بررسی حجیّت رؤیا در زمینه اصول و فروع دین: نقد دیدگاه پیروان احمد الحسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام اسلامی جامعة المصطفی العالمیة و دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم، قم، ایران

2 استادیار گروه فلسفه علم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

چکیده

پیروان احمد الحسن خواب را نزدیک‌ترین راه برای شناخت امام می‌دانند. این مقاله با استفاده از روش کتاب‌خانه‌ای واقع‌نمایی و حجیّت رؤیا، در اصول و فروع دین را به‌تفکیک می‌کاود و پس از توصیف و تحلیل به این نتیجه می‌رسد که رؤیای غیرمعصوم در صورتی که مفید قطع نباشد یا اینکه حجیّت قطع ذاتی نباشد، قابلیت استناد ندارد و حجت نیست؛ چراکه در این دو صورت رؤیا مفید ظن خواهد بود. لذا با توجه به اینکه از طرفی اصل اولی در ظنون فقدان اعتبار است و فقط ظنونی حجیت دارند که از این قاعده اولیه استثنا شده باشند، و از طرفی ظنّی که به واسطه رؤیا حاصل شود از ظنون استثناشده نیست، حجیت‌نداشتن ظن مستفاد از رؤیا استفاده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Consideration of the Reliability of Dreams in Principles and Ancillaries of the Religion: A Critique of the View of Ahmad al-Hasan’s Followers

نویسندگان [English]

  • Abd al-Rida Hasanati 1
  • Akbar Mirsipah 2
1 PhD student, Islamic Kalam, al-Mustafa International University and graduate from fourth level of Islamic Seminary of Qom, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Philosophy of Science, Imam Khomeini Education and Research Center, Qom, Iran
چکیده [English]

Ahmad al-Hasan’s followers consider dreams as the closest way of knowing the Imam. The paper deploys a library method to investigate the veridicality and reliability of dreams in principles and ancillaries of the religion. I provide descriptions and analyses to conclude that if a non-Infallible’s dream does not yield certainty or if certainly is not essentially reliable, then it cannot be cited as evidence and is not reliable, because in these two cases, dreams will yield probabilistic belief. Now since such beliefs are treated as unreliable by default—and only exceptional cases of probabilistic beliefs are reliable—and since probabilistic beliefs obtained from dreams are not exceptional cases, dreams should count as unreliable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dream
  • Ahmad al-Hasan
  • reliability of dreams
  • principles of the religion
  • ancillaries of the religion
قرآن کریم.
ابن بابویه قمی، محمد بن علی (1376). الأمالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم.
ابن بابویه قمی، محمد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
ابن سیده، علی بن اسماعیل (بی‌تا). المحکم والمحیط الأعظم، تحقیق: عبد الحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی (1369). متشابه القرآن و مختلفه، قم: دار بیدار للنشر، الطبعة الاولی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا). لسان العرب، بیروت: دار صادر، الطبعة الثالثة.
اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تحقیق: مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی، حسین یزدی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اوّل.
ازهری، محمد بن احمد (بی‌تا). تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.‌
اسماعیل بن عباد (صاحب بن عباد) (بی‌تا). المحیط فی اللغة، تحقیق: محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب، الطبعة الاولی.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (1428). فرائد الأصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، الطبعة التاسعة.‌
جوادی آملی، عبدالله (1388 الف). ادب فنای مقربان، قم: اسراء، چاپ اوّل.
جوادی آملی، عبدالله (1388 ب). نسیم اندیشه (دفتر اوّل)، قم: اسراء، چاپ سوم.
جوهری، اسماعیل بن حماد (بی‌تا). الصحاح، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، الطبعة الاولی.
الحسن، احمد بن اسماعیل (بی‌تا الف). الجواب المنیر، بی‌جا: بی‌نا.
الحسن، احمد بن اسماعیل (بی‌تا ب). المتشابهات، بی‌جا: بی‌نا.
الحسن، احمد بن اسماعیل (بی‌تا ج). بشارتی، بی‌جا: واحد تحقیقاتی انتشارات انصار الامام المهدی.
حسین‌زاده، محمد (1387). معرفت لازم و کافی در دین، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اوّل.
 
حسینی، محمد بن عبد الرزاق (مرتضی زبیدی) (بی‌تا). تاج العروس، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1419). نهایة المرام فی علم الکلام، تحقیق: فاضل عرفان، قم: مؤسسة الامام الصادق، الطبعة الاولی.
خمینی، سید روح‌الله (1381). الاستصحاب، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اوّل.
خمینی، سید روح‌الله (1423). تهذیب الأصول، تقریرات: جعفر سبحانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اوّل.
خمینی، سید روح‌اللّه (1424). توضیح المسائل (محشّی)، تحقیق: سید محمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ هشتم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی‌تا). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم، الطبعة الاولی.
سبحانی تبریزی، جعفر (1424). إرشاد العقول الی مباحث الأصول، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (1383). أصول الفقه المقارن فیما لا نصّ فیه، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اوّل.
سیوطی، جلال الدین (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
شبّر، سید عبد الله (1424). حق الیقین فی معرفة اصول الدین، قم: انوار الهدی، الطبعة الثانیة.
طباطبایی، سید محمدحسین (1371). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان، چاپ دوم.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ اوّل.
طبرسی، حسن بن فضل (1370). مکارم الأخلاق، قم: الشریف الرضی، چاپ چهارم.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم.
طبرسی، فضل بن حسن (1377). تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اوّل.
طوسی، محمد بن الحسن (1414). الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة، الطبعة الاولی.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عراقی، ضیاءالدین (1388). الاجتهاد والتقلید، قم: نوید اسلام، چاپ اوّل.
فاضل لنکرانی، محمد (1385). ایضاح الکفایة، قم: نوح، چاپ پنجم.
فراهیدی، خلیل بن احمد (بی‌تا). کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی‌تا). القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.‌
فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر، قم: مؤسسة دار الهجرة، الطبعة الثانیة.
قرشی، سید علی‌اکبر (1378). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ سیزدهم.
قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله (1409). الخرائج والجرائح، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، قم: مؤسسة امام مهدی (عج)، الطبعة الاولی.
کشی، محمد بن عمر (1409). رجال الکشی: إختیار معرفة الرجال، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی (ط- الإسلامیة)، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الرابعة.
لاهیجی، عبدالرزاق (بی‌تا). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، اصفهان: مهدوی.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار (ط- بیروت)، تصحیح: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة.
مجلسی، محمد باقر (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الثانیة.
مسعودی، علی بن حسین (1384). اثبات الوصیة، قم: انصاریان، چاپ سوم.
مصطفوی، حسن (بی‌تا). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة و مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم.
مظفر، محمدرضا (1375). المنطق، قم: اسماعیلیان، چاپ هفتم.
مفید، محمد بن محمد (1413). الفصول المختارة، تحقیق: علی میرشریفی، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اوّل.
نائینی، محمدحسین (1352). أجود التقریرات، قم: مطبعة العرفان، چاپ اوّل.
نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاُصول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اوّل.
نراقی، محمدمهدی (1388). انیس المجتهدین فی علم الأصول، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اوّل.
نرم‌افزار درایة النور (بی‌تا). نسخه 1/2، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد بن حسن (1405). تلخیص المحصل، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الثانیة.
نصیرالدین الطوسی، محمد بن محمد؛ حلی، حسن بن یوسف (1371). الجوهر النضید، تصحیح: محسن بیدارفر، قم: بیدار، چاپ پنجم.
نوری، حسین (1377). دار السلام فیما یتعلّق بالرؤیا والمنام، ترجمه: محمدباقر کمره‌ای، تهران: اسلامیه، چاپ چهارم.
هلالی، سلیم بن قیس (1405). کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق: محمد انصاری زنجانی خوئینی، قم: الهادی، چاپ اوّل.
یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله (بی‌تا). معجم البلدان، بیروت: دار صادر، الطبعة الثانیة.