پیشینه‌شناسی و دیرین‌شناسی گرامی‌داشت پیشوایان امامیه در عرفان کهن خراسان: تطبیق و تقریب تصوف و تشیع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

دوازده امام، نماینده نما و نهان «ولایت»، و چشمه مهر و دانایی، افزون بر پیشوایی همگانی و جانشینی رسول (ص)، الگوهای زیست معنوی و نمایندگان درون‌گرایی اسلامی نیز بوده‌اند، بدان‌گونه که دلبستگی به آل احمد (س) کلیدواژه همه طریقت‌های عرفانی، به‌ویژه عارفان خراسان بوده و آموزه‌های ایشان، یکی از سرچشمه‌های بنیادینی است که مکتب عرفانی خراسان را بر پای داشته است. در پژوهش پیش رو کوشیده‌ایم با آوردن گواه‌های انبوه از یادگارها و نوشته‌های دیرمان مکتب خراسان و قومس، و بازخوانی سخنان پیران خراسان به روش واکاوانه (تحلیلی)، ارج‌نهادن و گرامی‌شمردن نبیره زهرا (س) و دلبستگی و سرسپردگی به پیشوایان تشیع را استوار کنیم؛ نوعی راستی‌پژوهی با گواهی‌های تاریخی که از یک سو از انگیزه‌های گرایش ایرانیان به تشیع پرده برمی‌دارد و از سوی دیگر نزدیکی بیشتر تشیع و تصوف (عرفان) را می‌نمایاند. وارسی تاریخی پیوند معنوی پیران و عارفان خراسان با امامان شیعه (ع)، نشان‌دهنده سیری تاریخی از تشیع محبتی تا تشیع اعتقادی و کلامی، و استمرار معنویت آل زهراء در اقلیم خراسان و عرفان این سرزمین است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historiography and Paleontology of Honoring Imami Leaders in Ancient Mysticism of Khorasan: A Comparison and Approximation of Sufism and

نویسندگان [English]

  • sajad vaezi monfared 1
  • Muhammad Nasiri 2
1 Assistant Professor, Department of Religions and Mysticism, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic History and Civilization, Faculty of Islamic Teachings and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The twelve Imams, the visible and hidden representatives of the divine guardianship, and the source of love and wisdom, in addition to the general leadership and succession of the Prophet (S), have also been the role models of spiritual life and representatives of Islamic introversion, so that attachment to them is the key to all mystical paths, especially the mystics of Khorasan. Their teachings are one of the fundamental sources that established the mystical school of Khorasan. In the present research, we try to establish the honor and respect of Zahra's (AS) descendants and the attachment and devotion to the Shiite leaders by bringing a lot of evidence from the relics and ancient writings of Khorasan and Qumis schools and re-reading the words of Khorasan elders in an analytical way. A kind of fact-finding with historical evidence, on the one hand, can reveal the motives of Iranians' tendency towards Shiism and on the other hand, can show the closeness between Shiism and Sufism (mysticism). The historical examination of the spiritual connection of the elders and mystics of Khorasan with the Shiite Imams (AS) shows the historical current from love-based Shiism to doctrinal and theological Shiism and the continuation of the spirituality of the descendants of Zahra and mysticism in Khorasan

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • Shiism
  • Mysticism
  • Shiite Imams
  • Khorasan School
  • Khorasan Elders
  • Khorasan Mysticism
آملی، سید حیدر (1377). جامع الاسرار و منبع الانوار، ترجمه: سید جواد هاشمی علیا، تهران: قادر، چاپ اول.
ابوروح، لطف‌الله بن ابی‌سعد (1384). حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ ششم.
ابونصر سراج طوسی، عبدالله بن علی (1382). اللمع فی التصوف، ترجمه: مهدی محبتی، ویرایش: عبدالمحمد روح‌بخشان، تهران: اساطیر، چاپ اول.
انصاری هروی، عبدالله (1355). منازل السائرین (متن عربی با مقایسه با متن علل المقامات و صدمیدان)، ترجمه دری: روان فرهادی، ثور: بیهقی کتاب خپرولو مؤسسه.
انصاری، خواجه عبدالله (1362). طبقات الصوفیة، تصحیح: محمد سرور مولایی، تهران: توس.
جامی، ابونصر احمد (ژنده‌پیل) (1355). روضة المذنبین و جنة المشتاقین، تصحیح: علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جامی، ابونصر احمد (ژنده‌پیل) (1368). انس التائبین، تصحیح: علی فاضل، تهران: توس، چاپ اول.
خرقانی، احمد بن حسین (1388). دستور الجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور، تصحیح: ایرج افشار و محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362). دنباله جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1367). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1368). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح: سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ سوم.
سهلگی، محمد بن علی (1384). دفتر روشنایی: از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ دوم.
شوشتری، قاضی سید نورالله (1354). مجالس المؤمنین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج2.
الشیبی، کامل مصطفی (1359). تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، ترجمه: علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
الشیبی، کامل مصطفی (1982). الصلة بین التصوف والتشیع: العناصر الشیعیّة فی التصوف، بیروت: دار الاندلس، الطبعة الثالثة، ج1.
شیرازی (معصوم‌علی‌شاه)، محمدمعصوم (بی‌تا). طرائق الحقائق، تصحیح: محمدجعفر محجوب، تهران: کتاب‌خانه سنایی، ج2.
صفا، ذبیح‌الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، چاپ دهم، ج2.
صفا، ذبیح‌الله (1371). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، چاپ دوازدهم، ج1.
عوفی، محمد (1361). لباب الالباب، به سعی و اهتمام: ادوارد براون، تهران: کتاب‌فروشی فخر رازی، چاپ اول.
فاضل، علی (1373). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام، تهران: توس.
القاسانی، کمال الدین عبدالرزاق (1392/1434). شرح منازل السائرین، تحقیق: محسن بیدارفر، قم: بیدار، چاپ چهارم، ج2.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1371 ه.ق./1331 ه.ش.). کتاب النقض: معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، تصحیح: سید جلال‌الدین حسینی ارموی معروف به محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن (1361). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
الکلاباذی، محمد بن اسحاق (1413/1993). التعرف لمذهب اهل التصوف، به کوشش: احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
لسترینج، گای (1383). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح: محمد روشن، تهران: اساطیر، چاپ اول.
معتمدی، سید وحید (1390). عرفان و عترت: بررسی روایات در منابع عرفانی تا قرن پنجم هجری، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1390). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج1-2.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1391). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الرابع.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1392 الف). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الخامس.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1392 ب). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الثامن.
میهنی، محمد بن منور (1367). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه، چاپ دوم.
ناشناس (1386). خلاصه شرح تعرف، تصحیح: احمدعلی رجایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
نصر، سید حسین (1382). آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه: حسین حیدری و محمدهادی امینی، تهران: قصیده‌سرا، چاپ اول.
نصیری، محمد (1395). درآمدی بر خاستگاه روایی تصوف و عرفان اسلامی، قم: نشر ادیان.
واعظی منفرد، سجاد؛ و همکاران (1398). «واکاوی پیوندهای تشیع و تصوف: بررسی رویارویی قاضی نورالله شوشتری با عبدالرحمن جامی»، در: شیعه‌پژوهی، دوره 6، ش17، ص196-222.
هجویری، علی بن عثمان (1390). کشف المحجوب، تصحیح: محمود عابدی، تهران: سروش، چاپ هفتم.
همایی، جلال‌الدین (1342). غزالی‌نامه، تهران: کتاب‌فروشی فروغی، چاپ دوم.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
آملی، سید حیدر (1377). جامع الاسرار و منبع الانوار، ترجمه: سید جواد هاشمی علیا، تهران: قادر، چاپ اول.
ابوروح، لطف‌الله بن ابی‌سعد (1384). حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ ششم.
ابونصر سراج طوسی، عبدالله بن علی (1382). اللمع فی التصوف، ترجمه: مهدی محبتی، ویرایش: عبدالمحمد روح‌بخشان، تهران: اساطیر، چاپ اول.
انصاری هروی، عبدالله (1355). منازل السائرین (متن عربی با مقایسه با متن علل المقامات و صدمیدان)، ترجمه دری: روان فرهادی، ثور: بیهقی کتاب خپرولو مؤسسه.
انصاری، خواجه عبدالله (1362). طبقات الصوفیة، تصحیح: محمد سرور مولایی، تهران: توس.
جامی، ابونصر احمد (ژنده‌پیل) (1355). روضة المذنبین و جنة المشتاقین، تصحیح: علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جامی، ابونصر احمد (ژنده‌پیل) (1368). انس التائبین، تصحیح: علی فاضل، تهران: توس، چاپ اول.
خرقانی، احمد بن حسین (1388). دستور الجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور، تصحیح: ایرج افشار و محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362). دنباله جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1367). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1368). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح: سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ سوم.
سهلگی، محمد بن علی (1384). دفتر روشنایی: از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ دوم.
شوشتری، قاضی سید نورالله (1354). مجالس المؤمنین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج2.
الشیبی، کامل مصطفی (1359). تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، ترجمه: علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
الشیبی، کامل مصطفی (1982). الصلة بین التصوف والتشیع: العناصر الشیعیّة فی التصوف، بیروت: دار الاندلس، الطبعة الثالثة، ج1.
شیرازی (معصوم‌علی‌شاه)، محمدمعصوم (بی‌تا). طرائق الحقائق، تصحیح: محمدجعفر محجوب، تهران: کتاب‌خانه سنایی، ج2.
صفا، ذبیح‌الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، چاپ دهم، ج2.
صفا، ذبیح‌الله (1371). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، چاپ دوازدهم، ج1.
عوفی، محمد (1361). لباب الالباب، به سعی و اهتمام: ادوارد براون، تهران: کتاب‌فروشی فخر رازی، چاپ اول.
فاضل، علی (1373). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام، تهران: توس.
القاسانی، کمال الدین عبدالرزاق (1392/1434). شرح منازل السائرین، تحقیق: محسن بیدارفر، قم: بیدار، چاپ چهارم، ج2.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1371 ه.ق./1331 ه.ش.). کتاب النقض: معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، تصحیح: سید جلال‌الدین حسینی ارموی معروف به محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن (1361). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
الکلاباذی، محمد بن اسحاق (1413/1993). التعرف لمذهب اهل التصوف، به کوشش: احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
لسترینج، گای (1383). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح: محمد روشن، تهران: اساطیر، چاپ اول.
معتمدی، سید وحید (1390). عرفان و عترت: بررسی روایات در منابع عرفانی تا قرن پنجم هجری، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1390). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج1-2.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1391). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الرابع.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1392 الف). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الخامس.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1392 ب). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الثامن.
میهنی، محمد بن منور (1367). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه، چاپ دوم.
ناشناس (1386). خلاصه شرح تعرف، تصحیح: احمدعلی رجایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
نصر، سید حسین (1382). آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه: حسین حیدری و محمدهادی امینی، تهران: قصیده‌سرا، چاپ اول.
نصیری، محمد (1395). درآمدی بر خاستگاه روایی تصوف و عرفان اسلامی، قم: نشر ادیان.
واعظی منفرد، سجاد؛ و همکاران (1398). «واکاوی پیوندهای تشیع و تصوف: بررسی رویارویی قاضی نورالله شوشتری با عبدالرحمن جامی»، در: شیعه‌پژوهی، دوره 6، ش17، ص196-222.
هجویری، علی بن عثمان (1390). کشف المحجوب، تصحیح: محمود عابدی، تهران: سروش، چاپ هفتم.
همایی، جلال‌الدین (1342). غزالی‌نامه، تهران: کتاب‌فروشی فروغی، چاپ دوم.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
آملی، سید حیدر (1377). جامع الاسرار و منبع الانوار، ترجمه: سید جواد هاشمی علیا، تهران: قادر، چاپ اول.
ابوروح، لطف‌الله بن ابی‌سعد (1384). حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ ششم.
ابونصر سراج طوسی، عبدالله بن علی (1382). اللمع فی التصوف، ترجمه: مهدی محبتی، ویرایش: عبدالمحمد روح‌بخشان، تهران: اساطیر، چاپ اول.
انصاری هروی، عبدالله (1355). منازل السائرین (متن عربی با مقایسه با متن علل المقامات و صدمیدان)، ترجمه دری: روان فرهادی، ثور: بیهقی کتاب خپرولو مؤسسه.
انصاری، خواجه عبدالله (1362). طبقات الصوفیة، تصحیح: محمد سرور مولایی، تهران: توس.
جامی، ابونصر احمد (ژنده‌پیل) (1355). روضة المذنبین و جنة المشتاقین، تصحیح: علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جامی، ابونصر احمد (ژنده‌پیل) (1368). انس التائبین، تصحیح: علی فاضل، تهران: توس، چاپ اول.
خرقانی، احمد بن حسین (1388). دستور الجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور، تصحیح: ایرج افشار و محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362). دنباله جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1367). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1368). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح: سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ سوم.
سهلگی، محمد بن علی (1384). دفتر روشنایی: از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ دوم.
شوشتری، قاضی سید نورالله (1354). مجالس المؤمنین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج2.
الشیبی، کامل مصطفی (1359). تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، ترجمه: علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
الشیبی، کامل مصطفی (1982). الصلة بین التصوف والتشیع: العناصر الشیعیّة فی التصوف، بیروت: دار الاندلس، الطبعة الثالثة، ج1.
شیرازی (معصوم‌علی‌شاه)، محمدمعصوم (بی‌تا). طرائق الحقائق، تصحیح: محمدجعفر محجوب، تهران: کتاب‌خانه سنایی، ج2.
صفا، ذبیح‌الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، چاپ دهم، ج2.
صفا، ذبیح‌الله (1371). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، چاپ دوازدهم، ج1.
عوفی، محمد (1361). لباب الالباب، به سعی و اهتمام: ادوارد براون، تهران: کتاب‌فروشی فخر رازی، چاپ اول.
فاضل، علی (1373). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام، تهران: توس.
القاسانی، کمال الدین عبدالرزاق (1392/1434). شرح منازل السائرین، تحقیق: محسن بیدارفر، قم: بیدار، چاپ چهارم، ج2.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1371 ه.ق./1331 ه.ش.). کتاب النقض: معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، تصحیح: سید جلال‌الدین حسینی ارموی معروف به محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن (1361). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
الکلاباذی، محمد بن اسحاق (1413/1993). التعرف لمذهب اهل التصوف، به کوشش: احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
لسترینج، گای (1383). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح: محمد روشن، تهران: اساطیر، چاپ اول.
معتمدی، سید وحید (1390). عرفان و عترت: بررسی روایات در منابع عرفانی تا قرن پنجم هجری، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1390). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج1-2.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1391). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الرابع.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1392 الف). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الخامس.
الموسوی الخوانساری الاصبهانی، میرزا محمد باقر (1392 ب). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، الجزء الثامن.
میهنی، محمد بن منور (1367). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه، چاپ دوم.
ناشناس (1386). خلاصه شرح تعرف، تصحیح: احمدعلی رجایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
نصر، سید حسین (1382). آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه: حسین حیدری و محمدهادی امینی، تهران: قصیده‌سرا، چاپ اول.
نصیری، محمد (1395). درآمدی بر خاستگاه روایی تصوف و عرفان اسلامی، قم: نشر ادیان.
واعظی منفرد، سجاد؛ و همکاران (1398). «واکاوی پیوندهای تشیع و تصوف: بررسی رویارویی قاضی نورالله شوشتری با عبدالرحمن جامی»، در: شیعه‌پژوهی، دوره 6، ش17، ص196-222.
هجویری، علی بن عثمان (1390). کشف المحجوب، تصحیح: محمود عابدی، تهران: سروش، چاپ هفتم.
همایی، جلال‌الدین (1342). غزالی‌نامه، تهران: کتاب‌فروشی فروغی، چاپ دوم.