تأثیر آموزه‌های اهل بیت (ع) بر آورده‌های زبانی مردم بیهق (سبزوار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری تاریخ اهل بیت (ع)، دانشگاه بنت‌الهدی زیر نظر جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

3 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

چکیده

زیست اجتماعی انسان‌ها متأثر از اندیشه و فرهنگشان است. مردم بیهق از همان ابتدا ارادتمند اهل‌ بیت (ع) و شیعه‌مذهب بودند. محوریت ائمه (ع) در اندیشه شیعی همواره دربردارنده دلالت‌های اجتماعی بسیاری است که بر جنبه‌های مختلف زیستی مردم تأثیرگذار بوده است. برای شناخت تاریخ ‌اجتماعی هر منطقه یا ملت نیازمند بررسی مؤلفه‌های اجتماعی در آن منطقه هستیم. آورده‌های زبانی یکی از مؤلفه‌های تاریخ ‌اجتماعی است. آورده‌های زبانی در پنج آورده نام‌ها و القاب، اذان، تکیه‌کلام، نوحه، مرثیه و شعر بررسی شده است. این تحقیق با روش کتاب‌خانه‌ای در محدوده بیهق و در دوره زمانی ورود اسلام تا قرن دهم انجام شده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد در منطقه بیهق و در دوران قبل از صفویه، مؤلفه‌های یادشده بسیار متأثر از آموزه‌های اهل بیت (ع) بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of the Teachings of the Ahl al-Bayt (AS) on the Linguistic Output of the People of Bayhaq (Sabzewar)

نویسندگان [English]

  • Fershteh Kushki 1
  • Mohsen Alwiri 2
  • Zahra Ruhollahi Amiri 3
1 PhD Student in the History of the Ahl al-Bayt (AS), Bint al-Huda University under the Auspices of the Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Baqir al-Olum University, Qom, Iran,
3 Assistant Professor of History, Baqir al-Olum University, Qom, Iran,
چکیده [English]

The biosociality of human beings is influenced by their thought and culture. From the very beginning, the people of Bayhaq were devoted to the Ahl al-Bayt (AS) and Shiism. The centrality of the Imams (AS) in Shiite thought has always included many social implications that have affected various aspects of people's lives. To understand the social history of any region or nation, we need to examine the social components in that region. Linguistic output is one of the components of social history and is examined in five categories: names and titles, call to prayer, catchphrases, lamentation, elegy and poetry. This research has been done based on library sources in the scope of Bayhaq and in the period of the arrival of Islam until the tenth century. Reports show that in the Bayhaq region and in the pre-Safavid period, the mentioned components were very much influenced by the teachings of the Ahl al-Bayt (AS).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Doctrines of Ahl al-Bayt (AS)
  • Linguistic Input
  • Bayhaq
  • Biosocial
  • Literature
آذر، امیراسماعیل (1388). شکوه عشق تاریخ و شعر عاشورا، تهران: سخن.
آژند، یعقوب (1363). قیام شیعی سربداران، تهران: گستره.
ابن رسته، احمد بن عمر (1365). الاعلاق النفیسة، ترجمه و تعلیق: حسین قره‌چانلو، تهران: امیرکبیر.
ابن یمین، فخر الدین محمود (1318). دیوان قطعات و رباعیات، تصحیح: سعید نفیسی، تهران: مروج.
احمدی بیرجندی، احمد؛ نقوی‌زاده، سید علی (1372). مدایح رضوی در شعر فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
احمدی، محمدابراهیم (1375). سیمای سبزوار: سرزمین سربداران، قم: نبوغ.
اسمیت، جان ماسون (1361). خروج و عروج سربداران، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: دانشگاه تهران.
افسری کرمانی، عبدالرضا (1371). نگرشی بر مرثیه‌سرایی در ایران، تهران: اطلاعات.
امیرشاهی سبزواری، آق‌ملک (1348). دیوان امیرشاهی، سعید حمیدیان، تهران: ابن‌سینا.
انصاری، حسن (1390). بررسی‌های تاریخی در حوزه اسلام و تشیع، مجموعه نود مقاله و یادداشت، تهران: کتاب‌خانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
بلخی، جلال‌الدین محمد (1385). مثنوی معنوی، به کوشش: سعید حمیدیان، تهران: قطره.
بیرو، آلن (1370). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
بیهقی (ابن‌فندق)، ابوالحسن علی بن زید (1317). تاریخ بیهق، به کوشش: احمد بهمنیار، تهران: فروغی.
بیهقی، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین (1376). تاریخ بیهقی، مقدمه، توضیحات، تعلیقات، فهارس: منوچهر دانش‌پژوه، تهران: هیرمند.
تفسیری، محمد (1376). گنجینه نیاکان، تهران: مجد.
تهامی، غلام‌رضا (1385). فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
جباری، محمدرضا (1382). سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
جعفریان، رسول (1389). راه حج، تهران: زیتون سبز.
جعفریان، رسول (1394). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا پایان قرن نهم، تهران: علم.
جواهری (وجدی)، غلام‌حسین (1366). علی j در شعر و ستایش فارسی، تهران: بوعلی.
حاکم جشمی (بی‌تا). سفینة العلوم، پنج جلدی، نسخه خطی، سند شماره 5219-5220، چاپ‌نشده.
حر عاملی، محمد بن حسن (1385). وسائل الشیعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حسینی (خواندمیر)، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1362). حبیب السیر، زیر نظر: محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
خوافی، مجدالدین (1382). روضه خلد، تصحیح: محمود فرخ، تهران: دانشگاه تهران.
دائرةالمعارف تشیع (1394). تهران: حکمت.
دبیرسیاقی، محمد (1392). سوک‌نامه: مرثیه‌های منظوم، قزوین: سایه‌گستر.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رادفر، ابوالقاسم (1381). مناقب علوی در آیینه شعر فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضایی برجکی، اسماعیل (1399). جایگاه و نقش تمدنی سادات در خراسان، از قرن چهارم تا پایان قرن نهم هجری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ریاضی، غلام‌رضا (1336). دانشوران خراسان، کتاب‌فروشی باستان، چاپ‌خانه خراسان.
سمرقندی، امیردولتشاه (1366). تاریخ الشعراء، تهران: پدیده.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1379). «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، در: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دوره 33، ش130-131، ص425-494.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389). «حماسه شیعی از قرن پنجم»، در: آیینه میراث، س8، ضمیمه 20، ص93-176.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (26/7/1385). «جامعه‌شناسی نام‌های تاریخ اسلام»، در: اطلاعات، ش23754.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (بی‌تا). «جامعه‌شناسی نام‌های تاریخ اسلام»، در: علی‌نامه: نشریه الکترونیک درباره امام علی j، در: http://alinameh.com/entry3
شوشتری، قاضی نورالله (1354). مجالس المؤمنین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
شوشتری، قاضی نورالله (1376). مجالس المؤمنین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی (1378). عیون اخبار الرضا j، تهران: جهان.
صفا، ذبیح‌الله (1384). تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس.
طبرسی، ابو علی فضل بن حسن (1417). إعلام الوری باعلام الهدی، قم: آل البیت b.
طرطوسی، ابو طاهر بن حسن (1380). ابومسلم‌نامه، تهران: قطره.
طهرانی، آغا بزرگ (1408). الذریعة، قم: اسماعیلیان.
علی بن احمد (1398). جنگ اشعار شیعی سده 9-11، تصحیح: اکرم اکرمی، تهران: کتاب‌خانه مجلس.
عناصری، جابر (1390). جنگ تعزیه، کتاب یادداشت خیمه: مجموعه مباحث اندیشه، قم: خیمه.
کاشی، حسن (1377). تاریخ محمدی، تصحیح: رسول جعفریان، قم: کتاب‌خانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام (1405). کنز العمال، بیروت: الرسالة.
مجاهدی (پروانه)، محمدعلی (1386). کاروان شعر عاشورا: سیمای امام حسین j در شعر فارسی از سده چهارم تا عصر حاضر، قم: زمزم هدایت.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محمدزاده، مرضیه (1383). دانش‌نامه شعر عاشورایی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مداح، عبدالکریم (1390). تشیع و ولای اهل ‌بیت b در ادب قدیم فارسی: جنگ عبدالکریم مداح مورخ 849، به کوشش: امینه محلاتی، تهران: کتاب‌خانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1362). نزهة القلوب، تهران: دنیای کتاب.
مسعودی، علی بن حسین (1374). مروج الذهب، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
معین، محمد (1362). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
مقدسی، أبو عبد الله محمد بن أحمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مقدسی، أبو عبد الله محمد بن أحمد (1411). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، قاهره: مدبولی.
میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1373). واژه‌نامه هنر شاعری، فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن، تهران: کتاب مهناز.
میرئی، حسن (1349). آیینه پهلوان‌نما، تهران: میهن.
نوری، حسین (1407). مستدرک الوسائل، قم: آل البیت b.
الویری، محسن (1398). تاریخ اجتماعی شیعیان: مفاهیم و کلیات، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یاقوت حموی بغدادی، شهاب الدین ابو عبد الله (1410). معجم البلدان، تحقیق: فرید عبد العزیز الجندی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1379). تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.