مقایسه رویکردها، مواضع و نوع مواجهه محتشم کاشانی و فیض کاشانی در قبال حکومت صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد محلات، محلات، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد محلات، محلات، ایران.

3 استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

کارنامه فکری، ادبی و ‌علمی محتشم کاشانی و فیض کاشانی از منظر نوع مناسبات سیاسی‌شان با حکومت صفوی در خور تأمل است. مقایسه این دو جهان‌بینی نشان می‌دهد که تأثیرپذیری مستقیم این دو شخصیت از فضای گفتمانی عصر صفوی، تولیدات فرهنگی و ساختار فکری، آنان را به دو گونه توجه متمایز به دربار صفوی و لاجرم، دو نوع پیوند و مواجهه با آن معطوف کرد. مقایسه نوع مواجهه‌های آنها با کانون قدرت و سیاست عصر صفوی نشان می‌دهد که این دو شخصیت کاشانی، تحت تأثیر بسترهای سیاسی، ‌تاریخی و ‌فرهنگی، بنیان‌های فکری و ظرفیت‌های روانی و نیز دوره زیست خود، دو گونه رابطه متمایز با دربار صفوی تنظیم کرده‌اند که مؤلفه‌هایی مانند نوع نگاه آنان به تشیع، میزان دوری و نزدیکی‌شان به دربار صفوی، علایق و پیش‌زمینه‌های فکری‌ادبی، روحیه انتقادی یا همراهی و همدلی با دربار و غیره مستقیماً بر آن تأثیر گذاشت. در این پژوهش می‌کوشیم با بررسی تأثیر فضای گفتمانی و فکری‌ایدئولوژیکی ایران عصر صفوی بر جهان‌بینی این دو شخصیت کاشانی، نقش این تأثیرگذاری بر نوع مواجهه‌هایشان با دربار صفوی و برآیندها و نتایج هر کدام از این دو نوع نگرش را تبیین کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparing the Approaches, Positions and Attitudes of Mohtasham Kashani and Feyz Kashani towards the Safavid Government

نویسندگان [English]

  • Rahmatollah Zargari 1
  • Keywan Loloyi 2
  • Seyyed Ali Asghar Mahmud-Abadi 3
1 PhD Student in Islamic History, Department of History, Islamic Azad University, Mahallat Branch, Mahallat, Iran,
2 Assistant Professor of History, Islamic Azad University, Mahallat Branch, Mahallat, Iran.
3 Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, Iran,
چکیده [English]

The intellectual, literary and scientific record of Mohtasham Kashani and Feyz Kashani is worth considering in terms of their political relations with the Safavid government. A comparison of these two worldviews shows that the influence of the discourse of the Safavid era and its cultural productions and direct intellectual structure on these two personalities caused them to interact with the Safavid court in two distinct ways and inevitably have two types of connections and dealings with it. A comparison of their relationship with the center of power and politics of the Safavid era shows that these two Kashani personalities, under the influence of political, historical and cultural contexts, intellectual foundations and psychological capacities as well as their life period established two distinct relations with the Safavid court, which was directly influenced by components such as their view of Shiism, their distance and proximity to the Safavid court, intellectual and literary interests and backgrounds, the critical spirit and the companionship and empathy with the court. In this study, we try to explain the role of this influence on their attitude towards the Safavid court and the results of each of these two attitudes, by examining the effect of the discourse and intellectual-ideological atmosphere of Safavid Iran on the worldview of these two Kashani personalities. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavids
  • Mohtasham Kashani
  • Feyz Kashani
  • Approaches
  • Positions
  • Government

مراجع

آقاجری، هاشم (1389). مقدمه‌ای بر مناسبات دینی و دولت ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
احمد، عزیز (بی‌تا). «شاعران دوره صفوی و هند»، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، در: هنر و مردم، ش164.
احمدپور، محمدامین؛ ضرونی، قدرت‌الله (1392). «بررسی نقش حکومت صفوی در تغییر جریان‌های شعری قرن دهم»، در: هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی.
پورنامداریان، تقی؛ و دیگران (1396). «شعرستیزی در دوره صفویه: زمینه‌ها، علل و مصادیق»، در: کهن‌نامه ادب پارسی، س8، ش1، ص1-24.
ترکمان، اسکندربیک منشی (1382). عالم‌آرای عباسی، تهران: امیرکبیر.
جعفریان، رسول (1379 الف). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا صـفوی، تـهران: مهارت.
حموی، یاقوت (1380). معجم البلدان، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1362). حـبیب السیر، تهران: کتاب‌فروشی خیام، چاپ سوم.
دشتی، مهدی (1379). «فراز و فرودهای شعر در عصر صفویه»، در: متن‌پژوهی ادبی، ش13، ص101-107.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1364). راحة الصدور و آیة السـرور، تـصحیح: محمد اقبال، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
روملو، حسن‌بیک (1374). احسن التواریخ، تصحیح: چارلس نارمن سیدن، تهران: کتاب‌خانه شمس.
ریبکا، یان (1370). تاریخ ادبیات ایران، با همکاری: اوتاکار کلیما، ترجمه: شجاع‌الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). از گذشته ادبی ایران، تهران: سخن.
سروش، عبدالکریم (1378). قصه ارباب معرفت، تهران: صراط.
شاردن، ژان (1335). سیاحت‌نامه شاردن، ترجمه: اقبال یغمایی، تهران: توس.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387). ادبیات فارسی از جامی تا روزگار ما، ترجمه: حجت‌الله اصیل، تهران: نی.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1354). رساله سه اصل، بی‌جا: بی‌نا.
طغیانی، اسحاق (1385). تفکر شیعی در شعر دوره صفوی، اصفهان: دانشگاه اصفهان و فرهنگستان هنر.
طهماسب صفوی (1383). تذکره شاه‌طهماسب، تهران: مطبوعات دینی.
طهماسبی، فریدون (1389). «تشیع در شعر شاعران ایرانی عصر صفوی»، در: تحقیقات زبان و ادب فارسی، س5، ش2، ص139-162.
عطایی، محمدرضا (1375). راه روشن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
فرخ‌یار، حسین (1369). مجموعه تاریخی‌مذهبی مشهد اردهال، بی‌جا: هیئت امناء سلطان علی بن محمد باقر j، چاپ اول.
فیض کاشانی، ملامحسن (1311). الحقایق، تـحقیق: سـید ابراهیم میانجی، تهران: اسلامیه.
فیض کاشانی، ملامحسن (1358). الاصول الاصلیة، تصحیح: میرجلال‌الدین ارموی، تهران: سازمان چاپ دانشگاه.
فیض کاشانی، ملامحسن (1371). ده رساله، اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمـؤمنین j، چاپ اول.
فیض کاشانی، ملامحسن (1375). ترجمة الصلاة، ترجمه: سید محمدعلی صفیر، تهران: ستاد اقامه نماز.
فیض کاشانی، ملامحسن (1377). علم الیقین، قم: بیدار، چاپ اول.
فیض کاشانی، ملامحسن (1383). المحجة البیضاء، تحقیق: سید محمد مشکات، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
فیض کاشانی، ملامحسن (1401). مفاتیح الشرائع، تحقیق: مهدی رجایی، قم: خیام.
فیض کاشانی، ملامحسن (1427). عین الیقین، قم: انوارالهدی، چاپ اول.
قریشی کرین، سید حسن؛ عسگری، سعید (1391). «جغرافیای تاریخی شیعه در سده‌های نخست»، در: اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 21، ش83، ص58-64.
قزوینی، زکریا بن محمد (1366). آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه: عبدالرحمن شـرفکندی، تهران: اندیشه جوان.
قزوینی، عبدالجلیل (1358). نقض، تهران: انجمن آثار ملی.
گرجی، ابوالقاسم (1375). تاریخ فقه و فقها، تهران: سمت.
گلچین معانی، احمد (1374). ذیل تذکره میخانه، تهران: بی‌نا.
محتشم کاشانی، کمال‌الدین علی (بی‌تا). دیوان محتشم کاشانی، به کوشش: مهرعلی گرگانی، بی‌جا: بی‌نا.
سبزواری، محمدباقر (1377). روضة الانوار عباسی، به کوشش: اسماعیل چنگیزی، تهران: میراث مکتوب.
مستوفی، حمدالله (1336). نزهة القلوب، به کوشش: محمد دبیرسیاقی، تهران: طهوری.
منشی، اسکندربیگ (1335). عالم‌آرای عباسی، تهران: امیرکبیر.
میرزا سمیعا (1368). تذکرة الملوک، به کوشش: محمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (1378). تذکره نصرآبادی، تصحیح و مقابله: وحید دستگردی، تهران: بی‌نا.
نویدی، داریوش (1386). تغییرات اجتماعی، اقتصادی در ایران عصر صفوی، ترجمه: هاشم آقاجری، تهران: نی.
شیعه پژوهی
دوره 8، شماره 21
اسفند 1400
صفحه 137-158

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار