1383). دولت عباسیان، ترجمه حجت اللّه جودکی، قم: انتشارات حوزه و دانشگاه.
عطاردی،‌ عزیزاللّه (1410). مسند الامام الهادی، قم: انتشارات امیر.
علی الصغیر، محمدحسین (1429). الامام علی الهادی، لبنان: موسسة البلاغ للطباعة و النشر و التوزیع.
فتال نیشابوری،‌ ابوعلی محمد بن‌حسن (بی‌تا). روضة الواعظین، قم: منشورات الرضی.
قزوینی،‌ سید محمد و دیگران (1424).‌ موسوعة الامام الهادی،‌ با نظارت سید محمد حسینی قزوینی و دیگران، قم: موسسه ولی عصر.
کشی، محمد بن‌عمر بن‌عبدالعزیز (1404). رجال (اختیار معرفة الرجال)، تصحیح و تعلیق میرداماد استر آبادی، تحقیق سید مهدی رجایی، قم: موسسه آل البیت الاحیاء التراث.
کلینی،‌ محمد بن‌یعقوب (1363). الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار ائمة الاطهار (ع)، تحقیق یحیی العابدی، بیروت: موسسة الوفاء، چاپ دوم.
مدرسی طباطبایی،‌ سید حسین (1386). مکتب در فرایند تکامل، تهران: انتشارات کویر.
مسعودی، ابوالحسن علی بن‌حسین (1365). مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده،‌ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مسعودی،‌ ابوالحسن علی بن‌حسین (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دارالهجرة، چاپ دوم.
مظفر،‌ محمدحسین (1368). تاریخ شیعه، ترجمه سید محمد باقر حجتی،‌ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
مفید،‌ ابوعبداللّه محمد بن‌محمد بن‌نعمان (1414ب). الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، تحقیق موسسه آل البیت لتحقیق التراث، بیروت: دارالمفید.
مفید،‌ محمد بن‌محمد بن‌نعمان (1414الف). الاختصاص، تحقیق علی اکبر غفاری و دیگران، بیروت: دارالمفید للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ دوم.
نسایی،‌ ابوعبدالرحمن احمد بن‌شعیب (1348). سنن نسایی، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول.
یاقوت حموی،‌ ابوعبداللّه (۱۹۹۵). معجم البلدان، بیروت: دارصادر.
یعقوبی،‌ احمد بن‌ابی‌یعقوب (بی‌تا).‌ تاریخ الیعقوبی، بیروت: دارصادر.