روایات عاشورایی کامل‌ الزیارات در بوته نقد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم

2 گروه علوم قرآن وحدیث، استادیار وعضو هیأت علمی دانشگاه قم

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان

چکیده

چکیده
روایات مربوط به مقتل امام حسین (ع) در کاملالزیارات، تألیف ابن‌قولویه، بخش گسترده‌ای از این کتاب را دربرگرفته است. طرق حدیثی غالب در کتاب کاملالزیارات، مسند و متّصل است؛ اما با بررسی متن روایات ابن‌قولویه، می‌توان دریافت که مؤلف با نقل روایات ویژه‌ای، هدف اصلی نهضت امام را تحت تأثیر دیدگاه ویژه‎ای قرار داده است؛ هدفی که ‌بن‌مایه‌های آن را در کتب اهل‌سنّت می‌توان یافت. روایات وی در حوزه حوادث غیرطبیعی پس از شهادت امام که بخشی از آن در کتب متقدم اهل‌سنت یافت می‌شود و طرق مؤلف نیز همان طرق اهل‌سنت است، درخور دقت و توجه است. این مقتل در برخی موارد با وقایع مسلم یا روایات تاریخی ناسازگار است و در مواردی شأن امام ‌معصوم (ع) خدشه‌دار شده است و به جهت شخصیت تأثیرگذار مؤلف و اتصال اسناد وی، پایه و اساسی برای نقل علمای شیعی در قرن‌های بعد شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study and Critique of the Narrations of Ashura in Ibn Qulavaih’s Book

نویسندگان [English]

  • mohsen rafat 1
  • mohamad kazem Rahman Setayesh 2
  • marayam al-sadat Hejazi 3
1 دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم
2 گروه علوم قرآن وحدیث، استادیار وعضو هیأت علمی دانشگاه قم
3 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان
چکیده [English]

A Study and Critique of the Narrations of Ashura in Ibn Qulavaih’s BookThe narrations related to Imam Hussein's Imam Hossein's Kamel Al-Ziarat have included a large part of this book. The authoritative dignity of this book does not allow us to evaluate and investigate the narratives of the book. Qulavaih and others have written, based on the ancients, anecdotal books, however, we are obliged to examine the narrations of these books in order to prevent the introduction of wrong doctrines to the Shiites, According to the instructions of the infallibles, let us turn Shi'a away from the devastation. The Hadiths are dominant in in this book, continuous and connected. But reviewing the text of the narrations of Ibn Qulavaih, it can be seen that the author, by quoting specific narrations, influenced the main purpose of Imam's movement in a special viewpoint, the purpose of which is found in Sunni books. His narratives in the field of abnormal events after the martyrdom of the Imam, some of which are found in the early Sunnite books, and the author's ways are the same way of the Sunni, are worthy of attention. His narrations about Imam Husayn and the day of Ashura in addition to textual disturbances, are sometimes incompatible with certain historical events, and the status of the infallible Imams and author's influential personality and the attachment of his documents, he has become the basis for the translation of Shi'a scholars in the following centuries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kamel Al-ziarat
  • Martyrdom of Imam Husayn
  • Ibn Qulavaih
  • Ashura accounts
  • Distortions
قرآن‌کریم.
ابن‌أثیر، علی‌بن‌ابی‌الکرم (1385). الکامل ‌فی ‌التاریخ، بیروت: دارصادرـ‌ داربیر، قموت.
ابن‌أعثم‌ کوفی، احمدبن‌علی (1411). الفتوح، تحقیق: علی ‌شیری، بیروت: دارالأضواء.
ابن‌بکار، زبیر (1374). الأخبار الموفقیات، تحقیق: عانی ‌سامی‌مکی، قم: الشریف‌الرضی.
ابن‌سعد، محمد (1414). الطبقات‌الکبری، تحقیق: محمد‌بن صامل ‌السلمی، طائف: مکتبة ‌الصدیق.
ابن‌شهرآشوب ‌مازندرانی، محمدبن‌علی (1369). متشابه ‌القرآن ‌و مختلفه، قم: داربیدار.
ابن‌شهرآشوب‌ مازندرانی، محمدبن‌علی (1379). مناقب ‌آل‌ابی‌طالب (ع)، قم: علامه.
ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی (1368). فرج ‌المهموم ‌فی ‌تاریخ ‌علماء النجوم، قم: دارالذخائر.
ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی (1416). التشریف ‌بالمنن ‌فی‌ التعریف ‌بالفتن [الملاحم ‌و الفتن]، تحقیق ‌و چاپ: اصفهان: صاحب‌الأمر.
ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی (1420). طرف ‌من ‌الأنباء و المناقب، تحقیق: قیس‌عطار، مشهد: تاسوعا.
ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی (بی‌تا). سعد السعود للنفوس ‌منضود، قم: دارالذخائر.
ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبداللّه (1412). الإستیعاب‌ فی ‌معرفة ‌الأصحاب، تحقیق: علی‌محمد البجاوی، بیروت: دارالجیل.
ابن‌عساکر، ابوالقاسم‌ علی‌بن‌حسن (1415). تاریخ ‌مدینة‌ دمشق، علی‌شیری، بیروت: دارالفکر.
ابن‌غضائری، احمدبن‌حسین (1364). الرجال، تحقیق: محمدرضاحسینی، قم: دارالحدیث.
ابن‌قولویه، جعفربن‌محمد (1356). کامل ‌الزیارات، تحقیق: عبدالحسین ‌امینی، نجف: دارالمرتضویه.
ابن‌کثیر دمشقی، إسماعیل (1422). البدایة ‌و النهایة، بیروت: دارالمعرفة.
ابن‌نما حلی، جعفربن‌محمد (1406). مثیر الأحزان، تحقیق: مدرسة ‌الإمام‌المهدی (عج)‌، قم: مدرسة ‌الإمام‌المهدی (عج)‌.
اربلی، علی‌بن‌عیسی (1381). کشف ‌الغمة‌ فی ‌معرفة ‌الأئمة، تحقیق: سیدهاشم‌ رسولی‌محلاتی، تبریز: بنی‌هاشمی.
اسفندیاری، محمد (1380). کتاب­شناسی تاریخی امام­ حسین (ع)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اصغرپور، حسن (1386). «درآمدی ‌بر مناقب‌نگاری»، علوم‌حدیث، سال‌ دوازدهم، شمارۀ ‌سوم‌ و چهارم، پاییز و زمستان.
اصفهانی، ابوالفرج ‌علی‌بن‌حسین (بی‌تا). مقاتل ‌الطالبیین، تحقیق: سیداحمدصقر، بیروت: دارالمعرفة.
امینی، عبدالحسین (1387). الغدیر فی ‌الکتاب‌ و السنة و الأدب، بیروت: دارالکتاب ‌العربی.
بحرانی‌ اصفهانی، عبداللّه (1413). عوالم ‌العلوم، قم: موسسة‌الامام‌المهدی (عج).
بحرانی، سیدهاشم‌بن سلیمان (1413). مدینة معاجز الأئمة ‌الإثنی‌عشر، قم: مؤسسةالمعارف‌الإسلامیة.
برقی، احمدبن‌محمد (1342). رجال ‌البرقی، تحقیق: محمدبن‌حسن ‌طوسی، تهران: دانشگاه تهران.
برقی، احمدبن‌محمد (1371). المحاسن، تحقیق: جلال‌الدین ‌محدث، قم: دارالکتب ‌الإسلامیة.
بروجردی، سید حسین (1386). جامع ‌أحادیث‌ الشیعة، تهران: فرهنگ‌ سبز.
بلاذری، أحمدبن‌یحیی (1397). أنساب ‌الأشراف، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: دارالتعارف.
بیهقی، احمدبن‌حسین (1405). دلائل ‌النبوة و معرفة أحوال ‌صاحب ‌الشریعة، تحقیق: عبدالمعطی ‌قلعجی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
جوادی­آملی، عبداللّه ­(1393). تسنیم، تفسیر قرآن­ کریم، قم: اسراء.
حرّعاملی، محمد‌بن حسن (1409). وسائل ‌الشیعة (تفصیل ‌وسائل ‌الشیعة‌ إلی‌ تحصیل ‌مسائل ‌الشریعة)، قم: مؤسسة‌آل‌البیت.
حرّعاملی، محمد‌بن حسن (1425). إثبات ‌الهداة ‌بالنصوص ‌و المعجزات، بیروت: اعلمی.
حلّی، حسن‌بن علی‌بن داود (1342). الرجال، تهران: دانشگاه‌ تهران.
حلی، حسن‌‌بن یوسف‌بن مطهر (1411). رجال ‌العلامة الحلی، تحقیق: محمدصادق ‌بحرالعلوم، نجف: دارالذخائر.
حلی، حسن‌بن یوسف‌‌بن مطهر (1417). خلاصة‌ الأقوال، تحقیق: جواد قیومی، مؤسسة نشرالفقاهة.
خویی، سیدابوالقاسم (1372). معجم ‌رجال ‌الحدیث ‌و تفصیل ‌طبقات ‌الرواة، قم: مرکز نشرالثقافة الإسلامیة.
خویی، سیدابوالقاسم (بی­تا). البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار الامام ­الخوئى.
دیاری‌ بیدگلی، محمدتقی (1383). پژوهشی‌ در باب ‌اسرائیلیات ‌در تفاسیر، تهران: سهروردی.
ذهبی، محمد‌بن احمد (1413الف). سیر اعلام ‌النبلاء، تحقیق: شعیب ‌الأرنؤوط، بیروت: موسسة
‌الرسالة.
ذهبی، محمد‌بن احمد (1413ب). الکاشف ‌فی ‌معرفة‌ من ‌له ‌روایة‌ فی‌ کتب ‌الستة، تحقیق: محمدعوامة، جده: دار القبلة ‌للثقافة الاسلامیة.
ذهبی، محمدبن‌احمد (1410). تاریخ ‌الإسلام‌ و دفیات ‌المشاهیر و الأعلام، تحقیق: عبدالسّلام‌ قدمری، بیروت: دارالکتاب ‌العربی.
ذهبی، محمدبن‌احمد (بی‌تا). تذکرة ‌الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی.
راوندی، سعیدبن‌هبة‌اللّه (1409). الخرائج‌ و الجرائح، قم: مؤسسة‌ الإمام‌ المهدی (عج).
زراری، أبوغالب ‌احمدبن‌محمد (1369). رسالة أبی‌غالب ‌الزراری ‌إلی ‌ابن‌ابنه‌ فی ‌ذکر آل ‌أعین، تحقیق: محمدرضا حسینی، قم: مرکز البحوث‌ و التحقیقات ‌الإسلامیة.
سبحانی، جعفر (1414). کلیات ‌فی ‌علم ‌الرجال، قم: مؤسسة ‌النشر الإسلامی.
سبحانی، جعفر (1418). موسوعة ‌طبقات ‌الفقهاء، قم: مؤسسه ‌امام ‌صادق (ع).
سمعانی، عبدالکریم (1382). الأنساب، تحقیق: عبدالرحمن‌بن یحیی‌ معلمی‌ یمانی، حیدرآباد: مجلس‌ دائرة ‌المعارف ‌العثمانیة.
سیستانی، سیدعلی (1414). قاعدة ‌لاضرر و لاضرار [تقریرات‌بحث]، قم: مکتب ‌آیةاللّه ‌العظمی ‌السیستانی.
صاحبکاری، ذبیح‌اللّه (1379). سیری ‌در مرثیه‌‌ عاشورایی، تهران: تاسوعا.
صالحی ‌نجف‌آبادی، نعمت‌اللّه (1382). حدیث‌های ‌خیالی، تهران: کویر.
صحّتی ‌سردرودی، محمد (1385). عاشورا پژوهی ‌با رویکردی ‌به ‌تحریف‌شناسی ‌تاریخ ‌امام‌ حسین (ع)، قم: خادم‌الرضا.
صدوق، أبوجعفر محمدبن‌بابویه (1376). الأمالی، تهران: کتابچی.
صرامی، سیف‌اللّه (1424). مبانی‌ حجیت ‌آرای ‌رجالی، قم: دارالحدیث.
ضیایی، عبدالحمید (1384).جامعه­شناسی تحریفات عاشورا، تهران: انتشارات ققنوس.
طبرانی، سلیمان‌بن‌أحمد (بی‌تا). المعجم ‌الکبیر، تحقیق: حمدی ‌عبدالمجید السلفی، بیروت: دارإحیاءالتراث‌العربی.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1390). إعلام ‌الوری ‌بأعلام ‌الهدی، تهران: اسلامیة.
طبری‌ آملی، محمدبن‌جریر (1413). دلائل‌ الإمامة، تحقیق: قسم‌ الدراسات ‌الإسلامیة‌ مؤسسة‌ البعثة، قم: مطبعة‌البعثة.
طبری ‌آملی، محمدبن‌جریر ‌(1415). المسترشد فی ‌إمامة‌ علی‌بن‌أبی‌طالب (ع)، تحقیق: احمد محمودی، قم: مطبعةکوشانپور.
طبری، محمدبن‌جریر (1387). تاریخ الطبری (تاریخ ‌الأمم ‌و الملوک)، تحقیق: محمدابوالفضل ‌ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد (1375). مجمع ‌البحرین، تحقیق: احمد حسینی ‌اشکوری، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد‌بن حسن (1373). رجال ‌الطوسی، تحقیق: جواد قیومی ‌اصفهانی، قم: مؤسسة ‌النشر الاسلامی.
طوسی، محمد‌بن حسن (1411). مصباح ‌المتهجّد و سلاح ‌المتعبّد، بیروت: مؤسسة‌ فقه ‌الشیعة.
طوسی، محمد‌بن حسن (1420). الفهرست، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائی، قم: مکتبة المحقق ‌الطباطبائی.
طوسی، محمدبن‌حسن (1407). تهذیب‌ الأحکام، تحقیق: حسن ‌موسوی ‌خرسان، تهران: دارالکتب ‌الإسلامیة.
عرب، مرتضی؛ نقی زاده، حسن (1390). «بازکاوی ‌اعتبار رجالی ‌محمدبن‌سنان»، کتاب ‌قیّم، سال‌اول، شماره‌ی‌دوم.
عسقلانی، أحمد‌بن علی‌بن حجر (1404). تهذیب ‌التهذیب، بیروت: دارالفکر.
عسقلانی، أحمد‌بن علی‌بن حجر (1415). تقریب ‌التهذیب، تحقیق: مصطفی ‌عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة.
عسکری، سیدمرتضی (1416). القرآن‌الکریم ‌و روایات ‌المدرستین، تهران: مجمع‌الفکرالاسلامی.
علم‌الهدی، علی‌بن حسین (1377). تنزیه‌ الأنبیاء، قم: دارالشریف الرضی.
فتال ‌نیشابوری، محمدبن‌احمد (1375). روضة ‌الواعظین‌ و بصیرة ‌المتعظین، قم: رضی.
قاسم‌احمد، مریم (1393). «نقد دلالی روایت‌های فطرس ملک»، تحقیقات علوم ‌قرآن و حدیث، شماره 21.
قمی، علی‌بن ابراهیم (1404). تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب.
کشی، محمد‌بن عمر (1409). رجال ‌الکشی (إختیار معرفة الرجال)، تحقیق: حسن‌ مصطفوی، مشهد: مؤسسه ‌نشر دانشگاه‌ مشهد.
کلینی، محمد‌بن یعقوب (1388). الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب ‌الإسلامیة.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالأنوار الجامعة ‌لعلوم‌ الأئمة ‌الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث
‌العربی.
محسنى، محمد آصف (1379). ‏بحوث فى علم الرجال‏، قم: مرکز المصطفى(ص) العالمی.
مزّی، جمال­الدین ­أبوالحجاج (1406). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة
مسعودی، أبوالحسن‌علی‌بن‌حسین (1409). مروج ‌الذهب ‌و معادن‌ الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دارالهجرة.
مسعودی، علی‌بن‌حسین (1426). اثبات ‌الوصیة، قم: انصاریان.
معارف، مجید (1384). تاریخ ­عمومی­حدیث­ با ­رویکردی ­تحلیلی، تهران: کویر.
مغربی، قاضی ‌نعمان (1409). شرح ‌الأخبار فی ‌فضائل ‌الأئمة ‌الأطهار (ع)، تحقیق: محمدحسین حسینی ‌جلالی، قم: جامعه ‌مدرسین.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413الف). الإرشاد فی ‌معرفة ‌حجج‌ الله ‌علی ‌العباد، تحقیق: مؤسسة ‌آل‌البیت (ع)، قم: کنگره‌ ‌شیخ ‌مفید.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413ب). الإختصاص [منسوب ‌به‌ شیخ مفید]، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، محمود محرمی ‌زرندی، قم: کنگره‌ ‌جهانی ‌شیخ مفید.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413ج). الأمالی، تحقیق: حسین ‌استادولی، علی‌اکبر غفاری، قم: کنگره‌ ‌شیخ‌ مفید.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413د). الفصول ‌المختارة، تحقیق: علی‌ میرشریفی، قم: کنگره‌ شیخ ‌مفید.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413هـ). المزارـ‌ مناسک ‌المزار، تحقیق: محمدباقر ابطحی، قم: کنگره‌ جهانی ‌هزاره‌ شیخ‌ مفید.
مقریزی، أحمدبن‌علی (1420). إمتاع‌ الأسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة.
منتظری‌مقدم، حامد (1387). «بررسی ‌کاربردهای ‌لقبِ «امیرالمؤمنین» در بسترِ ‌تاریخ ‌اسلام (1)»، تاریخ‌ در آینه‌ ‌پژوهش، شماره 17، سال ‌پنجم.
مؤدّب، سیدرضا (1393). تاریخ ‌حدیث، قم: مرکز بین‌المللی ‌ترجمه ‌و نشرالمصطفی.
نجاشی، احمدبن‌علی (1365). رجال ‌النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نوری، حسین‌بن محمدتقی (1408). مستدرک ‌الوسائل ‌و مستنبط ‌المسائل، تحقیق: مؤسسة‌ آل‌البیت، قم: مؤسسة‌ آل‌البیت.
هیثمی، علی‌بن‌ابی‌بکر (1408). مجمع ‌الزوائد و منبع ‌الفوائد، بیروت: دارالکتب ‌العلمیه.