نقد شاخص‌های ارتباط میان تشیع و تصوف از دیدگاه محمد عابد الجابری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، ایران

2 استاد گروه اهل بیت‌شناسی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

3 دانشیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، ایران.

چکیده

محمد عابد الجابری (1936-2010) از اندیشمندان معاصر عرب است که سهمی ویژه در تحول فهم و برداشت از تاریخ اسلام دارد. شیعه‌شناسی جابری حاصل پژوهش‌هایش درباره تشیع است که در آثار او پراکنده است. این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش اصلی است که: شاخص‌های ارتباط میان تشیع و تصوف از دیدگاه جابری چیست؟ هدف پژوهش حاضر بیان دیدگاه جابری درباره یکی‌بودن عوامل پیدایش تشیع و تصوف، و نیز یکی‌بودن آموزه‌های تشیع و تصوف است. در ادامه به نقد دیدگاه جابری می‌پردازیم. روش پژوهش حاضر توصیف دیدگاه جابری در زمینه ارتباط تشیع و تصوف است و با تحلیل دیدگاه او به نقد دیدگاهش خواهیم پرداخت. جابری تشیع را ناقص شناخته و دیدگاهی هم که در این زمینه مطرح می‌کند ناقص است. وی برای یکی‌بودن این دو جریان فکری شاخص‌هایی برمی‌شمرد، اما این شاخص‌ها برای اثبات مدعای یکی‌بودن کافی نیست. بنابراین، نقدهای جدی بر شناخت جابری از تشیع و تصوف وارد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critique of Parameters of Relation between Shiism and Sufism in Muhammad ‘Abid al-Jabiri’s View

نویسندگان [English]

  • Sayyid Muhammad ‘Ali Nuri 1
  • Ni‘mat Allah Safari Furushani 2
  • Muhammad Javdan 3
1 PhD student, Shiite Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Professor, Department of Ahl al-Bayt Studies, al-Mustafa International University, Qom, Iran
3 Associate professor, Department of Shiite Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Muhammad ‘Abid al-Jabiri (1936-2010) is a contemporary Arab intellectual who particularly contributed to developments of understanding the history of Islam. Al-Jabiri’s Shiite studies are results of his research about Shiism which can be found here and there in his work. This paper seeks to answer the following question: What are parameters of relation between Shiism and Sufism in al-Jabiri’s view? The paper aims at providing an articulation of al-Jabiri’s view of the identity of factors leading to origination of Shiism and Sufism, as well as his identification of Shiism and Sufism. Then we embark on a critique of al-Jabiri’s view. The method of this paper is to formulate al-Jabiri’s view of Shiism-Sufism relation and to criticize it by providing an analysis thereof. Al-Jabiri has a flawed understanding of Shiism, and as a consequence, his account of Shiism is defective. He enumerates certain parameters of the two intellectual currents in order to ground their identification, but his parameters do not suffice to support the identification claim. Therefore, al-Jabiri’s conception of Shiism and Sufism is susceptible to serious objections.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muhammad ‘Abid al-Jabiri
  • Shiism
  • Sufism
  • parameters of the relation
ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1994). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
تنهایی، حسین (1387). «اندیشه و نظر: تصوف و تشیع؛ چند نکته درباره مصاحبه دکتر حامد الگار»، در: اطلاعات حکمت و معرفت، س3، ش7، ص63-64.
الجابری، محمد عابد (1992 الف). بنیة العقل العربی، بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیة، الطبعة الثانیة.
الجابری، محمد عابد (1992 ب). العقل السیاسی العربی، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، الطبعة الثانیة.
الجابری، محمد عابد (1994). تکوین العقل العربی، بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیة، الطبعة الثانیة.
الجابری، محمد عابد (2005). اشکالیات الفکر العربی المعاصر، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، الطبعة الخامسة.
الجابری، محمد عابد (2006). التراث والحداثة: دراسات و مناقشات، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، الطبعة الثالثة.
الجابری، محمد عابد (2007 الف). مدخل الی القرآن الکریم، فی التعریف بالقرآن، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، الطبعة الثانیة.
الجابری، محمد عابد (2007 ب). فکر ابن خلدون العصبیة والدولة معالم نظریة خلدونیة فی التاریخ الاسلامی، بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیة، الطبعة الثامنة.
جدیدی، ناصر (1395). «تصوف و تشیع: از واگرایی تا همگرایی»، در: پژوهش‌نامه تاریخ، س11، ش42، ص95-110.
دهقانی، رضا (1390). «چیستی نقد تاریخی»، در: عیار پژوهش در علوم انسانی، س3، ش1، ص145-174.
الشیبی، کامل مصطفی (1387). تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، ترجمه: علی‌رضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: امیرکبیر.
شیمل، آن ماری (2006). الابعاد الصوفیة فی الاسلام و تاریخ التصوف، بغداد: منشورات الجمل، الطبعة الاولی.
صلیبا، جمیل (1366). فرهنگ فلسفی، تهران: حکمت.
طرابیشی، جورج (2011). العقل المستقیل فی الاسلام، بیروت: دار الساقی، الطبعة الثانیة.
عبده، محمد؛ عبد الحلیم، طارق (بی‌تا). الصوفیة: نشأتها و تطورها، الکویت: دار الارقم.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). کتاب العین، قم: دار الهجرة.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1403). قاموس المحیط، بیروت: دار الفکر.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
گوتاس، دیمتری (2003). الفکر الیونانی والثقافة العربیة، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
لالاند، آندره (1377). فرهنگ علمی و انتقادی فلسفه، تهران: مؤسسه انتشاراتی فردوسی.
مجلسی، محمد باقر (1404). بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.