زمان و خاستگاه پیدایش تشیع: بررسی و نقد مدعای قفاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع اثناعشری، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

کتاب اصول مذهب الشیعة الامامیة الاثنی عشریة: عرض و نقد اثر ناصر القفاری بنیان‌های اعتقادی شیعه، از جمله منشأ مکانی و زمانی پیدایش تشیع، را نقد کرده است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی مدعای قفاری در باب معرفی کوفه به‌ عنوان خاستگاه پیدایش تشیع، آن ‌هم پس از ماجرای قتل عثمان، ابتدا قواعد راهبردی در مقام استدلال‌آوری را ترسیم کرده و در پی نقد مستدل آرای وی بر اساس جست‌وجو از خودستیزی گزاره، نقد مبانی و بررسی کفایت دلیل است. نتیجه اینکه، برآمدن تشیع در کوفه، آن ‌هم به دلیل فقدان علمای عامه در آن شهر با سخن دیگرِ قفاری، یعنی ذکر نام افراد تأثیرگذار در آن جغرافیا به ‌عنوان علمای اهل سنت، به خودستیزی دچار است. چنان‌که استدلال به بُعد مسافت کوفه از مدینه و نیز استناد به پذیرفته‌نشدن تشیع در نقاط دیگر بدون اثبات فقدان نشانه‌های تشیع در شهرهای دیگر، قبل یا هم‌زمان با کوفه، به کفایت‌نداشتن دلیل و وجود پیش‌فرض تشیع به‌ عنوان جریانی جدا از اسلام به ‌اِشکال در مبانی هم دچار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Time and Origin of the Emergence of Shiism: Review and Criticism of Ghaffari's Claims

نویسندگان [English]

  • ghasem jalaie 1
  • Mohammad Hassan Nadem 2
1 Student in Twelver Shiism History, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of Shiite Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The book "The Fundamentals of the Twelver Imami Shiism: A Review and Critique" by Naser Ghaffari has criticized the fundamentals of Shiite belief, including the spatial and temporal origin of the emergence of Shiism. The present study, with the aim of investigating Ghaffari's claim regarding the introduction of Kufa as the origin of Shiism after the assassination of Othman, first draws strategic rules in argumentation and then tries to provide a reasoned criticism of his opinions based on the search for the self-contradiction of the proposition, criticize the foundations and check the adequacy of the reason. The result shows the claim that Shiism arose in Kufa due to the lack of Sunni scholars in that city is in contradiction with another statement by Ghaffari mentioning the names of influential people in that region as Sunni scholars. Similarly, adducing Kufa's distance from Medina and also the non-acceptance of Shiism in other places without proving the absence of signs of Shiism in other cities before or at the same time as Kufa is flawed in its foundations due to the lack of reason and also the presupposition of Shiism as a movement separate from Islam.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shia
  • Genesis
  • Kufa
  • Naser al-Ghaffari
  • Principles of the Shiism
ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله (۱۹۶۴). شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة، الطبعة الثانیة، ج1-20.
‌‫ابن اثیر، مبارک بن محمد (۱۳۶۷). النهایة فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
‌‫ابن‌ بابویه، محمد بن علی (۱۴۰۳). الخصال، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: منشور جامعة المدرسین، ج1-2.
‌‫ابن‌ جوزی، عبد الرحمن بن علی (۱۳۴۹). مناقب الإمام أحمد بن حنبل، قاهره: مکتبة الخانجی.
‌‫ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (۱۴۰۶). لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ج۱–7.
‌‫ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (۱۴۱۵). الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: علی محمد معوض و عادل احمد عبد الموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، الطبعة الاولی، ج8.
‌‫ابن زولاق (۱۹۹۹). فضائل مصر و اخبارها و خواصها لابن زولاق، تحقیق: علی محمد عمر، قاهره: مکتبة الاسرة.
‌‫ابن سعد، محمد (۱۴۰۵). الطبقات الکبری، بیروت: دار بیروت، ج۱–9.
‌‫ابن ‌شهرآشوب، محمد بن علی (۱۳۷۶). مناقب آل أبی طالب (ع)، نجف الاشرف: المکتبة الحیدریة.
‌‫ابن غضائری، احمد بن حسین (۱۳۸۰). الرجال، تصحیح: محمدرضا حسینی جلالی، قم: مؤسسة دار الحدیث، الطبعة الاولی.
‌‫ابن‌ کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۳۹۸). البدایة والنهایة، تحقیق: خلیل شحاده، بیروت: دار الفکر، ج۱–15.
‌‫ابن وردی، عمر بن مظفر (زین الدین) (۱۴۱۷). تاریخ ابن الوردی، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
‌‫ابو حاتم رازی، احمد بن حمدان (۱۹۵۷). الزینة فی الکلمات الإسلامیة العربیة، تحقیق: عبد الله سلوم السامرائی، قاهره: دار الکتاب العربی.
‌‫ابو زهره، محمد (۱۳۸۴). تاریخ مذاهب اسلامی، ترجمهٔ: علی‌رضا ایمانی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
‌‫ابو زهره، محمد (۱۴۱۸). إبن حنبل: حیاته و عصره، آراء و فقهه، قاهره: دار الفکر العربی.
‌‫اربلی، علی بن عیسی (۱۹۸۵). کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت: دار الفکر.
‌‫امین، محسن (۱۴۰۳). أعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
‌‫امینی، عبدالحسین (۱۴۱۶). الغدیر، تهران: بنیاد بعثت.
‌‫آبی، ابو سعد منصور بن حسین (۱۴۲۴). نثر الدر فی المحاضرات، تحقیق: خالد عبد الغنی محفوظ، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
‌‫بلاذری، احمد بن یحیی (۱۴۱۷). جمل من أنساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
‌‫بیهقی، ابوبکر أحمد (۱۳۹۱). مناقب الشافعی، تحقیق: السید أحمد صقر، قاهره: مکتبة دار التراث.
‌‫جاودان، محمد؛ و دیگران (۱۳۸۷). آشنایی با فرق تشیع، ویراستهٔ: مهدی فرمانیان، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
‌‫جعفری، یعقوب (۱۳۷۱). خوارج در تاریخ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
‌‫حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله (۱۴۱۱). المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبد القادر، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
‌‫حجوی ثعالبی، محمد بن حسن (۱۳۴۵). الفکر السامی فی تاریخ الفقه الإسلامی، الرباط: مطبعهٔ إدارة المعارف، ج۱–4.
‌‫خزاز رازی، علی بن محمد (۱۴۰۱). کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، تحقیق: عبداللطیف حسینی کوه‌کمری، قم: بیدار.
‌‫خندان، علی‌اصغر (۱۳۸۲). منطق کاربردی، تهران- قم: سمت و مؤسسه فرهنگی طه، چاپ دوم.
‌‫خوئی، سید ابوالقاسم (۱۳۷۲). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم: مرکز نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم، ج۱-20.
‌‫ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۳). الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة، حاشیه: ابراهیم بن محمد سبط بن عجمی، تحقیق: احمد محمد نمر خطیب، جده: دار القبلة للثقافة الأسلامیة.
‌‫رضایی، غلام‌رضا (۱۳۹۱). «پژوهشی در حدیث سفینه»، در: کلام اسلامی، س21، ش84، ص95-128.
‌‫سلیمان عبدالله الأشـقر، عمـر (۱۴۱۶). المـدخل الـی دراسة المدارس والمذاهب الفقهیة، عمان: دار النفائس، الطبعة الاولی.
‌‫سیوطی، عبد الرحمن بن ابی‌ بکر (۱۴۰۴). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم: کتاب‌خانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
‌‫صمیری الحنفی، الحسین بن علی بن محمد (۱۴۰۵). أخبار أبی حنیفة و أصحابه، بیروت: عالم الکتب، الطبعة الثانیة، ج۱–6.
‌‫طبری، محمد بن جریر (۱۳۷۵). تاریخ الرسل والملوک، تهران: اساطیر، چاپ پنجم.
‌‫عبدالله عنان، محمد (۱۹۲۶). تاریخ الجمعیات السریة والحرکات الهدامة، مصر: ادارة الهلال بمصر.
‌‫عسکری، سید مرتضی (۱۳۹۱). عبدالله بن سبأ و دیگر افسانه‌های تاریخی، ترجمهٔ: سید احمد فهری زنجانی و عطامحمد سردارنیا، قم: علامه عسکری، چاپ اول.
‌‫فرامرز قراملکی، احد (۱۳۹۲). روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: مؤسسه فرهنگی قدس، چاپ هشتم.
‌‫قفاری، ناصر بن عبدالله (1415). اصول مذهب الشیعة الامامیة الاثنی عشریة: عرض و نقد، ریاض: جامعة الامام محمد بن سعود لاسلامیة، ج۱–3.
‌‫کرد علی، محمد (۱۳۴۷). خطط الشام، دمشق: مطبعة المفید.
‌‫کردری، محمد بن محمد بن شهاب (بی‌تا). مناقب الإمام الأعظم أبی حنیفة، حیدرآباد: دکن.
‌‫کشی، محمد بن عمر (۱۳۴۸). رجال الکشی، تصحیح: حسن المصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد.
‌‫کوفی، ابن اعثم (۱۳۷۲). الفتوح، ترجمهٔ: محمد بن احمد مستوفی هروی، تحقیق: غلام‌رضا طباطبایی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
‌‫لوکیع، محمد بن خلف بن حیان (۱۳۶۶). أخبار القضاة، تحقیق: عبد العزیز مصطفی المراغی، مصر: المکتبة التجاریة الکبری، الطبعة الاولی، ج۱-3.
‌‫مجلسی، محمدباقر (بی‌تا). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع)، تصحیح: محمدباقر محمودی والآخرون، تحقیق: عبد الزهراء علوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
‌‫مسعود، مهدی؛ و دیگران (۱۳۹۹). «تحلیل و بررسی اندیشه و باورهای دینی ابوذر غفاری»، در: پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، س7، ش14، ص114-135.
‌‫مسعودی، علی بن حسین (۱۴۰۹). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: یوسف اسعد داغر، قم: مؤسسة دار الهجرة، ج۱–4.
‌‫مغربی تمیمی، نعمان بن محمد (۱۴۱۱). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱–3.
‌‫مفید، محمد بن محمد (۱۳۷۶). الارشاد، ترجمه: محمدباقر ساعدی خراسانی، تصحیح: محمدباقر بهبودی، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج۱–2.
‌‫منتظرالقائم، اصغر (۱۳۹۴). «نقش عمار بن یاسر در دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی صدر اسلام»، در: پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، س9، ش17، ص183-202.
‌‫
منقری، نصر بن مزاحم (۱۴۱۰). وقعة صفین، تصحیح: عبد السلام محمد هارون، ترجمه: پرویز اتابکی، بیروت: دار الجبل.
‌‫نجاشی، احمد بن علی (۱۳۶۵). الرجال، تصحیح: سید مرتضی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم.
‌‫یعقوبی، ابن‌واضح (۱۳۷۱). تاریخ یعقوبی، ترجمهٔ: محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم.