کارکرد مقبول عقل با وجود امام از منظر علاّمه مجلسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

4 استادیار گروه کلام اهل‌بیت:، پژوهشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

تأکید ویژۀ تشیع بر امامت در کنار منزلت والایی که عقل در منابع اجتهادی شیعه و کسب معرفت دینی تشیع داراست، ذهن هر پژوهشگر شیعه‌شناسی را به سمت این پرسش سوق می‌دهد که امام‌محوری با عقل‌محوری چه نسبتی دارد؟ و چه نسبتی میان این دو منبع و مرجع معرفتی وجود دارد؟ در پاسخ به این پرسش و مناسبات میان امام و عقل، دست‌کم سه دیدگاه کلّی طرح‌شدنی است: تعطیلی و تسلیم عقل در برابر امام، نقش حداقلی برای امام یا عقل‌گرایی حداکثری و مرجعیت عقل و نیازمندی‌اش به امام.
روش پژوهشی این تحقیق توصیفی - تحلیلی و روش گردآوری داده‌های تحقیق و ابزار گردآوری آن کتابخانه‌ای است. تعطیلی عقل و تسلیم در برابر امام دیدگاه محدثانی مانند علامه مجلسی است که محور اساسی این پژوهش قرار گرفته است. علامه مجلسی اگرچه از استدلال و عقل در فهم روایات استفاده کرده است و عقل را ابزاری برای فهم و استنباط و ... می‌پذیرد و از آن به «تعقّل الامور الدینیه» تعبیر می‌کند، در اصول دین عقل را بر‌نمی‌تابد و آن را منبع معرفتی دین نمی‌داند. ایشان با استناد و بررسی برخی روایات ثابت می‌کند نمی‌توان در اصول دین بر دلایل عقلی تکیه کرد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Acceptable Function of Reason despite the Imam’s Authority from ʿAllāma Majlisī’s Perspective

نویسندگان [English]

  • mahmood sarafraz 1
  • Hamidreza Shariatmadari 2
  • Mostafa JaefarTayari 3
  • Mohammad Jafar Rezaei 4
1 PhD, Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Associate professor, Department of Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Assistant professor, Department of Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
4 Assistant professor, Department of Ahl al-Bayt’s Theology, Research Institute of Quran and Hadith, Qom, Iran
چکیده [English]

The emphasis placed on Imamate in Shiism, coupled with the significant role of reason in Shiite sources of ijtihad and the acquisition of religious knowledge, has captivated scholars in the field of Shiite studies, leading them to ponder the intricate connection between the authority of the Imam and the authority of reason. Specifically, they seek to understand the nature of the relationship between these two sources of knowledge. In response, at least three general views have been put forth: closure of reason and its submission towards the Imam, minimal role of the Imam, or maximal rationalism and the authority of reason despite its need to the Imam. The present research employs a descriptive and analytical method, relying on library sources to collect data. The closure of reason in relation to the Imam is espoused by scholars of hadith such as ʿAllāma Majlisī, which is the focus of this article. While ʿAllāma Majlisī has utilized reasoning and reason in his understanding of hadiths, embracing reason as an instrument for inferences (which he calls “reasoning about religious amtters), he rejects reason when it comes to the principles of religion, dismissing its validity as a source of religious knowledge. By citing certain hadiths, he tries to establish that rational arguments cannot be relied on with respect to the principles of religion.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam
  • reason
  • religious knowledge
  • hadiths
  • Shia
  1. * قرآن کریم

    1. ابن‌بابویه، محمد بن على (شیخ صدوق)‏ (1362 ش)؛ الخصال؛ تحقیق: علی‌اکبر غفاری؛ قم: جامعه مدرسین.
    2. ـــــــــــــــ‏ (1395 ق)؛ کمال‌الدین و تمام ‌النعمة؛ محقّق – مصحّح: علی‌اکبر غفارى؛ تهران: اسلامیه.
    3. ابن‌‌سینا، حسین ‌بن عبدالله (1404 ق)؛ الشفاء (الالهیات)؛ قم: مکتبة آیت‌الله المرعشى.
    4. ابن‌‌شعبه حرانی، حسن‌ بن ‌علی (1404 ق)؛ تحف‌ العقول؛ قم: جامعۀ مدرسین.
    5. ابن‌فارس، احمد بن فارس (1404 ق)؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    6. ابن‌‌منظور، محمد بن ‌مکرم (1414 ق)؛ لسان ‌العرب؛ بیروت: دار صادر.
    7. برقى، احمد بن ‌محمد بن خالد (1371 ق)؛ المحاسن؛ محقق – مصحح: جلال‌الدین محدث؛ قم: دار الکتب‌الإسلامیة.
    8. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366 ش)؛ تصنیف غرر الحکم و دررالکلم؛ تحقیق: مصطفی درایتی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    9. جوادی آملی، عبدالله (1383 ش)؛ نسبت دین و دنیا؛ قم: مرکز نشر اسراء.
    10. جوهری، اسماعیل‌ بن ‌حماد (1410 ق)؛ تاج اللغۀ و صحاح العربیۀ؛ بیروت: لبنان.
    11. خمینی، سیدروح‌الله (1394 ش)؛ آداب الصلوة؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    12. راغب اصفهانی، حسین ‌بن ‌محمد (1412 ق)؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت ـ دمشق: دار القلم ـ الدارالشامیه.
    13. سیدمرتضی، علی بن حسین موسوی (1411 ق)؛ الذخیرة فی علم الکلام؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
    14. شریف الرضى، محمد بن حسین (1414 ق)؛ نهج البلاغة؛ محقق: فیض‌الإسلام‏؛ قم: هجرت.
    15. صدر‌المتألهین، محمد بن ابراهیم (1366 ش)؛ شرح أصول الکافی لصدر المتألهین؛ تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى.
    16. صفار، محمد بن حسن‏ (1404 ق)؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد؛ محقق - مصحح: محسن کوچه‌باغى؛ قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
    17. طباطبایی، سیدمحمد‌حسین (1388 الف)؛ تعالیم اسلام؛ به کوشش: سیدهادی خسروشاهی؛ قم: بوستان کتاب.
    18. ـــــــــــــــ (1388 ب)؛ شیعه در اسلام؛ به کوشش: سیدهادی خسروشاهی؛ قم: بوستان کتاب.
    19. ـــــــــــــــ (1417 ق)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    20. علامه حلی، حسن بن یوسف (1365 ش)؛ الباب الحادی عشر؛ تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى‏.
    21. فاضل مقداد، مقداد بن ‌عبدالله (1405 ق)؛ إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى‏.
    22. فراهیدی، خلیل‌ بن ‌احمد (1409 ق)؛ العین؛ چ 3، قم: هجرت.
    23. کراجکی، ابوالفتح (1410 ق)؛ کنز الفوائد؛ قم: منشورات دار الذخائر.
    24. کلینی، محمد بن ‌یعقوب (1407 ق)؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    25. مجلسى، محمدباقر (1330 ق)؛ العقائد؛ تحقیق: حسین درگاهی؛ تهران: الهدی.
    26. ـــــــــــــــ (1403 ق)؛ بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    27. ــــــــــــــــ (1404 ق)؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل‌الرسول؛ تحقیق: هاشم رسولى محلاتى؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    28. مصطفوی، حسن (1368 ش)؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
    29. مطهری، مرتضی (1377 ش)؛ مجموعه آثار؛ ج 4، تهران: انتشارات صدرا.
    30. مفید، محمد بن محمد (1413 ق)؛ اوائل المقالات؛ قم: کنگرۀ جهانى شیخ مفید.