تعریف‌پذیری وجود خدا از منظر ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی گروه فلسفه و کلام، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

چکیده

هدف این پژوهش امکان‌سنجی تعریف وجود خدا از منظر فلاسفۀ صاحب‌مکتب و تأثیرگذار در جهان اسلام، یعنی ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا است. روش این پژوهش، کتاب‌خانه‌ای و رویکردش تحلیلی، توصیفی و تطبیقی است. بعد از بررسی و تحلیل دیدگاه‌ها و راهکارهای مطرح‌شده به این نتیجه رسیدیم که: 1. خدا تعریف‌پذیر است؛ 2. خدا از طریق تعاریف حدّی حقیقی تعریف‌ناپذیر است؛ 3. خدا را از طریق لوازم عقلی می‌توان تعریف کرد. تعریف به لوازم عقلی از نوع تعریف رسمی است و به دلیل اشتمال لوازم قریب شیء کارکرد حدّ حقیقی را دارد. با این تبیین نظریه تعریف‌پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لاحدّ له» تعارضی نخواهد داشت؛ زیرا مفاد قاعده، خدا را از طریق تعاریف حدّی ماهوی حقیقی تعریف‌ناپذیر می‌داند، ولی با پذیرش تعریف به لوازم عقلی این تعارض حل خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Definability of the Existence of God from the Perspective of Ibn Sina, Suhrewardi and Mulla Sadra

نویسندگان [English]

  • Seyyed Wahid Kashani 1
  • Asgari Soleymani Amiri 2
1 Instructor, Department of Philosophy and Theology, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
2 **Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

The paper aims to evaluate the possibility of defining the existence of God from the perspective of four philosophers who have a school and are influential in the Islamic world; Ibn Sina, Sheikh Ishraq Suhrawardi, Sadr al-Muta'allehin Shirazi and Allameh Tabatabai have been done with a library method with an analytical, descriptive and comparative approach.After analyzing the views and solutions presented, we came to the conclusion that, firstly, God is definable, and secondly, God is indefinable through the definition of true limit, but God is definable through rational means. The definition of rational devices is of the official definition type and has a real limit due to its use on near-object objects.With this explanation, the theory of the definiteness of God's existence will not conflict with the rule of "al-Wajib al-Lahd al-Lah"; Because the provisions of the rule consider God to be indefinable through definitions of a true essential limit, but by accepting the definition to the rational means, this conflict will be resolved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Definability
  • Indefinability
  • "Al-Wajeb La Hadda Lah"
  • Definition through Rational Concomitants
  • Ibn Sina
  • Suhrewardi
  • Mulla Sadra
شریف الرضی، محمد بن حسین (گردآورنده) (1379). نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم: مشهور.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق: مصطفی درایتی، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
ابن سینا، حسین بن عبد الله (1357). النجاة فی الحکمة الالهیة، قم: مکتبة المرتضوی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد، به اهتمام: عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول.
ابن سینا، حسین بن عبد الله (1376). الهیات من کتاب الشفاء، حققه: حسن حسن‌زاده الآملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعة الاولی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1383). الاشارات والتنبیهات مع شرح الخواجه نصیر الدین الطوسی والمُحاکمات لقطب الدین الرازی، تحقیق: کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی، چاپ اول.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1400). رسائل، تفسیر سوره توحید، قم: بیدار.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1404). الشفاء (منطق)، تحقیق: سعید زاید، قم: مکتبة آیة ‌الله مرعشی، ج۳.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1405). منطق المشرقیین، قم: مکتبة آیة‌ الله المرعشی، الطبعة الثانیة.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: ‌هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، ج1 و 2.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1392). حکمة الاشراق؛ شرح قطب‌الدین شیرازی و تعلیقات صدرالدین محمد شیرازی، تصحیح و تحقیق: حسین ضیایی تربتی، زیر نظر: سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، ج1-4.
شهرزوری، محمد بن محمود (1380). شرح حکمة الاشراق، تصحیح، تحقیق و مقدمه: حسین ضیایی تربتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1362). اللمعات المشرقیة فی الفنون المنطقیة، تصحیح: عبدالمحسن مشکات‌الدینی، تهران: آگاه، چاپ اول.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). المشاعر، به اهتمام: ‌هانری کربن، تهران: کتاب‌خانه طهوری، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1382). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح، تحقیق و مقدمه: سید مصطفی محقق داماد، اشراف: سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1391). التنقیح فی علم المنطق، تصحیح و تحقیق: غلام‌رضا یاسی‌پور، مقدمه: احد فرامرز قراملکی، اشراف: سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1419). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربیة، الطبعة الخامسة، ج۱ و ۲.
طباطبایی، سید محمدحسین (1379). اصول فلسفه و روش رِئالیسم، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری، در: مجموعه آثار، قم: صدرا، چاپ هفتم، ج6.
طباطبایی، سید محمدحسین (1392). مجموعه رسائل، به کوشش: سید هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، چاپ سوم، ج1 و 2.
طوسی، نصیرالدین (1371). الجوهر النضید، شرح: حسن بن یوسف حلی، تصحیح: محسن بیدارفر، قم: بیدارفر، چاپ پنجم.
فاخوری، حنا؛ الجر، خلیل (1393). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم.
فنایی اشکوری، محمد (به همراه جمعی از نویسندگان) (1390). درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ج۱.
کلینی، محمد بن یعقوب (1990). الاصول الکافی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ج۱.