رؤیا: گفتمان هویت‌بخش شیعی عوامانه در قصه ابومسلم‌نامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه زبان انگلیسی، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران.

چکیده

هر متنی مخاطبانش را به فهم خاصی از واقعیت سوق می‌دهد. قصه ابومسلم‌نامه از زمان پیدایش، صحنه رویارویی طیف‌ها و جریان‌های مذهبی‌فکری به تبعیت از قدرت سیاسی بوده است. نقش رؤیا و مکاشفه در ساختار این اثر سبب شده است قصه‌ای ایدئولوژیک و متناسب با فهم مخاطب شیعی شکل بگیرد و در شکل‌گیری آثار بعدی همچون جهان‌گشای خاقان و عالم‌آرای صفوی نقش داشته است. در این نوشتار می‌کوشیم، مبتنی بر چارچوب فرکلاف، تأثیر رؤیا در گفتمان شیعی در مخالفت با گفتمان اهل سنت در قصه ابومسلم‌نامه را بررسی، و با استفاده از تمهیدات بلاغی این مسئله را توصیف، تفسیر و تبیین کنیم که چگونه شیعیان عصر صفوی با برجسته‌کردن خود، و بهره‌مندی از تمهیدات بلاغی و دیگر ابزارهای قدرت توانستند در چارچوب گفتمانی غالب، حریف سنی خود را از صحنه سیاسی‌فرهنگی به حاشیه برانند و موجب گسترش، و سرانجام سلطه سیاسی در ایران شوند. استفاده از رؤیا به گونه‌ای هدفمند برای پیشبرد این هدف، موضوع این مقاله است که به شیوه توصیفی‌تحلیلی مبتنی بر منابع کتاب‌خانه‌ای پی گرفته خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Dream: The Ordinary Shiite Identity Building Discourse in the Story of Abū Muslim Nāmih

نویسندگان [English]

  • moslem naseri 1
  • hasan zandiyeh 2
  • Alī Riḍā Sulṭānī 3
1 PhD Student in Shiite Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
2 Assistant Professor, Department of History, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of English, Baqir al-Olum University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Each text leads its audience to a specific understanding of reality. The story of Abū Muslim Nāmih has been the scene of confrontation of religious and intellectual groups and currents following political power since its inception. The role of dream and revelation in the structure of this work has caused the formation of an ideological story in accordance with the understanding of the Shiite audience and has played a role in the formation of subsequent works such as Jahān Gushāy Khāqān and ‘Ᾱlam Ᾱrāy Ṣafawī. In this article, based on Fairclough's framework, we try to examine the effect of dreams in the Shiite discourse in opposition to the Sunni discourse in the story of Abū Muslim Nāmih, and use rhetorical arrangements to describe, interpret and explain how the Safavid Shiites by highlighting themselves and taking advantage of rhetorical arrangements and other tools of power, were able to marginalize their Sunni opponent from the political and cultural scene within the framework of the dominant discourse, leading to the expansion and political domination over Iran. The purposeful use of dreams to achieve this goal is the subject of this article, which will be pursued in a descriptive-analytical method based on library resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dream
  • Shiism
  • Sunni Islam
  • Abū Muslim Nāmih
  • Fairclough
  • Critical Analysis
قرآن کریم.
آقاگل‌زاده، فردوس؛ غیاثیان، مریم سادات (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، در: زبان و زبان شناسی، ش5، ص39-54.
ابن اثیر، عز الدین (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن اعثم، احمد (1406). الفتوح، بیروت: دار الکتاب العلمیة.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد (1376). الأمالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد (1395). کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد (1413). من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات، به کوشش: محسن بیدارفر، قم: بیدار.
ابن طاووس، سید (بی‌تا). اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمه: احمد فهری، تهران: نشر جهان.
ابن عساکر دمشقی، علی (1415). تاریخ دمشق، بیروت: دار الفکر.
ابن قولویه، جعفر (1356). کامل الزیارات، محقق: عبد الحسین امینی، نجف: دار المرتضویة.
ابن مزاحم منقری، نصر (1370). پیکار صفین، تصحیح: عبدالسلام محمد هارون، ترجمه: پرویز اتابکی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. 
ابومخنف، لوط (1417). وقعة الطف، محقق: محمدهادی یوسفی غروی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
احمدی (صراف)، نزهت (1388). رؤیا و سیاست در عصر صفوی، تهران: نشر تاریخ ایران.
اربلی، علی بن عیسی (1381). کشف الغمة فی معرفة الائمه، تهران: مکتبة بنی هاشمی.
بیهقی، محمد (1371). تاریخ بیهقی، تصحیح: علی‌اکبر فیاض، تهران: نشر علم، دنیای سخن.
پیرزاده ابدال زاهدی، حسین (1395). سلسلة النسب صفویه، تهران: ارمغان تاریخ.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1385). جست‌وجو در تصوف، تهران: امیرکبیر.
سلطانی، علی‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نی.
سومر، فاروق (1371). نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ترجمه؛ احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران: گستره.
طبرسی، فضل (1350-1360). مجمع البیان، ترجمه: ابراهیم میرباقری و دیگران، تهران: فراهانی.
طبری، محمد (1387). تاریخ الملوک والرسل، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طرطوسی، حسن (1380). ابومسلم‌نامه، تصحیح: حسین اسماعیلی، تهران: معین و قطره.
طوسی، محمد بن الحسن (1411). کتاب الغیبة للحجة، تصحیح: عبدالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم: دار المعرفة الاسلامی.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته پیران، شعبان‌علی بهرام‌پور، رضا ذوقدرا مقدم، رامین کریمیان، پیروز ایزدی، محمود نیستانی، محمدجواد غلام‌رضا کاشی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1358). نقض: بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، تصحیح: میرجلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کوفی اهوازی، حسین (1404). المؤمن، قم: مؤسسة الامام المهدی j.
گیلگمش (1330). ترجمه: داوود منشی‌زاده، تهران: اختران.
مارزلف، اولریش (1371). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: سروش.
مجلسی، محمدتقی (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
معصوم، میرزامحمد (1351). تاریخ سلاطین صفویه، به اهتمام: سید امیرحسین عابدی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
میچل، کالین (1397). سیاست‌ورزی در ایران عصر صفوی: قدرت، دیانت، بلاغت، ترجمه: حسن افشار، تهران: فرهنگ جاوید.
نجفی‌نژاد، سعید (1397). «رؤیانگاری در کتاب عالم‌آرای صفوی»، در: پژوهش‌نامه تاریخی، س13، ش51، ص123-138.
نوری، حسین (1432). دار السلام فی ما یتعلق بالرؤیا والمنام، بیروت: دار البلاغة.
نویسنده نامعلوم (1363). عالم‌آرای صفوی، تصحیح: یدالله شکری، تهران: اطلاعات.
نویسنده نامعلوم (1398). جهان‌گشای خاقان، تبریز: دانشگاه تبریز.
وارنر، رکس (1389).دانش‌نامه اساطیر جهان، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه: هادی جلیلی، تهران: نی.
یونگ، کارل (1378). انسان و سمبل‌هایش، ترجمه: محمود سلطانیه، تهران: جام.