بررسی و تحلیل مناسبات شاهان صفوی با اقلیت مسیحی در ایران؛ دوره ضعف و زوال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه ادیان و مذاهب

2 هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
صفویه، نخستین حکومت شیعی اثنا‌عشری مستقل و فراگیر و اولین آزمون دولتی شیعی و اولین صحنه ورود تقریبی علما به سیاست و حکومت است. نحوه تعامل این دولت با اقلیت‌های دینی غیرمسلمان یکی از مسائل و ابهامات دوره مذکور است. مهم‌ترین اقلیت دینی از حیث تعداد و جایگاه، مسیحیان بودند. در نوشتاری دیگر دوره نخست حکومت صفویه تحت عنوان «دوره اقتدار و تثبیت» بررسی شد. این پژوهش تعامل و رویکرد حکام در دوره دوم حکومتی، یعنی دوران ضعف و زوال و گسترش تعصب مذهبی بعد از شاه‌عباس تا زمان انقراض، را بررسی می‌کند و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد که: نحوه تعامل حکام صفوی با مسیحیان چگونه بوده و از چه الگوها و متغیرهایی تبعیت می‌کرده است؟ و آیا این رویه یکسان یا متفاوت و منعطف بوده ‌است؟ روش تحقیق تحلیلی‌توصیفی است و با مطالعه منابع تاریخی و تحلیل‌ها و مطالعات مستشرقان متأخر و صاحب‌نظران داخلی انجام شده است. به نظر می‌رسد روند تعامل با اقلیت مسیحی یکسان نبوده و در سال‌های پایانی حکومت صفوی به دلیل ضعف حکومت و قدرت درباریان و علما، سخت‌گیری و ناملایمات افزایش یافته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of the Safavid's Interaction toward Religious Minorities

نویسندگان [English]

  • abbas masiha 1
  • hasan zandiyeh 2
1 University of Religions and Denominations
2 Assistant Professor Department of History Tehran university
چکیده [English]

The Safavid era is the first reign of twelfth-Imam of Shi'a. On the other hand, it is the first reign which the Ulama came into the field of Politics seriously & had run their laws, decrees & political functions up to the last official Safavid king, Shah Sultan Hussein- in this era. Since Iran’s official religion had been declared twelfth-Imam of Shi'a, the rule confronted to two religious groups who were Sunni & non-Moslem religions. Historical sources reported different views & maybe contradictory one about this problem & they even had different approach towards a minority. In this paper, it will be studied that “how had been rulers’ interaction, approach, & the Safavid rule in three periods of times follows as foundation, stabilization & demise towards religious minorities? Had the way of the Safavid rule discriminated or been equal against non-Muslims? In the research, we will consider different factors which affected to interaction among five religious minorities including Christians, Zoroastrians, Jews and Indian founders. The result of the paper will identify & explain effective factors on interaction of minorities & compare partial position of minority in interacting with rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Minorities
  • The Safavid Rule
  • Christians
  • Armenians
آصف، محمدهاشم (رستم الحکماء) (2537/1319). رستم‌ التواریخ، تصحیح: محمد مشیری، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه امیرکبیر، چاپ سوم.
آقاجری، هاشم (1389). مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولتدر ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
اشراقی، فیروز (1378). اصفهان از دید سیاحان خارجی، اصفهان: نشر آترپات.
اولئاریوس، آدام (1363). سفرنامه اولئاریوس، ترجمه: احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
بنایی، امین؛ و دیگران (۱۳۸۰). ص‍فویان، ترجمه و ت‍دوین: ی‍ع‍قوب آژن‍د، ت‍ه‍ران: نشر م‍ولا.
تاورنیه، ژان باتیست (1363). سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، تهران: کتاب‌خانه سنایی.
ثابتیان، ذ. (1343). اسناد و نامه‌های تاریخی و اجتماعی دوره صفویه، تهران: کتاب‌خانه ابن‌سینا.
جعفریان، رسول (1378). صفویه از ظهور تا زوال، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
جعفریان، رسول (1388). سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، تهران: نشر علم.
حائری، عبدالهادی (1367). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
حسینی سوانح‌نگار تفرشی، ابوالمفاخر بن فضل‌اللّه (1388). تاریخ شاه‌صفی: تاریخ تحولات ایران در سال‌های 1038-1052 ه‍.ق.، به انضمام مبادی تاریخ زمان نواب رضوان‌مکان (شاه‌صفی) (تاریخ تحولات ایران در سال‌های 1038-۱۰۴۱ ه‍.ق.)، مقدمه و تصحیح و تعلیق: محسن بهرام‌نژاد، تهران: میراث مکتوب.
حسینی فسایی، میرزاحسن (1367). فارس‌نامه ناصری، تصحیح: منصور رستگار صفایی، تهران: امیرکبیر.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم (1368). خلاصة ‌السیر: تاریخ روزگار شاه‌صفی صفوی، تهران: انتشارات علمی.
درهوهانیان، هارتون (1379). تاریخ جلفای اصفهان، ترجمه: لئون ‌گ. نیاسیان و محمدعلی موسوی فریدنی، اصفهان: زنده‌رود با مشارکت نقش خورشید.
دلاواله، پیترو (1389). سفرنامه کامل پیتر دلاواله، ترجمه: محمود بهفروزی، تهران: آفرینش.
دهقان‌نژاد، مرتضی (۱۳۹۰). «علامه محمدباقر مجلسی و سقوط اصفهان»، در: اصفهان و صفویه: مجموعه مقالات، به اهتمام: محمدعلی چلونگر، اصفهان: سازمان فرهنگی‌تفریحی شهرداری.
رائین، اسماعیل (1349). ایرانیانارمنی، تهران: مصور.
سانسون (1364). سفرنامه سانسون؛ وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه‌سلیمان صفوی، ترجمه: تقی تفضلی، تهران: ابن‌سینا.
سیوری، راجر (1385). ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ پانزدهم.
شاردن (1362). سفرنامه بخش اصفهان، ترجمه: حسین عریضی، تهران: یگانه.
شاردن، جان (1358). سیاحت‌نامه شاردن، ترجمه: محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
شاملو، ولی‌قلی ابن ‌داوودقلی (1371). قصص ‌الخاقانی، تصحیح: سید حسن سادات ناصری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فلور، ویلیام (1385). نظام قضایی عصر صفوی، ترجمه: حسن زندیه، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
قزوینی، اب‍وال‍ح‍سن (۱۳۶۷). ف‍وائ‍د الص‍ف‍ویة: تاریخ س‍لاطین و امرای پس از س‍ق‍وط دولت ص‍ف‍ویه، ت‍صحیح، م‍ق‍دمه و ح‍واشی: م‍ریم میراحمدی، تهران: م‍ؤس‍سه م‍طال‍عات و ت‍ح‍ق‍ی‍قات ف‍ره‍ن‍گی.
قزوینی، محمدطاهر (1321). عباس‌نامه، تصحیح و تحشیه: ابراهیم دهگان، اراک: کتاب‌فروشی داوودی.
کاراپتیان، کاراپت (1385). خانه‌های ارامنه جلفای نو اصفهان، ترجمه: مریم قاسمی سیچانی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
کارری، جملی (1373). سفرنامه کارری، ترجمه: عباس نخجوانی، عبدالعلی کارنگ، تهران: علمی‌فرهنگی.
کروسینسکی، یوداش تادئوش (1363). سفرنامه، ترجمه: عبدالرزاق دنبلی (مفتون)، مقدمه و تصحیح: مریم امیراحمدی، تهران: انتشارات طوس.
کشیشان ژزوئیت (1370). نامه‌های شگفت‌انگیز از کشیشان فرانسوی دوران صفویه و افشار، ترجمه: بهرام فره‌وشی، تهران: مؤسسه علمی اندیشه جوان.
کمپفر، انگلبرت (1360). سفرنامه کمپفر به ایران، ترجمه از: انجمن آثار ملی، تهران: خوارزمی.
گرس، ایوان (1370). سفیر زیبا، سرگذشت و سفرنامه فرستاده فرانسه در دربار شاه‌سلطان‌حسین صفوی، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: انتشارات تهران.
لکهارت، لارنس (1343). انقراض سلسله صفویه، ترجمه: اسماعیل دولت‌شاهی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسیحی (مسیحا)، عباس (1391). بررسی تحلیلی تعامل دولت صفویه با اقلیت‌های دینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات تاریخ تشیع، استاد راهنما: حسن زندیه، استاد مشاور: محمدرضا بارانی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
موزۀ کلیسای وانک، اسناد و مکاتبات تاریخی، اصفهان.
مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1388). تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دوره صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر.
مینوریسکی، ولادیمیر فدروویچ (1373). تذکرة‌ الملوک یا سازمان اداری حکومت صفوی، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران: امیرکبیر.
نصیری، محمدابراهیم بن ‌زین‌العابدین (1373). دستور شهریاران، به کوشش: محمدنادر نصیری‌مقدم، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی، چاپ اول.
نوایی، عبدالحسین (1363). اسناد و مکاتبات سیاسی ایران: از سال 1105 ه‍.ق. تا سال 1135 ه‍.ق.، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف (1382). ایران در زمان شاه‌صفی و شاه‌عباس دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
Mathee, Rudolph P. (1999). The Politics of Trade in Safavid Iran: Silk Silver, 1600-1730, ‌Cambridge: ‌Cambridge University Press.
Mathee, Rudolph P. (n.d.). ­"Chritians in Safavid Iran: ­Hospitality and Harassument", unpublished.
Newman, Andrew J. (2006). Safavid Iran, Rebirth of a Persian Empire, I.B. Tauris & Co Ltd.
Van Gorder, Christian A. (2010). Christianity in Persia and the Status of Non-muslims in Iran, London & New York: Lexington.