درآمدی بر تاریخ کلام امامیه در حلب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار گروه شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

حلب، از شهرهای شمالی شامات، در زمان حضور ائمه(ع)، هیچ‌ گاه مرکزی شیعی دانسته نمی‌شد؛ اما به‌ تدریج، با حضور اسماعیلیه و خاندان‌های شیعی و سادات، شیعیان در این مناطق پراکنده شدند. به قدرت رسیدن خاندان آل‌حمدان برای عالمان شیعی زمینۀ مناسبی پدیدآورد تا آموزه‌های شیعی را در این مناطق گسترش دهند. مهاجرت کلینی، نعمانی و سلامة بن محمد به همین دلیل بود. از کوشش‌های این گروه، تبیین موضوع غیبت و رفع حیرت از جامعۀ شیعی، در اوایل عصر غیبت کبری بود. کلام امامیان حلب، در این دوره، تحت تأثیر مکتب قم بود. پس از ایشان نیز، با ظهور بزرگانی مانند ابوالصلاح و ابن‌زهره حلبی، کلام امامیه، در این منطقه، به ویژه در تنازع با اسماعیلیه و دیگر فرق مسلمان شکوفا شد. به اجمال می‌‌توان کلام امامیۀ حلب در نیمۀ قرن پنجم به بعد را متأثر از مکتب کلامی‌ بغداد دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to the History of the Twelver’s Kalam in Aleppo

چکیده [English]

Aleppo, one of the northern cities of the Levant, was never known as a Shiite center during the presence of Shia Imams, but gradually Ismailis , Shia families and descendants of Prophet were scattered in the area. The rule of Hamdanids prepared an appropriate field for Shia scholars to develop Shia doctrine in these regions. Migration of figures such as Muhammad Ibn Ya'qub al-Kulayni , Nu’mani and Salamat Ibn Muhammad was in this regard . One effort of these figures was to explain and resolve the problem of the absence of Imam for Shia community in the early days of “greater occultation”. By this time Aleppo Twelver’s Kalam was influenced by Qom school. Then, with the return of great  Imami scholars  like Abu Al-salah and Ibn  Zohreh of Aleppo, Twelver’s Kalam  got flourished  in the region, especially in conflict with  Ismailia  and other  Muslim sects. In brief, we can hold Aleppo Twelver’s Kalam after the mid fifth century as influenced by the school of Baghdad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aleppo
  • Twelver’s Kalam schools
  • greater occultation
  • Abu Al-salah of Aleppo
  • Ibn Zohreh of Aleppo
آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن (1389ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج13، چ2، بیروت: دارالاضواء.
ابن‌ابی‌الرضا، محمد بن حسن (1403ق). الاجازة الکبیرة، در محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج104، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ابن‌الحنبلی، رضی‌الدین (1409ق). الزبد و الضرب فی تاریخ حلب، کویت: جمعیة احیاء التراث الاسلامی.
ابن‌داود حلی، حسن بن علی (1392ق). الرجال، قم: منشورات الرضی.
ابن‌زهره، حمزه بن علی (١٣٧۵ش). غنیة النزوع الی علمی ‌الاصول و الفروع، ج2، تحقیق ابراهیم بهادری، قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی (1380ق). معالم العلماء، نجف: مطبعة حیدریة.
ـــــــــــــ (1376ق). مناقب آل ابی‌طالب، ج1، نجف: مکتبة الحیدریة.
ابن‌عدیم، عمر بن احمد (بی‌تا). بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج1و5، بیروت: دارالفکر.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1408ق). البدایة و النهایة، ج12،بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ابن‌میسّر، محمد بن علی (1919م). اخبار مصر، به کوشش هانری ماسه، قاهره: مطبعة المعهد العلمی ‌الفرنسی.
 ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم (1417ق). تقریب المعارف، تحقیق فارس الحسون، بی‌جا.
ـــــــــــــ (۱۴۰۳ق). الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانۀ امیرالمؤمنین علی(ع).
ـــــــــــــ (1387ش). الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
ابوالفداء، اسماعیل‌ بن على (1410ق/1840م). تقویم‌ البلدان، پاریس: چاپ رنو و دسلان.
افندی، عبداللّه بن عیسی بیگ (1366ش). ریاض العلماء، ج2، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
امین، محسن (1403ق). اعیان الشیعة، ج2و3و4و5و6و8، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
ـــــــــــــ (1418ق). مستدرکات اعیان الشیعة، ج4و8، چ2، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
بغدادی، اسماعیل (1951م). هدیة العارفین، ج1، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
بلاذری، احمد بن یحیی (1960م). فتوح البلدان، قاهره: لجنة البیان العربی.
حافظ‌ابرو، عبد‌اللّه بن لطف‌اللّه (1375ش). جغرافیای حافظ‌ابرو، با مقدمه و تصحیح صادق سجادی، ج1، تهران: بنیان: دفتر نشر میراث مکتوب.
حرعاملی، محمد بن حسن ( ۱۳۸۵ق). امل الآمل، ج1و2، بغداد: مکتبة الاندلس.
حلبی، علی بن ابراهیم (1427ق)، السیرة الحلبیة، ج3، بیروت:دارالکتب العلمیة.
خوانساری، محمدباقر بن زین‌العابدین (1390ق). روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج2 و6، قم: اسماعیلیان.
خویی، ابوالقاسم (1413ق). معجم رجال الحدیث، ج9و7، چ5، نجف: مرکز نشر الثقافة.
ذهبی، محمد بن احمد (1407ق). تاریخ الاسلام، ج26و30، بیروت، دارالکتاب العربی.
ـــــــــــــ (1413ق). سیر اعلام النبلاء، ج2، بیروت: مؤسسة الرسالة.
زراری‌، احمد بن محمد (1399ق). رسالة آل‌‌اعین‌، به‌ کوشش‌ محمدعلى‌ ابطحى، اصفهان‌: بی‌نا‌.
سرخه‌‌ای، احسان (1388ش). «کتاب حلبی منبعی مکتوب در تألیف الکافی»، علوم حدیث، سال 14، شمارۀ 51، ص34-58.
شهیداول، محمد بن مکی (1407ق). الاربعون حدیثا، قم: مدرسۀ امام مهدی.
ـــــــــــــ (1403ق). اجازۀ للشیخ شمس‌الدین، در محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج104، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
طباطبایی، عبدالعزیز (1417ق). معجم اعلام الشیعة، قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
طبری، محمد بن جریر (۱۴۰۸ق). تاریخ الطبری، بیروت: مؤسسة الأعلمی‌.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1408ق). مجمع البحرین، ج2، چ2، بی‌جا، مکتبة نشر الثقافة الاسلامیة.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1403ق). الاجازة الکبیرة، در محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج 104، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ـــــــــــــ (1417ق). خلاصة الاقوال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
عطایی نظری، حمید؛ صناعی، زهرا (1391ش). «نکاتی در باب ابوالصلاح حلبی و نگاشته‌های کلامی ‌او»، آینۀ پژوهش، سال بیست و سوم ، شمارۀ 135و136، ص5-24.
قزوینی، زکریا بن محمد (1984م). آثار البلاد و اخبارالعباد، بیروت: داربیروت للطباعة و النشر.
لاهوتی، بهزاد (1388). «حلب»، دانشنامه جهان اسلام، ج13، ص851-857.
 مامقانى،‌ حسن‌ (1352ق).‌ تنقیح‌ المقال‌، ج2، نجف: مکتبة ‌المرتضویة.
مجلسی، محمدباقر (1983م). بحار الانوار، ج14و22و30و31و60و69و93و102، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414ق). تاج العروس، ج6، بیروت: دارالفکر.
منتجب‌الدین، علی بن عبداللّه (1368ش). فهرست منتجب‌الدین، تحقیق جلال‌الدین محدث ارموى، قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی.
منقری، ابن‌مزاحم (1403ق). وقعة صفین، قم: منشورات مکتبة آیة اللّه المرعشی النجفی.
موسوی بجنوردی، محمدکاظم (ناظر) (1380ش). دایرة‌ المعارف بزرگ اسلامی، ج5، ذیل «ابوالصلاح حلبی»؛ ج1، ذیل «آل‌حمدان»، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـــــــــــــ (ناظر) (1387ش). دایرة‌ المعارف بزرگ اسلامی، ج15، ذیل «تفسیر نعمانی»، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1386) ، مثنوی معنوی، تهران: سپید.
مهاجر، جعفر (1413ق). التاسیس لتاریخ الشیعة فی لبنان و سوریة، بیروت: دارالملاک.
نجاشی، احمد بن علی (1416ق). رجال النجاشی، چاپ پنجم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نعمانی، محمد بن ابراهیم‌ (1363ش). الغیبة، ترجمۀ محمد جواد غفاری‌، تهران:‌ نشر صدوق.
نوری، حسین بن محمدتقی (1415ق). خاتمة المستدرک، قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
هیئة الموسوعة العربیة (1998م). الموسوعة العربیة، ج8، دمشق: الاقسام العلمیة: الارادة العامة.
یاقوت حموی، یاقوت بن عبداللّه ( 1399ق). معجم البلدان، ج2و5، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (1415ق). تاریخ الیعقوبی، ج2، بیروت: دارصادر.