مطالعه تطبیقی دیدگاه شیخ صدوق و شیخ مفید و دیدگاه سیدمرتضی و شیخ طوسی درباره بداء

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار/دانشگاه شاهد

چکیده

چکیده
از جمله باورهای کلامی شیعیان که آنها را از اهل سنت متمایز کرده است، مسئله بداء است. عالمان شیعه خود نیز در تبیین آن هم‌داستان نیستند و دیدگاه‌های متفاوت دارند. قرن‌ چهارم و پنجم، از دوره‌های مهم تبیین دگرسان بداء در میان دانشوران امامیه، با مرجعیت شیخ صدوق، شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی است؛ آنان به بحث و بررسی ابعاد مختلف آموزه بداء پرداخته‌، گاه دیدگاهی مشترک و گاه متفاوت داشته‌اند؛ این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد مطالعه تطبیقی دیدگاه شیخ صدوق و شیخ مفید و دیدگاه سیدمرتضی و شیخ طوسی درباره مسئله بداء است. بدین منظور، آرا و رویکردهای این چهار دانشی‌مَرد درباره آموزه بداء در چند محور تبیین، تحلیل و مقایسه شد؛ از جمله: تعریف بداء، رابطه بداء و نسخ، بداء در معنای حقیقی یا مجازی، بداء و مصلحت الاهی، بداء در افعال مشروط، بداء در افعال نامعلوم، بداء و یهود، روایات بداء و تأثیر اندیشه اعتزالی در نگرش به بداء. در نهایت مشخص شد که دیدگاه این چهار اندیشمند وجوه مشترک و مفترقی دارد؛ بیشینه وجوه اشتراک در یک سو میان صدوق و مفید و در سوی دیگر میان سید و شیخ وجود دارد؛ اما در مقایسه دیدگاه هر یک از طرفین، با وجود برخی شباهت‌ها، وجوه افتراق فراوانی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Shaykh Saduq's and Shaykh Mufid's Views with Sayyid Morteza's and Shaykh Tusi's Views about Bada'

نویسنده [English]

  • rasulm mohamadjafari
استادیار/دانشگاه شاهد
چکیده [English]

Of the beliefs of the Shiites, which differentiate them from the Sunnis, is Bada'. Important periods of explaining Bada' among the scholars of Imamiyya, are fourth and fifth centuries (AH), with the authority of Shaykh Saduq, Shaykh Mufid, Sayyid Morteza and Shaykh Tusi. They discussed the different aspects of the Bada's doctrine and have both the same and different views about that. Therefore, this research, using a descriptive-analytical method, seeks to adapt the views of Shaykh Sadoogh and Shaykh Mufid with the views of Sayyid Mortaza and Shaykh Tusi on Bada's belief. For this purpose, the views and approaches of these four scholars on the doctrine of Bada' are analyzed and compared in eleven parts including defining the Bada', allowed and unallowable Bada', relation of the Beda and abolishment, Bada' in real or virtual sense, Bada' and the God's will, Bada' in conditional actions, Bada' in unknown actions, Bada' and the Jews, and the traditions of Beda and the effect of Mu'tazilite thought in the attitude towards Bada'. Eventually it became clear that they had a common ground. On the one hand, there is more sharing between Shaykh Saduq and Shaykh Mufid. On the other hand, there has been more sharing between Sayyid Morteza and Shaykh Tusi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Bada'
  • Saduq
  • Mufid
  • Sayyid Morteza
  • Tusi
  • Comparison
قرآن کریم.
ابن‌مرتضی، احمد‌بن یحیی (بی‌تا). طبقات المعتزلة، بیروت:‌ دار المکتبة الحیاة.
اشعری، ابوالحسن علی‌بن اسماعیل اشعری (1400). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین، آلمان- ویسبادن: فرانس شتاینر، چاپ سوم.
باقلانی، أبوبکر محمد‌بن طیب باقلانی مالکی (1407). تمهید الأوائل فی تلخیص الدلائل، لبنان: مؤسسة الکتب الثقافیة.
جوادی آملی، عبداللّه (1389). تسنیم، قم: اسراء.
خیاط معتزلی، عبدالرحیم‌بن محمد‌بن عثمان (1344). الانتصار، مصر: دارالکتب.
سبحانی، جعفر (بی‌تا). بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
سیدمرتضی، علی‌بن حسین علم‌الهدی (1346)، الذریعة، تهران: دانشگاه تهران.
سیدمرتضی، علی‌بن حسین علم‌الهدی (1405). رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم.
سیدمرتضی، علی‌بن حسین علم‌الهدی (1410)، الشافی فی الإمامة، تهران: مؤسسة الصادق (ع).‌
سیدمرتضی، علی‌بن حسین علم‌الهدی (1411). الذخیرة فی علم الکلام، قم،: مؤسسة النشر الإسلامی.‌
شهرستانی، محمد‌بن عبدالکریم (1364 ش). الملل و النحل، قم: الشریف الرضی.
صدوق، ابوجعفر محمد‌بن علی‌بن بابویه (1395). کمال الدین و تمام النعمة، مصحح: علی‌اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
صدوق، ابوجعفر محمد‌بن علی‌بن بابویه (1398). التوحید، قم: جامعه مدرسین.
صدوق، ابوجعفر محمد‌بن علی‌بن بابویه (1400). الأمالی، بیروت: اعلمی.
صدوق، ابوجعفر محمد‌بن علی‌بن بابویه (1414). اعتقادات الإمامیه،قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد‌بن حسن (1406)، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الأضواء.
طوسی، محمد‌بن حسن (1411)، کتاب الغیبة، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
طوسی، محمد‌بن حسن (1417). العدة فی الاصول، قم: چاپ‌خانه ستاره.
علامه حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهّر حلّی (1413). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
قاضی عبدالجبار، عبدالجبار‌بن احمد‌بن عبدالجبار (1422). شرح الأصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قاضی عبدالجبار، عبدالجبار‌بن احمد‌بن عبدالجبار (1971). المختصر فی أصول الدین،‌ بیروت: دار الهلال.‌
کراجکی، ابوالفتح محمد‌بن علی (بی‌تا). کنز الفوائد، بی‌جا: بی‌نا.
کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیه.‌
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413الف). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413ب). الفصول المختارة، محقق: علی میرشریفی، قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413ج). المسائل العکبریة، قم: الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1414). تصحیح اعتقادات الإمامیة، قم: کنگره شیخ مفید.
ملاصدرا، صدرالدین محمد‌بن ابراهیم شیرازی (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
موسوی، سیدجمال الدین (1392). «آموزه بداء در اندیشه امامیه از آغاز غیبت تا پایان مدرسه بغداد»، مجله تحقیقات کلامی، سال اول، شماره دوم، ص 51-68.