تعامل روحانیان شیعه با دولت صفوی؛ علل و پیامدها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس حوزه و دانشیار گروه فقه و حقوق، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

چکیده
این مقاله به پرسش از علل و پیامدهای تعامل روحانیان شیعه با دولت صفویه پاسخ می‌دهد و زمینه‌های گسترش تشیع در این دوره تاریخی را بررسی می‌کند. روش این مقاله، بررسی اسناد تاریخی درباره چگونگی رفتار دولت صفویه و عکس العمل عالمان شیعی است. رویکرد اعتدالی اهل تسنن در ایرانِ بعد از قرن هفتم و گرایش متصوفه به برخی آموزه‌های شیعی مانند ولایت انسان کامل که با نگارش زندگی پیشوایان دوازده‌گانه شیعه و سرودن اشعاری در فضائل و مناقب آنان نمایان شده است، از زمینه‌های تاریخی این رویکرد به‌شمار می‌رود. علاقه خاندان صفوی به علویان و نیاز پادشاهان و مجتهدان به یکدیگر، از علل تعامل عالمان شیعی با دولت صفویه و از زمینه‌های گسترش تشیع در این دوره است. برخی عوامل دعوت عالمان دینی به همکاری عبارت بود از: پیدایش اندیشه جایگزینی کانون قدرتی به جای قزلباشانِ گرفتار جنگ قدرت در شاهان صفوی، نیاز به نفوذ کلام عالمان دینی در بین مردم، ناکافی بودن آموزه‌های تصوف و نیاز به مکتبی فقهی ـ حقوقی (شریعت) برای اداره جامعه و کسب مشروعیت دینی. در مقابل عوامل پذیرش این دعوت از سوی عالمان نیز عبارت بود از: نجات از انزوا و شرایط تقیه و به‌دست آوردن آزادی‌های مذهبی و اجتماعی، احیای معارف مذهبی و تقویت پایه‌های تشیع با تأسیس حوزه‌های علوم دینی و اقامه شعائر شیعی و نظارت بر صاحبان قدرت و جلوگیری از ترویج منکرات و ستم به مردم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Interaction of Shiite Clerics toward Safavid Dynasty; Causes and Consequences

نویسنده [English]

  • Seyyed Javad Varaee
Assistant professor, Faculty of Law, Research Institute of Hawzah and University,
چکیده [English]

This Paper attempts to answer the question of the causes and consequences of the interaction of Shiite clerics with the Safavid state and explores the grounds for the growth of Shiism in this historical period. The method of this paper is to examine historical documents on how the Safavid dynasty behaves and what was the reaction of the Shiite scholars. Sunni moderate approach in Iran after the seventh century (AH) and Sufism attitude to some Shiite teachings like the perfect human guardianship that manifests itself through writing the twelve Shiite Imams history and the compilation of poems in their virtues, considered as the historical contexts of this approach. The interest of the Safavid dynasty in the Alawites and the need of kings and mujtahids to each other is due to the interaction of the Shiite scholars with the Safavid dynasty and the grounds for the expansion of Shi'ism in this period. Some factors for the invitation of religious scholars to cooperation were: the emergence of the idea of replacing the power center from Qizilbashan who were caught in the power struggle of the Safavid kings, the need for the influence of the word of religious scholars among the people, the inadequacy of Sufism teachings and the need for a jurisprudential-legal school (Sharia) to run the society and gain religious legitimacy. In contrast, the reasons for acceptance of the invitation by the scholars included: salvation from isolation and conditions of Taqiya and gaining religious and social freedoms, the revival of religious education and the consolidation of Shi'a foundations with the establishment of seminaries for religious knowledge, and the establishment of Shiite rituals and monitoring authoritiesand to prevent the promotion of vices and oppression to the people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid Dynasty
  • Taqiya
  • Shiite Clerics
  • Interaction
امین، سید محسن (1406). اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (1415). مکاسب، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بحرانی، شیخ یوسف بن احمد (1405). الحدائق الناضره، تصحیح محمد تقی ایروانی و سید عبدالرزاق المقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
بیانی، شیرین (1371). دین و دولت در ایران عهد مغول، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ترکمنی آذر، پروین (1390). تاریخ سیاسی شیعیان اثناعشری در ایران، چاپ چهارم، قم: مؤسسه شیعه‌شناسی.
جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جعفریان، رسول (1390). تاریخ تشیع در ایران تا طلوع دولت صفوی، چاپ چهارم، تهران: نشر علم.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
حسّون، محمد (1423). حیاه المحقق الکرکی و آثاره، قم: الاحتجاج.
حسینی زاده، سید محمد علی (بی‌تا). علما و مشروعیت دولت صفوی، تهران: انجمن معارف اسلامی ایران.
حمیری، عبداللّه بن جعفر (1413). قرب الاسناد، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
خواجوی کرمانی، محمد بن علی (1369). دیوان اشعار، تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، تهران: انتشارات نگاه.
خوارزمی، کمال الدین حسین (1305). دیوان اشعار، به اهتمام محمد ملک الکتاب، بمبئی: چاپخانه علوی.
خواند میر، محمود (1370). تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح محمد علی جراحی، تهران: نشر گستره.
زرین کوب، عبدالحسین (1380). تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، تهران: امیرکبیر.
سایکس، سر پرسی (1380). تاریخ ایران، سید محمد تقی فخر، چاپ هفتم، تهران: نشر افسون.
سبزواری، محمد باقر (1383). روضه الانوار عباسی، تصحیح اسماعیل چنگیزی، چاپ دوم، میراث مکتوب.
شاردن (1374). سفرنامه، ترجمه اقبال نیمایی، تهران: انتشارات توس.
طباطبایی، سید جمال ترابی (1355). «سکه‌های آق قویونلو»، نشریه موزه آذربایجان، شماره 7.
عاملی، سید جواد (1419). مفتاح الکرامه فی شرح القواعد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
عاملی، محمد بن مکی، (1417). الدروس الشرعیه، مقدمه: محمد مهدی آصفی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
کمپفر (1363). سفرنامه، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
مزاوی، میشلم. (1368). پیدایش دولت صفوی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ دوم، تهران: نشر گستره.
مستوفی، حمداللّه (1362). تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.