کژکارکردهای شعائر مذهبی در حوزه اجتماعی عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

2 دانشیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

3 استادیار تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 استادیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

«کارکرد» در میان مفاهیم جامعه‌شناختی به معنای نتیجه و اثر واقعه یا حرکت تعریف شده است و «کژکارکرد» هنگامی معنا پیدا می‌کند که نتایج مطلوب و آثار عینی و مشاهده‌پذیر نهادها در عرصه اجتماعی ظهور و بروز نداشته باشد. پرسش این پژوهش این است که: در میان اهتمام مردم ایران در عصر قاجار به برگزاری آیین‌های مذهبی، به‌خصوص شعائر محرم، این مناسک دینی در عرصه‌های اجتماعی چه نتایج منفی‌ای داشته‌ است؟ و این کژکارکردها به چه دلیل در آیین‌های مذهبی وارد شده‌ است؟ برای پاسخ به این پرسش، شعائر مذهبی را از ابعاد مختلف، اعم از فردی و اجتماعی، بررسی کرده‌ایم، و نتیجه گرفته‌ایم که ایجاد کژکارکردها در شعائر مذهبی عموماً به دلیل پیرایه‌هایی بوده که به دست  مردم، و به دلیل بی‌توجهی به متولیان مذهبی درباره این اضافات، ظاهر شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Dysfunctions of Religious Rites in the Social Sphere of the Qajar Era

نویسندگان [English]

  • Hoseyn Hamzeh 1
  • Ali Aghanuri 2
  • Hasan Zandiyeh 3
  • Mehrab Sadeghniya 4
1 PhD Student in Shiite History, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of Shiite Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
3 Assistant Professor of History, University of Tehran, Tehran, Iran,
4 Assistant Professor, Department of Ibrahimi Religions, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
چکیده [English]

"Function" is defined among sociological concepts to mean the result and effect of an event or movement, and "dysfunction" is meaningful when the desired results and objective and observable effects of institutions do not appear in the social arena. The question of this research is: Among the efforts of the Iranian people in the Qajar era to hold religious rituals, especially Moharram rites, what negative results have these religious rituals had in social areas? And why are these dysfunction included in religious rites? To answer these questions, we have examined religious rites from various dimensions, both individual and social, and have concluded that the creation of dysfunctions in religious rites is generally due to changes that have occurred by the people ignoring the religious authorities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dysfunctions
  • Functions
  • Qajar
  • Clergy
  • Religion
آدمیت، فریدون (1349). اندیشه‌های میرزا فتحعلی‌خان آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
آذری، شهلا؛ شیخ‌رضایی، انسیه (1377). گزارش‌های نظمیه از محلات طهران: راپورت وقایع مختلفه محلات دارالخلافه، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
آژند، یعقوب (1395). نمایش در دوره قاجار، تهران: مولا.
ابن‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1386). امالی، تهران، بی‌نا.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1389). روزنامه خاطرات، مقدمه: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
بنجامین، ساموئل (1363). ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین‌شاه، ترجمه: محمدحسین کردبچه، تهران: جاویدان.
بیضایی، بهرام (1383). نمایش در ایران، بی‌جا: روشنگران و مطالعات زنان.
پولاک، یاکوب ادوارد (1361). ایران، سرزمین و مردم آن، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
تفرشی، سید احمد (1351). روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، به کوشش: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
توسلی، غلام‌عباس (1386). نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت.
جعفریان، رسول (1391). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جولیوس، گولد (1384). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر پرهام، تهران: مازیار.
چلکوفسکی، پیتر (1384). تعزیه: آیین و نمایش در ایران، ترجمه: داوود حاتمی، تهران: سمت.
دورکیم، امیل (1393). صور بنیانی حیات دینی، ترجمه: باقر پرهام، تهران: مرکز.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1386). مفردات الفاظ القرآن، ترجمه: مصطفی رحیمی‌نیا، تهران: سبحان.
زرگری‌نژاد، غلام‌حسین (1390). رسائل مشروطیت، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
زمخشری، محمود بن عمر (بی‌تا). الکشاف عن حقائق التنزیل، تحقیق: مهدی عبد الرزاق، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سپهر، عبدالحسین‌خان (1386). مرآت الوقایع مظفری، تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: میراث مکتوب.
سرنا، کارلا (1362). آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
شاهرودی، سید محمود (1389). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت b، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی.
عین‌السلطنه (1376). روزنامه خاطرات، به کوشش: ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران: بی‌نا.
فلاندن، اوژن (1356). سفر به ایران، ترجمه: حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
فووریه، ژوانس (1385). سه سال در دربار ایران، ترجمه: عباس اقبال، تهران: علم.
کاتوزیان، محمدعلی (1388). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کافی، مجید (1393). جامعه‌شناسی تاریخی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کرمانی، ناظم‌الاسلام (1387). تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: امیرکبیر.
کسروی، احمد (1386). تاریخ انقلاب مشروطیت، تهران: بی‌نا.
گوبینو، آرتور (1367). سه سال در آسیا، ترجمه: هوشنگ مهدوی، تهران: کتاب‌سرا.
ماسه، هانری (1391). معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه: مهدی روشن‌ضمیر، تهران: شفیعی.
محلاتی (حاج سیاح)، محمدعلی (1359). خاطرات، به کوشش: حمید سیاح، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، عبدالله (1393). شرح زندگانی من، تهران: زوار.
معیرالممالک، دوست‌علی‌خان (1362). یادداشت‌هایی از زندگی خصوصی ناصرالدین‌شاه، تهران: تاریخ ایران.
ملک‌زاده، مهدی (1325). زندگانی ملک‌المتکلمین، تهران: چاپ‌خانه شرکت مطبوعات.
ملک‌زاده، مهدی (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: سخن.
ناصرالدین‌شاه (1363). سفرنامه فرنگستان، مقدمه: ایرج افشار، تهران: شرق.
نشریات عصر مشروطه تهران (1393). تهران: دانشگاه تهران.
نوری، میرزا حسین (1382). لؤلؤ و مرجان، قم: پیام مهدی.
واتسون، رابرت گراند (1348). تاریخ ایران از ابتدای قرن نوزدهم تا سال 1858، ترجمه: وحید مازندرانی، تهران: امیرکبیر.
وامبری، آرمین (1381). زندگی و سفرهای وامبری، ترجمه: محمدحسین آریا، تهران: علمی و فرهنگی.
هدایت (مخبرالسلطنه)، مهدی‌قلی (1389). مخبرالسلطنه، خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
همایونی، صادق (1380). تعزیه در ایران، شیراز: نوید شیراز.
یغمایی، اقبال (1357). شهید راه آزادی: سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی، تهران: توس.