بررسی رابطه بداء و تغییر در قضا و قدر خداوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری کلام اسلامی، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

مشیت خداوندی بر این است که امکان محو و اثبات هر چیز در همه اتفاقات و حوادث برای خداوند فراهم شده باشد و برخلاف آنچه یهودیان معتقد بودند، دست خداوند به ‌هیچ ‌وجه در تغییر بسته نباشد. از دیگر سو، تمام علل و اسباب، مظاهر قضا و قدر الاهی‌اند و در هر حادثه‌ای، به اندازه تنوع علل و اسباب، قضا و قدرهای گوناگون وجود دارد. نظام هستی طوری خلق شده که هیچ پدیده‌ای در هستی، از جمله قضا و قدر حق‌تعالی، از سلسله علّی و معلولی خروج و تخلف نکند. اما در برخی دیدگاه‌ها، مسئله «بَداء» منافی این قاعده عمومی انگاشته شده است. به همین ضرورت، در این نوشتار کوشیدیم با روشی توصیفی‌تحلیلی رابطه بداء و تغییر در قضا و قدر خداوند را بکاویم. در پایان این مقاله، بدین نتیجه رسیدیم که خداوند به آنچه روی می‌دهد، علم پیشین و فعلی دارد و از کار آفرینش و ایجاد دگرگونی در مقدرات فارغ نشده است؛ لذا بداء در علم ذاتی خدا رخ نمی‌دهد، بلکه بداء به معنای آشکارشدن و ظهور چیزی است از خدا خلاف آنچه در وهله نخست به نظر می‌رسیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Relationship between Bada and Change in Divine Predestination

نویسندگان [English]

  • Aliullah Badashti 1
  • Marzieh Dastmard 2
1 Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom, Qom, Iran
2 PhD Student in Islamic Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

God has willed that the possibility of erasing and proving everything in all events and happenings has been provided for Him, and contrary to what the Jews believed, God's hand is not tied to make a change in any way. On the other hand, all the causes are manifestations of divine predestination, and in each incident, as much as the variety of causes, there are different predestinations. The world has been created in such a way that no phenomenon in existence, including divine predestination, is outside the system of cause and effect. But in some views, the issue of Bada (alteration in the divine will) is considered contrary to this general rule. Therefore, in this article, we have tried to explore the relationship between Bada and the change in divine predestination using a descriptive-analytical method. At the end of this paper, we came to the conclusion that God has past and present knowledge of what is happening and has not ceased to create and change destinies. Hence, Bada does not occur in the innate knowledge of God, but it means the revelation and appearance of something from God contrary to what was previously thought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghaza
  • Ghadar
  • Bada
  • Will
  • Knowledge
قرآن (1390). ترجمه: مهدی الاهی قمشه‌ای، تهران: دارالثقلین.
آدم‌زاده، طاهره (1394). قضا و قدر و تأثیر دعا و بداء در آن از نظر ملاصدرا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کلام اسلامی، استاد راهنما: جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1381). التوحید، قم: بوستان کتاب.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1379). فتح الباری، بیروت: دار المعرفة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1410). لسان العرب، بیروت: دار الشامیة.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1422). صحیح بخاری، دمشق: دار طوق النجاة.
پاشایی، وحید (1391). «پاسخ به شبهات ناصر القفاری درباره بداء»، در: معرفت کلامی، س3، ش2، ص89-106.
جوادی آملی، عبدالله (1388). تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
حیدری، حسین (1393). «آموزه بداء در قرآن، آرای کلامی شیعه و آثار مولوی»، در: فلسفه و کلام اسلامی، ص47، ش2، ص203-224.
خمینی، روح‌الله (1381). مصباح الهدایة الی الخلافة والولایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
خویی، ابوالقاسم (1401). البیان فی تفسیر القرآن، قم: انوار الهدی.
ذاکری، مهدی؛ برنجکار، رضا؛ غلامی، اصغر (1395). «تحلیل و تبیین آموزه بداء از دیدگاه فیض کاشانی»، در: کلام اسلامی، ش98، ص51-68.
رازی، ابن ابی حاتم (1419). تفسیر القرآن العظیم، المملکة العربیة السعودیة: مکتبة نزار مصطفی الباز، الطبعة الثالثة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲). مفردات الفاظ القرآن، لبنان، سوریه: دار العلم، الدار الشامیة.
ربانی گلپایگانی، علی (1368). جبر و اختیار: بحث‌های استاد جعفر سبحانی، قم: مؤسسه تحقیقاتی سیدالشهداء.
سبحانی، جعفر (1376). منشور عقاید امامیه، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (1384). الالهیات، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ ششم.
سیفی‌پور نقنه، نصرالله (1390). بررسی تطبیقی نظرات مفسران شیعه و سنی در موضوع بداء و لوح محو و اثبات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کلام اسلامی، استاد راهنما: حسن اسلام‌پور، قم: دانشگاه علوم قرآن و حدیث.
صدرالدین شیرازی، محمد (۱۳۷۹). اسفار الاربعة، قم: پیک جلال، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1383). رساله قضا و قدر، ترجمه: حسن اسلامی، قم: شاکر.
صفرپور، سکینه (1393). بداء در تفاسیر روایی اهل سنت، پایان‌نامه سطح سه کلام اسلامی، استاد راهنما: محمود ابوترابی، گرگان: حوزه علمیه الزهراء.
صلواتی‌زاده، مسعود؛ رفعت‌نژاد، محمدنقی (1394). «تبیین آموزه بداء در قرآن با رویکرد شیعی»، در: تحقیقات کلامی، ش11، ص71-88.
طباطبایی، محمد حسین (1393). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380). تفسیر العیاشی، مصحح: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة.
کلینی، محمد بن یعقوب (1387). کافی، قم: جامعه مدرسین.
مطهری، مرتضی (1368). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1377). انسان در قرآن، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1381). انسان و سرنوشت، تهران: صدرا.
مفید، محمد بن نعمان (۱۴۱۳). اوائل المقالات، قم: گنگره بزرگ‌داشت شیخ مفید.