معرفی و سیر تطوّر تفاسیر واعظانه شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الاهیات، گرایش علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد الاهیات گرایش علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

چکیده

تفسیر واعظانه، گرایشی است مبتنی بر وعظ و خطابه، در کنار دیگر گرایش‌های مفسران، برای هدایت و ارشاد و با محوریت مخاطب عام، که خصایص و اسلوب ویژه‌ای دارد. مفسر می‌کوشد به هر وسیله بر اثرگذاری تفسیر خویش بیفزاید. دغدغه مفسر در آن به همراه مسائلی که در ذهن می‌پروراند، رشد معنوی افراد جامعه، و توجه‌دادن به سمت کمالات انسانی است. از این‌رو، ذیل هر آیه‌ای به‌تفصیل، مطالب مرتبط با آیه را ذکر می‌کند و از نقل مطالبی که کوچک‌ترین ارتباطی نیز با آیه داشته باشد، دریغ نمی‌کند. در کنار این جامعیت، نظم و نسق تفسیر به هم نمی‌خورد و مهم‌تر آنکه مخاطب را خسته و ملول نمی‌کند. نتایج این پژوهش، که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، گویای آن است که ویژگی‌های هر عصری بر تألیف‌کردن یا نکردن تفاسیر واعظانه اثرگذار بوده است. تفاسیر واعظانه از نقل شفاهی در دوره پیدایش خود در سده نخست به نقطه اوج خود در دوره شکل‌گیری بزرگ‌ترین تفسیر واعظانه شیعی در قرن ششم می‌رسد. سپس با سپری‌کردن مراحل رشد خود، محوریت خود را تا قرن یازدهم حفظ می‌کند. قرن دوازدهم و سیزدهم، دوره افول و کم‌رنگ‌شدن جنبه واعظانه در تفسیر است. در قرن چهاردهم دوباره تفسیر واعظانه، نمود خاصی پیدا می‌کند و دو تفسیر نگاشته می‌شود؛ و در نهایت در پیمودن سیر تکامل خود، در دوره معاصر و به دلیل اهتمام مفسران به مسائل اجتماعی، تغییر ماهیت می‌دهد و به سمت و سوی تفاسیر هدایتی- تربیتی گرایش می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Introduction and Explanation of Evolution Process of Preaching Interpretations in Shia

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sharifi 1
  • Akram Hosseinzadeh 2
1 Faculty Member of University of Mazandaran
2 M.A Student of Theology, University of Mazandaran
چکیده [English]

Preaching interpretation is a trend based on oration and sermon, along with other trends adopted by the interpreter, aiming at direction and guidance with a focus on the general audience, which has special characteristics and style. The interpreter attempts to increase the effectiveness of his/her interpretation any way. Spiritual growth of the community is actually to draw attention to human perfection. Thus, following each verse, he/she notes to the verse related materials in detail and does not hesitate subjects with the slightest connection with the verse. In addition to this comprehensiveness, the layout and order of interpretation is maintained and more importantly the audience does not get bored or tired. The result of this study, which was conducted using descriptive-analytic method, indicates that the characteristics of each era have been effective on whether the preaching interpretations are written or not. Preaching interpretations of oral quotes in the first century, reached its tipping point in the sixth century and retained its centrality until eleventh century.. Nowadays, according to the scientific and intellectual growth in different fields, especially in interpretation and presence of material thinkers as well as physical and spiritual crises of society and the effectiveness of preaching and sermon, it requires to comprehensive preaching interpretation that can be written according to present era requirements as well as based on Imams’ Words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Preaching interpretations
  • evolution
  • the General audience
  • Isra'iliyyat
قرآن کریم.
ابن ابراهیم شاذلی، سید قطب (1400). تفسیر فی ظلال القرآن، قاهره: دار الشروق.
ابن عطیه اندلسی، عبد الحق‌ بن ‌غالب (1422). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبد السلام عبد الشافی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن ‌علی (1408). روض الجنان و روح الجنان، تحقیق: محمدجعفر یاحقی، محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ابوحیان ‌اندلسی، محمد بن ‌یوسف (1420). بحر المحیط ‌فی ‌التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
ادنه وی، احمد بن ‌محمد (1417). طبقات المفسرین، مدینه: مکتبة العلوم والحکم.
استادی، رضا (1383). آشنایی با تفاسیر؛ عدم تحریف قرآن، تهران: نشر قدس.
اعرافی، علی‌رضا؛ همت بناری، علی؛ رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387). «روش‌شناسی تفسیر ترتیبی قرآن»، در: قرآن و علم، ش3، ص9-22.
افندی، میرزا عبدالله (1403). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم: من منشورات مکتبة آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
الامین، احسان (1421). التفسیر بالمأثور و تطویره عند الشیعة الامامیة، بیروت: دار الهادی.
امین، سید محسن (1371). اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
ایازی، محمدعلی (1373). المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت ارشاد.
ایزدی، مبارکه (1386). «سبک تفسیری ابوالفتوح رازی و جایگاه حدیث در آن»، در: پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، ش2، ص109-138.
بابایی، علی‌اکبر (1390). مکاتب تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بروجردی، سید محمدابراهیم (1366). تفسیر جامع، تهران: انتشارات صدرا.
بغوی، حسین بن مسعود (1420). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
پاکتچی، احمد (1392). تاریخ تفسیر قرآن کریم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ‌ابراهیم (1422). الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جرجانی، ابوالمحاسن حسین ‌بن ‌حسن (1377).­ جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جمشیدی، اسدالله (1382). «سیر تاریخی تدوین تفاسیر روایی شیعه»، در: معرفت، ش71، ص86-97.
حریری، محمد یوسف (1384). فرهنگ اصطلاحات قرآنی، قم: هجرت.
حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین ‌بن ‌احمد (1363). تفسیر اثناعشری، تهران: انتشارات میقات.
خضیری، محمد بن‌ عبدالله علی (1420). تفسیر التابعین، ریاض: دار الوطن.
دیاری بیدگلی، محمدتقی (1383). پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، تهران: سهروردی.
راغب اصفهانی،­ حسین ‌بن ‌محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، دمشق/ بیروت: دار العلم، الدار الشامیة.
رشید، رضا (1373). تفسیر المنار، قاهره: دار المنار.
سبحانی تبریزی، جعفر (1308). منشور جاوید، اصفهان: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت.
سمعانی، عبدالکریم (بی‌تا). التحبیر فی المعجم الکبیر، بی‌جا: بی‌نا.
سیوطی، جلال الدین (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی.
شاکر، محمدکاظم (1382). مبانی و روش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
شریف لاهیجی، محمد بن ‌علی (1373). تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
صالحی شهیدی، عبدالحسین (1381). تفسیر و تفاسیر شیعه، قزوین: حدیث امروز.
طبری، ابوجعفر محمد بن ‌جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد بن‌ حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طهرانی، آقابزرگ (1360). الذریعة الی تصانیف الشیعة، تهران: مجلس شورای تهران.
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (1387). طبقات مفسران شیعه، قم: نوید اسلام.
علم الهدی، علی ‌بن ‌حسین (1998). الامالی، تحقیق: محمد ‌ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار الفکر عربی.
علوی‌مهر، حسین (1389). آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
فهیمی‌تبار، حمیدرضا (1385). «روش‌شناسی منهج الصادقین»، در: پژوهش‌های قرآنی، ش46-47، ص216-229.
کاشانی، ملا فتح‌الله (1336). منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمی.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مدرسی، محمدتقی (1419). من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین (ع).
مراغی، احمد بن‌ مصطفی (بی‌تا). تفسیر مراغی، بی‌جا: دار الفکر.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم (بی­تا). دایرةالمعارف قرآن کریم، اصفهان: ناشر دیجیتالی مرکز تحقیقات رایانه اصفهان، ج1-8، موجود در:www. Ghaemiyeh.com
مروتی، سهراب (1381). پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن سده نخست، تهران: نشر رمز.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی الکلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معرفت، محمدهادی (1379). تفسیر و مفسران، قم: انتشارات تمهید.
مکارم شیرازی، ناصر (1375). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
موسوی مبلغ، محمدحسین (1374). «روض الجنان و اسباب نزول»، در: پژوهش‌های قرآنی، ش1، ص183-200.