بررسی و نقد روایت‌انگاره‌ها و گزاره‌های متفرد عاشورایی در روضة الشهداء کاشفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم و قرآن حدیث، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 کارشناس ارشد تفسیر روایی، دانشگاه قرآن و حدیث و طلبه سطح عالی حوزه علمیه قم، قم، ایران.

چکیده

روضة الشهداء ملاحسین ‌کاشفی از آثاری است که در چگونگی نقل واقعه کربلا تأثیر فراوان گذاشته است. از سویی نیز به سبب اشتمال بر اخبار ضعیف، همواره در معرض نقد کلی محققان قرار گرفته است. مسئله پژوهش پیش‌ رو بررسی متفرّدات روایی او است که نخستین بار از این کتاب برخاسته و به دیگر منابع وارد شده است. مقتل ‌الحسین (ع) این کتاب، بعضاً با سنّت، عقل و عرف، وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار بوده و گاه نیز شأن امام معصوم (ع) یا خاندان ایشان خدشه‌دار شده، به گونه‌ای که رکاکت معنوی سبب بی‌پایه‌دانستن گزارش وی خواهد بود. اهمیت پرداختن به این کتاب از این‌رو است که پایه نقل عالمان شیعه در پنج قرن پس از خود شد؛ ضمن اینکه شیعه را تحت تأثیر اعتقاداتی خاص قرار داده است. این مقاله با رویکردی تحلیلی و انتقادی، تحریف‌های مهم و برجسته آن را ارزیابی و نقد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Consideration and Critique of Pseudo-Narrations and Unique Propositions in Kashifi’s Rawdat al-Shuhada’

نویسندگان [English]

  • Mohsen Rafat 1
  • Ali akbar Forati 2
  • vahid Sharifi Garmdarrih 3
1 Assistant professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Hazrat-e Masoumeh University, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran
3 MA, Hadith-Based Exegesis of the Qur’an, University of Qur’an and Hadith, student of advanced level of Islamic Seminary of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Mullā Ḥusayn Kāshifī’s Rawḍat al-Shuhadā’ [Garden of the Martyrs] is an influential book as a narration of the Event of Karbala. The book was, however, under attack because it contained unreliable hadiths as well. In this paper, our focus is on his unique narrations—the ones that first appeared in this book and were later cited in other sources. The book’s story of al-Husayn’s martyrdom is sometimes incompatible with the tradition, reason, and commonsense as well as other historical accounts or indubitable events. Moreover, there are cases where the book undermines the status of the Infallible Imam or his family such that its straightforwardness makes the work baseless. It is important to deal with this book because it became a foundation for narrations of Shiite scholars in the five centuries following its writing. Furthermore, it influenced certain Shiite beliefs. In this paper, we deploy an analytical-critical approach to appraise remarkable distortions in the book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Raḍat al-Shuhadā’
  • Kāshifī
  • al-Husayn’s murder
  • narrations of Ashura
  • distortions
  • pseudo-narrations

مراجع

ابن ‌أثیر، عزّ الدین ‌ابو الحسن (1385). الکامل‌ فی ‌التاریخ، بیروت: دار صادر، ‌دار بیروت.
ابن ‌أثیر، عزّ الدین ‌ابو الحسن (1409). أسد الغابة، بیروت: دار الفکر.
ابن ‌أعثم ‌کوفی، احمد بن‌ علی (1411). الفتوح، تحقیق: علی‌ شیری، بیروت: دار الأضواء.
ابن بابویه قمی (صدوق)، ابوجعفر محمد بن ‌علی (1376). الأمالی، تهران: کتابچی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، ابوجعفر محمد بن ‌علی (1413). من‌ لایحضره‌ الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات ‌اسلامی.
ابن‌ جوزی، أبو الفرج ‌عبد الرحمن (1412). المنتظم، تحقیق: محمد و مصطفی ‌عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
ابن‌ حنبل، احمد بن ‌محمد (1368). المسند، بیروت: دار صادر.
ابن ‌خیاط، أبو عمرو خلیفة (1415). تاریخ‌ خلیفة بن‌ خیاط، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
ابن‌ سعد، محمد (1414). الطبقات‌ الکبری، تحقیق: محمد بن‌ صامل ‌السلمی، الطائف: مکتبة الصدیق.
ابن‌ شهر آشوب، محمد بن ‌علی (1379). مناقب‌ آل‌ ابی ‌طالب (ع)، قم: علامه.
ابن ‌طاووس، علی ‌بن ‌موسی (1348). اللهوف‌ علی ‌قتلی ‌الطفوف، ترجمه: احمد فهری ‌زنجانی، تهران: جهان.
ابن ‌طاووس، علی ‌بن ‌موسی (1377). اللهوف: غم‌نامه‌ کربلا، ترجمه: محمد محمدی‌ اشتهاردی، تهران: مطهر.
ابن طاووس، علی بن موسی (1380). لهوف، ترجمه: حسن میرابوطالبی، تحقیق: فارس تبریزیان، قم: دلیل ما.
ابن ‌عبد البر، أبو عمر یوسف (1412). الإستیعاب، تحقیق: علی ‌محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل.
ابن فندق بیهقی، علی بن ابی القاسم (1428). لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌ قولویه، جعفر بن ‌محمد (1356). کامل ‌الزیارات، تحقیق: عبد الحسین ‌امینی، نجف: دار المرتضویة.
ابن‌ کثیر دمشقی، أبو الفداء إسماعیل (1422). البدایة والنهایة، بیروت: دار المعرفة.
ابن‌ منظور، محمد بن‌ مکرم (1414). لسان‌ العرب، تحقیق: جمال‌ الدین‌ میردامادی، بیروت: دار الفکر، ‌دار صادر.
ابن ‌نما حلی، جعفر بن ‌محمد (1406). مثیر الأحزان، تحقیق: مدرسة الإمام ‌المهدی (عج)‌، قم: مدرسة الإمام ‌المهدی (عج).
ابومخنف ‌کوفی، لوط‌ بن ‌یحیی (1417). وقعة الطفّ، تحقیق: محمدهادی‌ یوسفی ‌غروی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
اسفندیاری، محمد (1388). عاشوراشناسی: پژوهشی‌ درباره ‌هدف ‌امام ‌حسین (ع)، قم: صحیفه خرد.
اصفهانی، ابوالفرج ‌علی ‌بن ‌الحسین (بی‌تا). مقاتل‌ الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
افندی، عبدالله ‌بن ‌عیسی (بی‌تا). ریاض‌ العلماء، قم: مطبعة الخیام.
امین‌ عاملی، سید محسن (1403). أعیان ‌الشیعة، تحقیق: سید حسن ‌امین، بیروت: دار التعارف.
بحرانی ‌اصفهانی، عبدالله (1413). عوالم ‌العلوم، قم: مؤسسة الامام ‌المهدی.
بحرانی، سید هاشم‌ بن‌ سلیمان (1413). مدینة معاجز الأئمة الإثنی ‌عشر، قم: مؤسسة المعارف‌ الإسلامیة.
بلاذری، أحمد بن‌ یحیی (1397). أنساب‌ الأشراف، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت: دار التعارف.
بلعمی، ابوعلی (1378). تاریخ‌نامه ‌طبری، تحقیق: محمد روشن، تهران: سروش‌ و البرز.
ثقفی، ابن ‌هلال (1410). الغارات، تحقیق: عبد الزهراء حسینی، قم: دار الکتاب‌ الإسلامی.
جزائری، نعمت‌الله (1427). ریاض‌ الأبرار، بیروت: مؤسسة التاریخ‌ العربی.
جعفریان، رسول (1374). «ملاحسین ‌واعظ‌ کاشفی ‌و کتاب ‌روضة الشهداء»، در: آینه ‌پژوهش، ش33، ص20-38.
حاجی‌ خلیفة، مصطفی (بی‌تا). کشف‌ الظنون، بیروت: دار إحیاء التراث‌ العربی.
حسینی ‌موسوی، محمد بن‌ أبی ‌طالب (1418). تسلیة المُجالس ‌و زینة المَجالس، قم: مؤسسة المعارف ‌الإسلامیة.
حکیم، محمدرضا (1390). هاشم مرقال: سردار پرافتخار اسلام، ترجمه: محسن‌ رفعت، قم: بوستان ‌کتاب.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف (1382). کشف ‌المراد فی‌ شرح ‌تجرید الإعتقاد، قم: مؤسسه ‌امام ‌صادق (ع).
خصیبی، حسین ‌بن‌ حمدان (1419). الهدایة الکبری، بیروت: البلاغ.
خوارزمی، موفق ‌بن ‌احمد (بی‌تا). مقتل ‌الحسین (ع)، تحقیق: محمد سماوی، قم: انوار الهدی.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1362). حبیب‌ السیر فی‌ اخبار افراد البشر، تهران: کتاب‌فروشی ‌خیام.
خوانساری، محمدباقر (1392). روضات ‌الجنّات، قم: اسماعیلیان.
دبیران، حکیمه‌؛ تسنیمی، علی (1387). «کاشفی‌ و نقد و بررسی‌ روضة الشهداء»، در: پژوهش‌های ‌ادبی، س5، ش20، ص25-42.
دربندی، آغا بن ‌عابد (1415). اکسیر العبادات ‌فی ‌أسرار الشهادات: أسرار الشهادة، تحقیق: محمد جمعة ‌بادی، عباس ‌ملاعطیة ‌جمری، بحرین: شرکة المصطفی.
دینوری، ابوحنیفه ‌احمد بن‌ داود (1368). الأخبار الطّوال، تحقیق: عبد المنعم ‌عامر، قم: رضی.
رازی، ابوعلی‌ مسکویه (1379). تجارب ‌الأمم، تحقیق: ابوالقاسم ‌امامی، تهران: سروش.
راوندی، قطب‌ الدین ‌سعید بن‌ هبة الله (1407). الدعوات، قم: مدرسه ‌امام ‌مهدی (عج).
راوندی، قطب‌ الدین ‌سعید بن‌ هبة الله (1409). الخرائج ‌والجرائح، قم: مؤسسة الإمام ‌المهدی (عج).
رحمان‌ ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن (1389). «روایات‌ عاشورایی ‌الفتوح‌ ابن‌‌أعثم‌ کوفی‌ در میزان ‌نقد و بررسی»، در: ‌حدیث‌پژوهی، ش3، ص79-116.
رضی، محمد بن‌ حسین (1407). نهج‌ البلاغة، تحقیق: صبحی ‌صالح، قم: مؤسسة‌ دار الهجرة.
رفعت، محسن (1389). «جستاری ‌در زندگانی ‌هاشم ‌مرقال، سردار پرافتخار اسلام»، در: معرفت، ش156، ص69-82.
رفعت، محسن (1394). نقد و بررسی روایات عاشورایی مقاتل امام حسین از آغاز تا قرن چهاردهم، استاد راهنما: محمدکاظم رحمان ستایش، استادان مشاور: مصطفی دلشاد تهرانی، محمدتقی دیاری بیدگلی، پایان‌نامه دکتری معارف اسلامی، قم: دانشگاه قم.
رنجبر، محسن (1386). «سیری‌ در مقتل‌نویسی ‌و تاریخ‌نگاری ‌عاشورا از آغاز تا عصر حاضر (3)»، در: تاریخ‌ در آینه‌ پژوهش، س4، ش16، ص83-122.
زبیدی، محمد مرتضی (1414). تاج‌ العروس، تحقیق: علی ‌هلالی ‌و سیری ‌علی، بیروت: دار الفکر.
زمانی قمشه‌ای، علی (1383). «پژوهشی درباره تاریخ شمسی عاشورا»، در: تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش2، ص65-76.
سبط‌ بن‌ جوزی، شمس‌ الدین ‌ابو المظفّر یوسف ‌بن ‌قز أوغلی (1418). تذکرة الخواص، قم: الرضی.
سپهر، میرزا محمدتقی (1383). ناسخ ‌التواریخ، تصحیح: محمد محمدی ‌اشتهاردی، قم: ناصر.
شعیری، محمد بن‌ محمد (بی‌تا). جامع ‌الأخبار، نجف: مطبعة الحیدریة.
شیبی، کامل‌ مصطفی (1387). تشیع ‌و تصوف‌ تا آغاز سده‌ ‌دوازدهم ‌هجری، ترجمه: علی‌رضا ذکاوتی ‌قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
صحتی سردرودی، محمد (1385). عاشوراپژوهشی با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین (ع)، قم: خادم الرضا. 
صفار، محمد بن‌ حسن (1404). بصائر الدرجات، تحقیق: محسن ‌بن ‌عباس‌علی ‌کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیة الله ‌المرعشی ‌النجفی.
طبرسی، فضل‌ بن‌ حسن (1390). إعلام‌ الوری ‌بأعلام ‌الهدی، تهران: اسلامیة.
طبری‌ آملی، محمد بن‌ جریر بن‌ رستم (1413). دلائل‌ الإمامة، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: مطبعة البعثة.
طبری، ابوجعفر محمد بن‌ جریر (1387). تاریخ‌ الطبری، تحقیق: محمد ابوالفضل‌ ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طریحی، فخر الدین ‌بن ‌محمد (1424). المنتخب، تصحیح: نضال ‌علی، بیروت: الأعلمی.
طریحی، فخرا لدین ‌بن ‌محمد (1375). مجمع ‌البحرین، تحقیق: احمد حسینی ‌اشکوری، تهران: مرتضوی.
طهرانی، آقابزرگ (1403). الذریعة، بیروت: دار الأضواء.
طوسی، محمد بن‌ حسن (1407 الف). تهذیب ‌الأحکام، تحقیق: حسن ‌موسوی ‌خرسان، تهران: دار الکتب ‌الإسلامیة.
طوسی، محمد بن‌ حسن (1407 ب). الخلاف، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
عسقلانی، أحمد بن‌ علی ‌بن ‌حجر (1415). الاصابة ‌فی ‌تمییز الصحابة، تحقیق: عادل ‌أحمد عبد الموجود، علی‌ محمد معوض، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
فتال‌ نیشابوری، محمد بن‌ احمد (1375). روضة الواعظین، قم: رضی.
فیض‌ کاشانی، محمد محسن ‌بن ‌شاه ‌مرتضی (1406). الوافی، اصفهان: کتاب‌خانه ‌امام ‌أمیر المؤمنین‌ علی (ع).
فیومی، أحمد بن‌ محمد (1414). المصباح‌ المنیر، قم: مؤسسة‌ دار الهجرة.
قاضی‌ طباطبایی، سید محمدعلی (1368). تحقیق ‌درباره ‌اول ‌اربعین ‌حضرت ‌سیدالشهداء، قم: بنیاد علمی‌فرهنگی ‌شهید آیت‌الله ‌طباطبایی.
قمی، عباس (1381). دمع‌ السجوم‌ در ترجمه ‌نفس‌ المهموم، ترجمه: میرزا ابوالحسن‌ شعرانی، قم: هجرت.
قمی، عباس (بی‌تا). الکنی ‌والألقاب، تقدیم: محمد هادی ‌الأمینی، تهران: مکتبة الصدر.
کاشفی، حسین‌ بن‌ علی (1429). رشحات ‌عین ‌الحیاة، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
کاشفی، حسین ‌بن ‌علی (بی‌تا). روضة الشهداء، تصحیح: ابوالحسن ‌شعرانی، بی‌جا: اسلامیه.
کاشفی، ملاحسین (1382). روضة الشهداء، تصحیح: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
کفعمی، ابراهیم (1405). المصباح ‌للکفعمی، قم: دار الرضی (زاهدی).
کوفی، فضیل‌ بن‌ زبیر (1405). «تسمیة من‌ قتل‌ مع‌ الحسین (ع)»، تحقیق: سید محمدرضا حسینی ‌جلالی، در: تراثنا.
گوهری، مصطفی؛ و دیگران (1390). «روضة الشهداء از روایات ‌مجعول‌ تا تأثیرگذاری: بررسی ‌علل‌ ورود اخبار ضعیف ‌تاریخی‌ به‌ کتاب ‌روضة الشهداء»، در: تاریخ ‌و فرهنگ، ش86، ص95-120.
مامقانی، عبدالله (بی‌تا). تنقیح‌ المقال‌ فی ‌علم‌ الرجال، قم: مؤسسة‌ آل‌ البیت (ع).
مجلسی، محمد باقر (1382). جلاء العیون، تحقیق: علی ‌امامیان، قم: سرور.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لعلوم ‌الأئمة‌ الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی.
محلی، حمید بن ‌احمد (1423). الحدائق ‌الوردیة فی‌ مناقب ‌الأئمة‌ الزیدیة، تحقیق: مرتضی ‌بن ‌زید محطوری.
مسعودی، أبو الحسن‌ علی ‌بن ‌الحسین ‌بن ‌علی (1409). مروج‌ الذهب ‌و معادن ‌الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
مطهری، مرتضی (1386). حماسه ‌حسینی، قم: صدرا.
مغربی، نعمان ‌بن ‌محمد (1409). شرح‌ الأخبار فی ‌فضائل‌ الأئمة‌ الأطهار (ع)، تحقیق: محمدحسین‌ حسینی ‌جلالی، قم: جامعه ‌مدرسین.
مفید، محمد بن‌ محمد (بی‌تا). الإرشاد، ترجمه: سید هاشم‌ رسولی ‌محلاتی، تهران: اسلامیه.
مفید، محمد بن‌ محمد بن‌ نعمان (1413 الف). الإختصاص [منسوب‌ به ‌شیخ‌ مفید]، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، محمود محرمی ‌زرندی، قم: کنگره‌ جهانی ‌شیخ ‌مفید.
مفید، محمد بن‌ محمد بن‌ نعمان (1413 ب). الإرشاد، تحقیق: مؤسسة آل‌البیت (ع)، قم: کنگره ‌شیخ‌ مفید.
منقری، نصر بن‌ مزاحم (1404). وقعة ‌صفین، تحقیق: عبد السلام ‌محمد هارون، قم: مکتبة آیة الله ‌مرعشی‌ نجفی.
میرخواند، محمد بن ‌خاوندشاه (1274). تاریخ‌ روضة‌ الصفا، تحقیق: جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
نوایی، امیرعلی‌شیر (1363). تذکرة مجالس‌ النفائس، تهران: منوچهری.
نوری، حسین ‌بن ‌محمد تقی (1408). مستدرک‌ الوسائل، تحقیق ‌و چاپ: قم: مؤسسة آل‌ البیت.
نوری، حسین‌ بن ‌محمدتقی (1386). لؤلؤ و مرجان، قم: بنی‌الزهراء.
Amanat, Abbas (2003). "Meadow of the Martyrs: Kashifi`s Persianization of the Shia Martyrdom Narrative in the Late Timid Heart", in: Culture and Memory in Medieval Islam: Essays in Honour of Wilfered Madelung, London & New York: I. B. Tauris Publisheres in Association with Institute of Islamic Studies.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار