مقایسۀ شیوۀ تعامل با اقلیتهای دینی در حکومت امام علی(ع) و حاکمان صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 کارشناس ارشد ادیان غیر ابراهیمی از دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

سیرۀ حکومتی حکیمانۀ علی(ع) منبعی هدایت‌گر برای همۀ مصلحان برجای گذاشته است. بخشی از این سیره تعامل با اقلیت‌های دینی حاضر در جامعۀ اسلامی است. شیوۀ تعامل با اقلیت‌های دینی همواره، از مباحث مطرح در جوامع اسلامی بوده ‌است. قرآن خطوط کلی این تعامل را ترسیم و پس از پیامبر(ص) نیز، قرآن ناطق، علی(ع)، نمود عینی و عملی آن را مجسم کرده‌ است. حکومت مقتدر صفویان، نخستین دولت امامی مستقل، با شعار پیروی از سیرۀ ائمه(ع) به عرصه آمد و دو قرن‌ و‌ نیم، بر ایران حکومت کرد. این نوشتار نخست به معرفی چند اصل کلی از سیرۀ علی‌(ع) در تعامل با اقلیت‌های دینی می‌پردازد و سپس، به شیوۀ تطبیقی، آن اصول را در سیرۀ حکومتی صفویان بررسی و کاستی‌ها و نقض آنها را در این حکومت برجسته می‌کند. وجود تفاوت آشکار بین این دو سیره نتیجۀ مقایسۀ آنهاست که عمدتاً به دلیل تفاوت در اهداف و نوع نگاه به حکومت بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Interaction with religious minorities; a comparison between Imam Ali and the Safavid rulers

چکیده [English]

Wisely governmental method of Imam Ali is a guiding source for all reformers. Part of this history is the interaction with present religious minorities in Islamic society. The style of interacting with religious minorities has been the proposed issue in Islamic societies. Quran has drawn the main principles of this interaction and Imam Ali, interpreter of Quran, has visualized its practical and objective symbol after the Holy Prophet. Powerful Safavid government, the first independent Shiite government, stepped onto the arena by the slogan of following the Imams’ behavior, and governed Iran for two centuries and 50 years. This paper firstly introduces some generalities of procedure of Imam Ali in interacting with religious minorities and then, comparatively, investigates these generalities in the history of Safavid rulers and shows their weakness in their operations. The results show that there is obvious difference between these two governments which is due to the difference in the purposes and views about government.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious minorities
  • Safavid rulers
  • Imam Ali's government
  • Iranian Jewish
  • Iranian Christian
  • Iranian Zoroaster
قرآن مجید
نهج البلاغه
آقالدپور، گادی (بهرام) (2005م). سیر تحولات اجتماعی و مذهبی یهود از پیدایش تا دوران جدید، بی‌جا: بی‌نا.
آقاجری، هاشم (1389ش). مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةاللّه (1386ق). شرح نهج البلاغه، ج1، چ2، بیروت: دارالاحیاء الکتاب العربی.
ابن‌اثیر، علی ‌بن‌ محمد (بی‌تا). الکامل فیالتاریخ، ج3، چ7، بیروت: دارالاحیاء الکتاب العربی.
ابن بابویه، محمدبن علی (1413ق). من لایحضره الفقیه، ج 4، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌سعد، محمد بن سعید (1405ق). الطبقات الکبری، ج1، بیروت: دارصادر.
ابن‌شهرآشوب، محمد‌ بن علی (1376ق).‌ مناقب آل ابیطالب، ج3، نجف‌، مطبعة الحیدریة.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1409ق). البدایة و النهایة، ج6و8، چ5، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابویوسف قاضی، یعقوب بن ابراهیم (1399ق). الخراج، بیروت: دارالمعرفة.
افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌اللّه (1350ش). نقاوة الآثار فی ذاکر الاخبار، به کوشش احسان اشراقی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بویس، مری (1385ش). زردشتیان؛ باورها و آداب دینی آنها، ترجمۀ عسگر بهرامی، تهران: ققنوس.
پطروشفسکی، ایلیا پائولوویچ (1359ش). ایران در سدههای میانه، ترجمۀ سیروس ایزدی و حسین تحویلی، تهران: دنیا.
تاورنیه، ژان پاتیست (1363ش). سفرنامۀ تاورنیه، ترجمۀ ابوتراب نوری، بی‌جا: سنایی.
ترکمان‌منشی، اسکندربیک (1357ش). تاریخ عالمآرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، ج1، تهران: امیرکبیر.
جرداق، جرج (1379ش). امام علی صدای عدالت انسانی، ترجمۀ هادی خسروشاهی، ج1و4، تهران: نشر سماط.
حائری، عبدالهادی (1367ش). نخستین رویاروییهای اندیشهگران ایران با دو رویۀ تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
حرعاملی، محمد‌حسن (1384ش). وسائل الشیعة، ج3و11و15و18و28، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حسن‌زاده آملى، حسن (1364ش). تکملة منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغه، ج18، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
حسینی جلالی، محمدرضا (1393ش). کتاب سید الوصیین و امیرالمؤمنین الی قاضی اهواز، قم: دانشگاه مفید.
حکیمی، محمدرضا (1383ش). الحیات، ترجمۀ احمد آرام، قم: دلیل ما.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم (1368ش). خلاصة السیر: تاریخ روزگار شاه صفی صفوی، تهران: انتشارات علمی.
درهوهانیان، هارتون (1379ش). تاریخ جلفای اصفهان، ترجمۀ لئون‌گ. نیاسیان و محمد‌علی موسوی فریدنی، اصفهان: زنده‌رود و نقش خورشید.
دلاواله، پیترو (1389ش). سفرنامۀ کامل پیترو دلاواله، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: آفرینش.
ذاکرى، على‌اکبر (1387ش). سیماى کارگزاران على بن ابى‏طالب امیرالمؤمنین، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
رائین، اسماعیل (1349ش). ایرانیانارمنی، تهران: مصور.
روملو، حسن (1347ش). احسن التواریخ، تهران: کتابخانۀ شمس.
ریاض‌الاسلام (1373ش). تاریخ روابط ایران و هند (در دورۀ صفویه و افشاریه)، ترجمۀ محمدباقر آرام و عباسقلی غفاری فرد، تهران: امیرکبیر.
زیدان، جرجی (1398ق). تاریخ جرجی زیدان، ج4، بیروت، چاپ محمدباقر محمودی.
ژیلبرت، کلاپرمن (1354ش). تاریخ قوم یهود، ترجمۀ مسعود همتی، ج3، تهران: گنج دانش ایران.
سبحانی، جعفر (1371ش). فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
س‍ی‍وری‌، راج‍ر م‍روی‍ن (۱۳۸۲ش). تح‍ق‍ی‍ق‍اتی در ت‍اری‍خ‌ ای‍ران‌ ع‍ص‍ر ص‍ف‍وی (م‍ج‍م‍وع‍ه‌‌م‍ق‍الات‌)، ت‍رج‍مۀ‌ عباسقلی‌ غ‍ف‍اری‌ ف‍رد و م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر آرام‌، ت‍ه‍ران: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر.
ـــــــــــــ (1385ش). ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، چ15، تهران: نشر مرکز.
شاهاک، اسرائیل (1378ش). تاریخ یهود‌ـ‌ آیین یهود، ترجمۀ رضا آستانه‌پرست، تهران: نشر قطره.
شرلی، آنتونی (1363ش). سفرنامۀ برادران شرلی، ترجمۀ آوانس، به کوشش علی دهباشی، تهران:
نگاه.
عمید زنجانی، عباسعلی (1370ش). حقوق اقلیتها،چ5، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فلسفی، نصراللّه (1369ش). زندگی شاه عباس اول، تهران: علمی.
کرینستون، جولیوس (1377ش). انتظار مسیحا در آیین یهود، ترجمۀ حسین توفیقی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان.
کشیشان ژزوئیت (1370ش). نامههای شگفتانگیز از کشیشان فرانسوی دوران صفویه و افشار، ترجمۀ بهرام فره‌وشی، تهران: مؤسسۀ علمی اندیشۀ جوان.
کلینی، محمد بن یعقوب (1388ق). اصول کافی، ج2، منشورات المکتبة الاسلامیة.
کمپفر، انگلبرت (1360ش). سفرنامۀ کمپفر به ایران، ترجمۀ انجمن آثار ملی، تهران: خوارزمی.لکهارت، لارنس (1343ش). انقراض سلسلۀ صفویه، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لوی، حبیب (1334ش). تاریخ یهود ایران، ت‍ه‍ران:، کتاب‌فروشی بروخیم‏.
متی، رودلف (1387ش). اقتصاد و سیاست خارجی عصر صفوی (چهار مطالعۀ موردی)، ترجمۀ حسن زندیه، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مجموعة الباحثین (2010م). الصفویة: التاریخ و الصراع و الرواسب، بی‌جا: مرکز المسبار للدراسات و البحوث.
مدیرشانه‌چی، کاظم (1374ش). کتاب و کتابخانه در اسلام، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مشیزی، میرمحمد سعید بن علی (1369ش). تذکرۀصفویۀ کرمان، با تصحیح باستانی پاریزی، تهران: نشر علم.
منشی قزوینی، بوداق (1378ش). جواهر الاخبار، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محسن بهرام‌نژاد، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
موزۀ کلیسای وانک، اسناد و مکاتبات تاریخی، اصفهان.
نجفی، محمدحسن‌ بن باقر‌ (۱۹۸۱م). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج21، بیروت: دارالحیاء التراث‌ العربی.
نوایی، عبدالحسین (1347ش). شاه اسماعیل صفوی (اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی)، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـــــــــــــ (1350ش). شاه طهماسب صفوی (اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی)، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـــــــــــــ (۱۳۷۲ش). روابط سیاسی ایران و اروپا در عصر صفوی، ت‍ه‍ران: وی‍س‍م‍ن‌‏.
وحید قزوینی، محمد‌طاهر بن حسین (1321ش). عباسنامه، با حاشیه و تصحیح ابراهیم دهگان، اراک: کتاب‌فروشی داوودی.
هینتس، والتر (1381ش). شاه اسماعیل دوم صفوی، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، ج2، بیروت: دارصادر.
Matthee, Rudolph P. (‌1999). The Politics of trade in Safavid Iran: Silk silver, 1600-1730, ‎Cambridge: ‎Cambridge University Press
‌__________ "Chritians in Safavid Iran: Hospitality and Harassument", paper, unpublished.
Newman, Andrew J. (2006). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire, London: I.B. Tauris & Co Ltd.
 Van Gorder, A. Christian (2010). Christianity in Persia and the status of non-muslims in Iran , Vol. 2, London & New York: Lexington Books.