لوازم اعتقادی و کارکردهای عملی باور به بداء بر پایه آیات و روایات اهل بیت(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران .

چکیده

آموزه بداء یکی از اختصاصات کلامی و وجوه تمایز شیعه امامیه از سایر مسلمانان است. منشأ قرآنی باور به این آموزه، مواجهه عقیدتی و عملی پیامبر اکرم k با یهود است. یهودیان معتقد به بسته‌بودن دست خدا در تدبیر کائنات پس از خلقت بودند، اما پیامبر بر اساس آیات قرآن به بساطت دست الاهی در امور عالم قائل بوده است. امامان j نیز با مطرح‌کردن معارف توحیدی و تأکید بر «خروج عن الحدین» (حد تعطیل و تشبیه) و پیش‌کشیدن آموزه بداء، شیعیان را از درافتادن به ورطه تعطیلِ نقش خداوند در عالم بازداشتند. آموزه بداء، که مشابه نَسخْ در شرایع پیش از اسلام است، با استناد به آیات قرآن در میان شیعیان مطرح شد و گسترش یافت. این عقیده دو نقش کاربردی عقیدتی و رفتاری برای باورمندان در پی دارد. نقش کاربردی تصحیح اعتقاد توحیدی آموزه بداء از حیث تأکید بر فاعل مایشاء بودن مستمر خدا در عالم هستی، راه‌نیافتن تغییر در علم الاهی و شناخت تنوع قضا و قدر الاهی در خور توجه است. نقش کاربردی باور به این آموزه در عملکرد انسان نیز در باور به حاکم‌نبودن جبر در عالم هستی و نقش چشمگیر عقاید و رفتار انسان در تغییر قضا و قدر الاهی ریشه دارد، به طوری که تصحیح عقاید و طیّ طریق هدایت و انجام‌دادن اعمال صالح را در تغییر مقدرات الاهی خویش مؤثر می‌بیند؛ بیشترین انگیزه را در خودسازی برای ترک عقاید باطل و اعمال ناپسند در انسان ایجاد می‌کند و موجب نقش‌آفرینی وی در امور دنیوی و اخروی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Doctrinal Requirements and Practical Functions of Believing in Badāʼ based on the Verses of the Qurān and Narrations of the Household of the Prophet's (AS)

نویسندگان [English]

  • Akbar Bagheri 1
  • Hassan Aliabadi 2
1 PhD Student in Theological Religions, University of Religions and Denomination, Qom,
2 Master's Graduate in Theological Religions, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
چکیده [English]

The doctrine of Badāʼ (alteration in the divine will) is one of the theological characteristics and distinguishing features of Imami Shiites. The Qurānic origin of believing in this doctrine is the ideological and practical confrontation of the Holy Prophet (Ṣ) with the Jews. The Jews believed in the closure of God's hand in the planning of the universe after creation, but the Prophet (Ṣ), according to the verses of the Qur'an, believed in God's free hand in running the affairs of the universe. The Imams (AS) also prevented the Shias from falling into the abyss of denying the role of God in the world by introducing monotheistic teachings and emphasizing "the departure from the two limits" (the limit of denial and similitude) and suggesting the doctrine of Badāʼ. This belief, which is similar to the abrogation in pre-Islamic religions, was introduced and spread among the Shias by quoting verses from the Qur'an. The belief has two practical-ideological and behavioral roles for believers. The practical role is noteworthy in terms of emphasizing that God is absolutely and always free hand in running the universe, understanding that there is no way to change the divine knowledge, and recognizing the diversity of Qaḍā (divine decree) and Qadar (predestination). The practical role of believing in this doctrine in human performance is also rooted in the belief in non-rule of determinism in the universe and the significant role of human beliefs and behavior in changing divine destiny, so that man considers correcting beliefs, following the path of guidance and performing righteous deeds to be influential in changing divine destinies. Furthermore, the practical role creates the greatest motivation in humans for self-purification in order to abandon false beliefs and bad deeds and causes them to play a role in worldly and otherworldly affairs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Badāʼ
  • Providence
  • Divine will
  • Qaḍā
  • Qadar
  • Human Performance
  • Righteous Belief and Action
قرآن.
ابن ابی الحدید (1416). شرح نهج البلاغة، بیروت: دار الجیل.
ابن الاثیر الجرزی، مبارک بن محمد بن عبد الواحد (۱۳۹۹). النهایة فی غریب الحدیث والاثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (بی‌تا). توحید، قم: جامعه مدرسین.
ابن فارس، احمد (1422). معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن مرتضی، احمد بن یحیی (1409). طبقات المعتزلة، بی‌جا: دار المنتظر.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1408). لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بحرانی، سید هاشم (بی‌تا). تفسیر البرهان، تهران: بنیاد بعثت.
برنجکار، رضا (1385). معرفت عدل الاهی، تهران: نبأ.
بصیری، حمیدرضا؛ گوهری، مریم (1392). «نقش وراثت در سرنوشت انسان از منظر قرآن و حدیث»، در: سراج منیر، دوره 4، ش13، ص105-128.
بهبهانی، عبدالکریم (1392). بداء در قرآن، قم: مجمع جهانی اهل بیت A
جوادی آملی، عبدالله (مختلف). تسنیم، قم: اسراء.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی‌تا). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار الشامیة.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1382). از کوچه رندان، تهران: امیرکبیر.
سبحانی، جعفر (1362). «بداء»، در: دانش‌نامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1370). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1386). نهایة الحکمة، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
طریحی، فخر الدین بن محمد (۱۳۷۵). مجمع البحرین، تهران: مکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن (1414). امالی، امان: دار الثقافة للنشر والتوزیع.
طیب، سید علی‌خان (1363). کلم الطیب، بی‌جا: بی‌نا.
عبودیت، عبدالرسول (1384). «تحلیل و بررسی اندیشه ساعت‌ساز لاهوتی»، در: بازتاب اندیشه، ش61، ص62-76.
عیاشی، محمّد بن مسعود (1380). تفسیر العیاشی، قم: چاپ‌خانه علمیه.
فضلی، عبد الهادی (1414). خلاصة علم الکلام، بیروت: دانشگاه جهانی علوم اسلامی.
قاضی عبد الجبار معتزلی، عبدالجبار بن احمد (بی‌تا). المغنی فی ابواب التوحید والعدل، بی‌جا: بی‌نا.
قرطبی، محمد بن احمد (1427). تفسیر قرطبی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
قمی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر قمی، قم: دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
گودرزی، پروین (1386). «مرجئه»، در: تاریخ اسلام، ش31، ص131-166.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1363). تصحیح الاعتقاد، قم: الشریف الرضی.
واصفی، محمود بن عبد الجلیل (1349). بدایع الوقایع، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.