بازخوانی و نقد روایت‌انگاره‌های طریحی در المنتخب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه ، قم، ایران

چکیده

المنتخب اثر طریحی (متوفای 1087 ه.ق.) کتابی است که از هنگام نگارشش تاکنون، علاوه بر اثرگذاری فراوان بر گزارشگری‌های واقعۀ کربلا، به ‌سبب مؤلف، نثر ویژه و محتوای فضیلت‌سازش به آن توجه بسیار شده است. مسئلۀ پژوهش پیش‌ رو که با رویکردی تحلیلی‌انتقادی و روش کتاب‌خانه‌ای سامان یافته، تحلیل و نقد رویکردها، تحریف‌ها و متفرّدات برجسته روایی طریحی است که نخستین بار از این کتاب برخاسته و پایه نقل عالمان شیعه در قرون اخیر شده است. نحوه مواجهۀ طریحی با روایات عاشورایی و تأثیر شگرفش بر خوانش مقتل‌نگاران و به‌ویژه واعظان عاشورا اهمیت پرداختن به‌ این اثر را دوچندان می‌کند. بر پایۀ یافته‌ها روایات کتاب المنتخب و نیز گزارش خاص نویسنده‌اش، گاه با سنّت، عقل، عرف، وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار یا ناپذیرفتنی است و حتّی برخی روایات با شأن امام معصوم b و خاندان ایشان همخوانی ندارد، به ‌گونه‌ای که رکاکت معنوی سبب بی‌پایه‌دانستن گزارش وی خواهد شد. از نتایج به‌دست‌آمده می‌توان در مطالعات حدیثی و پژوهش‌های مقاتل عاشورایی بهره ‌برد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Toreyhi's Narration-like Reports in Al-Montakhab: Review and Critique

نویسنده [English]

  • Mohsen Rafat
Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, Hazrat Masoumeh University, Qom, Iran
چکیده [English]

Al-Montakhb by Toreyhi (d. 1087 AH) is a book that since its writing, in addition to having a great impact on the reports of Karbala incident, has been given much attention due to its author, special prose and virtuous content. With critical-analytical approach and library method, the present study deals with the analysis and critique of the approaches, distortions and outstanding peculiarities of Toreyhi's narrations that first arose from his book and became the source of Shiite scholars in recent centuries. The way Toreyhi deals with Ashura narrations and his tremendous impact on the perception of the writers of Ashura event, especially its preachers, doubles the importance of addressing his work. Based on the findings, the narrations of al-Montakhab and also the special report of its author are sometimes unacceptable and mismatched with tradition, intellect, custom, certain events or other historical accounts, and even some narrations are inconsistent with the dignity of the infallible Imam (AS) and his family to the extent that the rudeness of content has made his report baseless. The obtained results can be used in hadith studies and researches of Ashura event.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Montakhab
  • Toreyhi
  • Maghtal al-Hosayn (Books on the Martyrdom of Imam Hosayn)
  • Ashura Narrations
  • Distortions
  • Narration-like Reports
قرآن ‌کریم.
آزاد کشمیری، محمدعلی (۱۳۸۷). نجوم السماء فی تراجم العلماء، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی ‌و شرکت چاپ‌ و نشر بین‌الملل.
ابن اعثم کوفی، احمد بن علی (1411). الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
ابن ‌اثیر، عزّ الدین ‌ابو الحسن (۱۳۸۵). الکامل ‌فی ‌التاریخ، بیروت: دار صادر، ‌دار بیروت.
ابن‌ جوزی، ابو الفرج ‌عبد الرحمن (۱۴۱۲). المنتظم، تحقیق: محمد و مصطفی‌ عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب‌ العلمیة.
ابن‌ سعد، محمد (۱۴۱۴). الطبقات‌ الکبری، تحقیق: محمد بن‌ صامل السلمی، طائف: مکتبة ‌الصدی.
ابن ‌شعبه حرانی، حسن‌ بن‌ علی (۱۴۰۴). تحف العقول عن آل الرسول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن ‌قولویه، جعفر بن‌ محمد (۱۳۵۶). کامل ‌الزیارات، تحقیق: عبد الحسین ‌امینی، نجف: دار المرتضویة.
ابن‌ کثیر دمشقی، ابو الفداء اسماعیل (۱۴۲۲). البدایة والنهایة، بیروت: دار المعرفة.
ابن‌ منظور، محمد بن‌ مکرم (۱۴۱۴). لسان العرب، تحقیق: جمال‌ الدین میردامادی، بیروت: دار الفکر، ‌دار صادر.
ابن‌ نما حلی، جعفر بن‌ محمد (۱۴۰۶). مثیر الأحزان، تحقیق ‌و چاپ: مدرسة الامام ‌المهدی f.
ابن‌‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن‌ علی‌ (۱۳۶۲). الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه ‌مدرسین.
ابن‌‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن‌ علی‌ (1376). الامالی، تهران: کتابچی.
ابن‌‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن‌ علی‌ (۱۴۰۶). ثواب‌ الأعمال ‌و عقاب ‌الأعمال، قم: شریف‌ رضی.
ابن‌‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن‌ علی‌ (۱۴۱۳). من ‌لایحضره‌ الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن‌ علی (۱۳۷۹). مناقب ‌آل ‌ابی‌طالب j، قم: علامه.
ابن‌طاووس، علی ‌بن ‌موسی (۱۳۴۸). اللهوف‌ علی ‌قتلی ‌الطفوف، ترجمه: احمد فهری ‌زنجانی، تهران: جهان.
ابو حمزه ‌ثمالی، ثابت ‌بن ‌دینار (۱۴۲۰). تفسیر ابی حمزة الثمالی، بیروت: دار المفید.
ارباب‌ قمی، میرزا محمد (۱۳۷۲). اربعین حسینیه، قم: اسوه.
اصفهانی، ابو الفرج‌ علی ‌بن‌ الحسین (بی‌تا). مقاتل ‌الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
افندی، عبد الله ‌بن‌ عیسی (بی‌تا). ریاض‌ العلماء و حیاض‌ الفضلاء، قم: مطبعة الخیام.
امین ‌عاملی، سید حسن (۱۴۰۸). مستدرکات ‌اعیان ‌الشیعة، بیروت: دار التعارف.
امین‌ عاملی، سید محسن (۱۴۰۳). اعیان الشیعة، تحقیق: سید حسن امین، بیروت: دار التعارف.
بحرانی ‌اصفهانی، عبدالله (۱۴۱۳). عوالم ‌العلوم، قم: مؤسسة الامام ‌المهدی f.
بحرانی، سید هاشم ‌بن‌ سلیمان (۱۴۱۳). مدینة معاجز الأئمة الاثنی‌ عشر، قم: مؤسسة المعارف‌ الاسلامیة.
بلاذری، احمد بن ‌یحیی (۱۳۹۷). أنساب‌ الأشراف، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت: دار التعارف.
بهایی عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا). مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، قم: مکتبة بصیرتی.
بهبهانی، محمد باقر (۱۴۰۹). الدمعة الساکبة، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
جدیدی‌نژاد، محمدرضا (1387). معجم مصطلحات الرجال والدرایة، قم: دار الحدیث.
جزائری، نعمت ‌الله (۱۴۲۷). ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
جعفریان، رسول؛ توحیدی‌نیا، روح‌الله (۱۳۹۶). «بازخوانی دیدگاه‌ها و مناقشات در باب روایت شیخ طریحی (م 1087 ق) از حدیث کساء»، در: علوم‌حدیث، س22، ش4 (86)، ص31-50.
حسینی جلالی، سید محمدحسین (1431). جهاد الامام السجاد زین العابدین علی بن الحسین j، قم: دار الحدیث و مجمع جهانی اهل بیت.  
حسینی ‌موسوی، محمد بن‌ أبی‌طالب (۱۴۱۸). تسلیة المُجالس‌ و زینة المَجالس، قم: مؤسسة المعارف‌ الاسلامیة.
حسینی، سید عبدالله (۱۳۸۶). معرفی و نقد منابع عاشورا، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
خویی، سید ابوالقاسم (۱۳۷۲). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم: مرکز نشر الثقافة الاسلامیة.
دلشاد تهرانی، مصطفی (۱۳۸۵). سیره ‌نبوی، [سیره فردی]، تهران: دریا.
دینوری، ابوحنیفه ‌احمد بن‌ داود (۱۳68). الأخبار الطّوال، تحقیق: عبد المنعم‌ عامر، قم: رضی.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن‌ داود (۱۳۷۱). الأخبار الطوال، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
دینوری، عبدالله بن مسلم (1410). الامامة والسیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
رحمان ‌ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن (۱۳۸۹). «روایات عاشورایی الفتوح ابن‌اعثم کوفی در میزان نقد و بررسی»، در: ‌حدیث‌پژوهی، ش3، ص79-116.
رحمان ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن (1394). «روایات عاشورایی مقاتل ‌الطالبیین ابوالفرج اصفهانی در میزان نقد و بررسی»، در: علوم حدیث، ش76، ص143-172.
رحمان ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن (1396). «روایات عاشورایی أنساب الأشراف‌ بلاذری در میزان نقد و بررسی»، در: حدیثپژوهی، ش17، ص39-84.
رحمان ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن؛ حجازی، مریم السادات (1396). «روایات عاشورایی کامل الزیارات در بوته نقد»، در: شیعهپژوهی، ش12، ص107-140.
رضی، محمد بن‌ حسین (۱۴۰۷). نهج ‌البلاغة، تحقیق: صبحی صالح، قم: مؤسسة دار الهجرة.
رفعت، محسن (1394). نقد و بررسی روایات عاشورایی مقاتل امام حسین j از آغاز تا قرن چهاردهم، استاد راهنما: محمدکاظم رحمان ستایش، رساله دکتری، قم: دانشگاه قم.
رفعت، محسن (1396). «روایات عاشورایی مقتل شیخ صدوق در میزان نقد»، در: شیعهپژوهی، ش10، ص113-142.
رفعت، محسن (1397). «روایت‌های عاشورایی الأخبار الطوال دینوری در میزان نقد و بررسی»، در: تاریخ اسلام، ش76، ص7-40.
رنجبر، محسن (۱۳۸۶). «سیری در مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر (3)»، در: تاریخ در آینۀ پژوهش، س۴، ش16، ص83-122.
رنجبر، محسن (۱۳۹۲). جریان‌شناسی ‌تاریخی ‌قرائت‌ها و رویکردهای‌ عاشورا از صفویه ‌تا مشروطه، قم: مؤسسه‌ آموزشی ‌و پژوهشی‌ امام ‌خمینی.
ری‌شهری، محمد (۱۳۹۰). شهادت‌نامۀ امام ‌حسین j بر پایۀ منابع معتبر، قم: دارالحدیث.
زبیدی، محمد مرتضی (۱۴۱۴). تاج العروس، تحقیق: علی‌ هلالی و سیری ‌علی، بیروت: دار الفکر.
زمانی‌ قمشه‌ای، علی (۱۳۸۳). «پژوهشی دربارۀ تاریخ شمسی عاشورا». در: تاریخ ‌در آینۀ ‌پژوهش، ش2، ص65-76.
سبحانی، جعفر (۱۴۱۸). موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسه ‌امام ‌صادق j.
سپهر، میرزا محمدتقی (۱۳۸۳). ناسخ التواریخ (امام‌ حسین j،قم: ناصر.
شاوی، علی؛ طبسی، نجم‌الدین (۱۳۸۶). مع الرکب الحسینی j، قم: تحسین.
شریف ‌کاشانی، حبیب‌الله (۱۳۹۰). تذکرة الشهداء، تهران: شمس‌‌الضحی.
شیروانی ‌حائری (فاضل دربندی)، آقا بن‌ عابد (۱۴۱۵). اکسیر العبادات فی أسرار الشهادات (أسرار الشهادة)، بحرین: شرکة المصطفی.
صحتی ‌سردرودی، محمد (1385). «کتاب‌شناسی‌ عاشورا»، در: کتاب ‌نقد، ش41، ص213-272.
صحتی ‌سردرودی، محمد (1386). تحریف‌شناسی عاشورا و تاریخ امام ‌حسین j، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
طبرسی، فضل ‌بن ‌حسن (۱۳۹۰). إعلام ‌الوری بأعلام ‌الهدی، تهران: اسلامیة.
طبرسی، فضل ‌بن ‌حسن (۱۴۲۲). تاج ‌الموالید، بیروت: دار القاری.
طبری، ابوجعفر محمد بن ‌جریر (۱۳۸۷). تاریخ الطبری: تاریخ الأمم والملوک، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طریحی، فخر الدین (۱۴۲۴). المنتخب فی جمع المراثی والخطب، تصحیح: نضال علی، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
طریحی، فخر الدین (بی‌تا). تفسیر غریب القرآن، بی‌جا: چاپ محمدکاظم طریحی.
طوسی، محمد بن‌ حسن (۱۴۰۷). تهذیب ‌الأحکام، تحقیق: حسن‌ موسوی‌ خرسان، تهران: دار الکتب‌ الاسلامیة. ‌
طوسی، محمد بن ‌حسن (۱۴۱۴). الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.
طهرانی، آقابزرگ(۱۴۰۳). الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء.
طهرانی، آقابزرگ (بی‌تا). طبقات أعلام الشیعة، بیروت: دار إحیاء التراث‌ العربی.
عاملی جبعی، زین ‌الدین ‌بن ‌علی (۱۴۰۸). الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق: عبدالحسین‌ بقال، قم: مکتبة آیة الله المرعشی ‌النجفی.
عاملی، محمد بن‌ حسن (۱۳۸۵). أمل ‌الآمل، نجف: مکتبة الأندلس.
فتال‌ نیشابوری، محمد بن ‌احمد (۱۳۷۵). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: الشریف‌ الرضی.
قزوینی، رضی ‌الدین (۱۴۰۵). تظلّم ‌الزهراء من ‌إهراق ‌دماء آل ‌العباء، قم: الشریف ‌الرضی.
کافشی سبزواری، ملاحسین (بی‌تا). روضة الشهداء، تصحیح: ابوالحسن شعرانی، تهران: اسلامیه.
کلینی، محمد بن‌ یعقوب (۱۳۸۸). الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب‌ الاسلامیة.
کوفی، فضیل بن زبیر (1405). «تسمیة من قتل مع الحسین j، تراثنا، تحقیق: سید محمدرضا حسینی جلالی.
مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳). بحار الأنوار الجامعة لعلوم ‌الأئمة ‌الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی.
مغربی، قاضی نعمان (۱۴۰۹). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار b، تحقیق: محمدحسین حسینی‌ جلالی، قم: جامعه مدرسین.
مفید، محمد بن ‌محمد بن ‌نعمان (۱۴۱۳). الارشاد فی معرفة حجج‌ الله علی العباد، تحقیق: مؤسسة آل‌ البیت b، قم: کنگرۀ شیخ‌ مفید.
ملک‌پور، جمشید (۱۳۶۳). ادبیات ‌نمایشی ‌در ایران، تهران: توس.
موسوی‌ مقرّم، عبد الرزاق(۲۰۱۲).مقتل ‌الحسین j، قم: الشریف الرضی.
نصیری، علی (1390). روش‌شناسی نقد احادیث، قم: وحی و خرد.
نمازی‌ شاهرودی، علی (1412). مستدرکات علم رجال الحدیث، بی‌جا: بی‌نا.
نوری، حسین (۱۳۸۶). لؤلؤ و مرجان، قم: بنی‌‌الزهراء.
یعقوبی، احمد بن ‌أبی یعقوب (بی‌تا). تاریخ‌ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.