کاوشی در کتاب التکلیف شلمغانی بررسی جایگاه و سیر تاریخی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعة المصطفی العالمیة

2 کارشناس ارشد مطالعات تاریخ تشیع

چکیده

کتاب التکلیف شلمغانی(م322 ق) از همان زمان تألیف، به‌ویژه با توجه به اینکه هنوز انحرافی از شلمغانی سر نزده بود و او یکی از افراد مورد اطمینان حسین بن روح (م326ق) محسوب می‌گردید، مورد توجه شیعیان قرار گرفت و به تدریج در تمام خانه‌های شیعیان جای یافت. بعد از آشکار شدن انحراف شلمغانی مسئله اعتبار این کتاب اذهان شیعیان را به خود مشغول ساخت. از این رو حسین بن روح، کتاب را مطالعه کرد و به صحیح بودن تمام روایات آن به جز دو یا سه مورد تأکید ورزید. از این پس بود که مؤلفان شیعه اهتمام خود را به این امر اختصاص دادند که از مقبولیت کتاب التکلیف در بین شیعیان بکاهند؛ زیرا مؤلف این کتاب را به دور از قابلیت‌های لازم در می‌یافتند. با وجود این، بررسی کتاب‌های فقهی مؤلفان شیعه روشن می‌سازد که آنها در مباحث فقهی خود، کتاب التکلیف شلمغانی را نادیده نینگاشته‌اند و حداقل تا قرن دهم هجری این کتاب با نام و مشخصات کامل در دسترس برخی از آنها قرار داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shalmaghani’s al-Taklif: Its Position and Historical Development

چکیده [English]

As long as Shalmaghani (d. 322 AH) was a trustworthy disciple of Husein-ibn-Rooh, his book, Al-Taklif was paid attention to by Shias from the beginning, and was found in every home; but when Shalmaghani’s heretical thoughts revealed, the credibility of his book was questioned. Therefore, it was studied and endorsed by Husein-Ibn-Rooh except for a few traditions; therefore, then Shiite scholars began to discredit it, for they considered him as devoid of merit required. Having surveyed the jurisprudential works of Shiite scholars, this article shows that they had not ignored Shalmaghani’s Al-Taklif throughout their studies on Islamic jurisprudence, using it expressively with full recognition of him, at least up to the 10th century (A.H).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shalmaghani
  • At-Takleef
  • Fiqh-or-Ridha
  • Fasl-ul-Ghadha
  1. ابن ابی‌الجمهور محمد بن‌زین العابدین(1405ق). عوالی‌اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، عراقی مجتبی، ج1، چاپ اول، قم: دار سید الشهداء للنشر.
  2. ابن اثیر، عزالدین علی(1385ق). الکامل فی التاریخ، ج8، بیروت: دار صادر دار بیروت.
  3. ابن بابویه، علی بن‌حسین(1406ق). فقه‌الرضا7 (منسوب به ابن بابویه)، تحقیق موسسة آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، چاپ اول، مشهد: المؤتمر العالمی للإمام الرضا7.
  4. ابن جوزی، عبد الرحمن بن‌علی(1412ق). المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج13، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  5. ابن کثیر، اسماعیل(1408ق). البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، ج 11، چاپ اول، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
  6. ازدی، یزید بن محمد(1427ق). تاریخ الموصل، تحقیق محمد احمد عبدالله، ج2، بیروت: دارالکتب العلمیة.‏
  7. اقبال آشتیانی، عباس(1357ش). خاندان نوبختی، چاپ سوم، تهران: طهوری،
  8. انصاری، حسن(1390ش). بررسی‌های تاریخی، «از کتاب الأوصیای شلمغانی تا اثبات الوصیه مسعودی»، چاپ اول، ص 918–875.
  9. بحرانی، شیخ یوسف(بی‌تا). الحدائق الناضرة، ج5، قم: مؤسسة نشر اسلامی‌(جامعه مدرسین).
  10. بروسوی، محمد بن‌علی(م 997 ق)، 1427 ق(اوضح المسالک الی معرفة البلدان و الممالک)، عبد الرواضیة مهدی، چاپ اول، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
  11. تنوخی، محسن بن‌علی(1393ق). نشوار المحاضرة وأخبار المذاکرة، تحقیق عبود الشالجی المحامی، ج3، بی جا: ناشر محقق.
  12. تهرانی، آقا بزرگ(1403ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج11، چاپ سوم، بیروت: دار الاضواء.
  13. الجبعی، العاملی زین الدین(1386 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة، ج3، چاپ اول، نجف: منشورات جامعة النجف الدینیة.
  14. حر عاملی، محمد بن‌حسن(1380ش). جواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة، کاظمی خلخالی زین العابدین، سوم، تهران: دهقان.
  15. حلی، ابن ادریس(1429ق). السرائر، تحقیق سید محمدمهدی موسوی خراسانی، ج1 و 3، چاپ اول، نجف: العتبة العلویة المقدسة.

 

 

  1. حلی، حسن بن‌یوسف(1411ق). خلاصة الاقوال(رجال)، بحرالعلوم محمد صادق، نجف اشرف: دار الذخائر.
  2. خوانساری، چهارسوقی محمد‌هاشم(1380ش) رسالة فی تحقیق حال کتاب فقه‌الرضا7، میراث حدیث شیعه، دفتر هفتم، 455 ـ 514.
  3. الدینوری، ابن قتیبة(1969م). المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، چاپ دوم، مصر: دارالمعارف.
  4. ذهبی، شمس‌الدین محمد(1413ق). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج24، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العربی.
  5. علم‌الهدی، سیدمرتضی(1405ق). رسائل، ج1، قم: دارالقرآن الکریم.
  6. صدر، سید حسن(بی تا). فصل القضاء فی الکتاب المشتهر بفقه‌الرضا7، نسخه خطی.
  7. صدر عاملی، سید حسن(1406ق). تکملة امل الآمل، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی.
  8. طوسی، محمد بن‌حسن(1373ش). رجال، تحقبق جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین‏.

24. طوسی، محمد بن‌حسن(1420ق). فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول‏، تحقیق طباطبایی عبد العزیز، قم: مکتبة المحقق الطباطبایی.

  1. طوسی، محمد بن‌حسن(1411ق). کتاب الغیبة، چاپ اول، قم: دارالمعارف الاسلامیة.
  2. العاملی، حسن بن زین الدین(بی‌تا). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، گروه تحقیق، ج2، قم: مؤسسة نشر اسلامی(جامعه مدرسین).

27. فارقی، ابن‌ارزق(1386ش). تاریخ میافارقین دیار بکر، تصحیح بدوی عبداللطیف عوض، ترجمه قرچانلو حسین، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.

  1. مجلسی، محمدباقر(1403ق). بحارالانوار، جمعی از محققان، ج1، چاپ دوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  2. مجلسی، محمد باقر(1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، تحقیق سیدمهدی رجایی، ج1، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  3. محقق خوانساری، حسین بن جمال‌الدین(بی‌تا). مشارق الشموس، چاپ سنگی، موسسه آل‌البیت7 لإحیاء التراث.
  4. محقق سبزواری، محمد باقر(بی‌تا). ذخیرة المعاد، ج1، چاپ سنگی، قم: مؤسسة آل البیت7 لإحیاء التراث.
  5. مروارید، علی اصغر(1410ق). الینابیع الفقیهیة، ج11، چاپ اول، بیروت: دارالتراث.
  6. مسعودی، علی بن‌حسین(بی‌تا). التنبیه و الاشراف، تحقبق عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره(افست قم): مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامیة، دار الصاوی.
  7. مسکویه رازی، ابو علی(1376ش). تجارب الامم، ترجمه علی نقی منزوی، ج 5 و 6، تهران: توس.

35. المکی العاملی، محمد بن‌جمال الدین(1419ق). ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، تحقیق مؤسسة آل البیت7 لإحیاء التراث، ج1، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت7 لإحیاء التراث.

  1. المکی العاملی، محمد بن جمال الدین(1411ق). اللمعة الدمشقیة، ج3، چاپ اول، قم: منشورات دارالفکر.
  2. منتظری، حسین علی(1415ق). دراسات فی المکاسب المحرمة، ج1، چاپ اول، قم: نشر تفکر.
  3. نجاشی، احمد بن‌علی(1365ش). رجال النجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه‏.
  4. نراقی، احمد بن محمدمهدی(1417ق). عوائد الایام، تحقیق مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیة، چاپ اول، بی جا: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی.
  5. نوری طبرسی، میرزاحسین( 1408 ق). مستدرک الوسائل، تحقیق مؤسسة آل‌البیت7 لإحیاء التراث، ج1، چاپ اول، بیروت: مؤسسة آل البیت7 لإحیاء التراث.
  6. همدانی، محمد بن‌عبدالملک(1961م). تکملة تاریخ الطبری، تحقیق البرث یوسف کنعان، چاپ دوم، بیروت: المطبعة الکاثولیکیة.
  7. یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی الرومی البغدادی(1400ق). معجم الادباء، ج1، بیروت: دارالفکر.