بررسی عقلی توسل به اولیای الاهی پس از مرگ ایشان بر اساس مبانی علم‌النفس صدرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد مدرسی معارف گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

چکیده

هرچند همه مذاهب اسلامی راجع به اصل توسل اتفاق نظر دارند، ولی درباره حدود آن بحث‌های فراوانی وجود دارد. توسل اولیای الاهی پس از مرگ ایشان در حیات برزخی از جمله مسائل اختلافی است. رویکرد غالب پژوهش‌های صورت‌گرفته در این زمینه نقلی است. مقاله پیش رو توسل به اولیای الاهی در حیات برزخی ایشان را با رویکرد کاملاً عقل‌گرایانه و بر اساس مبانی علم‌النفس فلسفی صدرایی بررسی می‌کند. در نظر بدوی چنین می‌نماید که برخی از مبانی نفس‌شناسی صدرا به نفع وهابیت و در جهت امتناع عقلی چنین توسلی می‌تواند استفاده شود. وابستگی شدید نفس به جسم، در نظریه حدوث جسمانی نفس، گویی مؤید نظریه وهابیت در «کالمعدوم‌بودن مردگان» است. همچنین، ابزاربودن جسم برای نفس، در نظر ابتدایی، دلیل عقلی بر بسته‌بودن دست مردگان و امتناع عقلی شنوایی آنها است (امتناع سماع موتی). از سوی دیگر، چندبودن ابدان نفس و وجود بدن مثالی در لایه زیرین، و به یک معنا فراتر از بدن مادی، امکان عقلی حیات برزخی را اثبات می‌کند. احاطه عالم مثال بر عالم ماده و همچنین تبیین کمال نهایی انسان از دیدگاه ملاصدرا که در اتحاد با عقل فعال صورت می‌گیرد و با فراغت از بدن هر گونه تصرف در عالم ماده را عقلاً ممکن می‌کند، راه توسل به اولیای الاهی در حیات برزخی، بلکه استمداد از ایشان را می‌گشاید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Rational Consideration of Recourse to Divine Saints after their Death based on Sadraean Psychological Principles

نویسندگان [English]

  • Ghulam Husayn Girami 1
  • Zaynab Riyahi 2
1 Assistant professor, Department of Islamic Theoretical Foundations, Islamic Maaref University, Qom, Iran
2 MA graduate, Teaching the Doctrines—Theoretical Principles of Islam, Islamic Maaref University, Qom, Iran
چکیده [English]

Although all Islamic denominations agree upon tawassul (recourse to divine saints), they disagree over its limits. Recourse to divine saints after their deaths, and in their life in barzakh, is a controversial issue. Research in this area often tends to be based on transmitted evidence. The present paper considers recourse to divine saints during their life in barzakh in purely rationalistic terms—in terms of Sadraean psychological principles. Prima facie, it seems that some psychological principles of Ṣadrā can be deployed in favor of Wahhabism—in defense of rational impossibility of such recourse. The strong dependence of the soul on the body in the theory of corporeal incipience (al-ḥudūth al-jismānī) of the soul seems to support the Wahhabi theory of “the dead as almost inexistent.” Moreover, the body’s instrumentality for the soul is, prima facie, evidence for their inability to do actions and impossibility of their hearing. On the other hand, multiplicity of the soul’s bodies and the existence of imaginal body in the inferior layer, and in a sense, over the material body, supports the rational possibility of life in barzakh. The idea that the material world is encompassed by the imaginal world (‘ālam al-mithāl), and Mullā Ṣadrā’s account of ultimate human perfection in its union with Active Intellect (al-‘aql al-fa‘‘āl)—rationally enabling any manipulation in the material world regardless of bodies—pave the path for recourse to divine saints in life in barzakh and asking them for help.

کلیدواژه‌ها [English]

  • soul
  • body
  • tawassul (recourse to saints)
  • Wahhabism
  • imaginal body
  • Active Intellect
  • Perfect Human
  • Sadraean psychology
ابن تیمیه، احمد (1415). شرح العقیدة الاصفهانیة، بی‌جا: مکتبة الرشد.‌
ابن تیمیه، احمد (1426). مختصر منهاج السنة، بیروت: دار الصدیق للنشر والتوزیع.
ابن تیمیه، احمد (بی‌تا). الفتاوی الکبری، بی‌جا: دار الکتب العلمیة.
ابن سلیمان التمیمی، حسن بن محمد بن عبد الوهاب (1377). فتح المجید شرح کتاب التوحید، مصر: مطبعة السنة المحمدیة.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). الاشارات والتنبیهات، شارح: محمد بن محمد قطب‌الدین رازی، قم: دفتر نشر الکتاب.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت: دار صادر.
الاستانبولی، محمود مهدی (بی‌تا). ابن تیمیه بطل الاصلاح الدینی، بی‌جا: بی‌نا.
التمیمی النجدی، عبد الوهاب بن سلیمان (1418). کشف الشبهات، بیروت: دار الایمان.
خطیبی، محمد (1385). فرهنگ شیعه، قم: زمزم هدایت.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم، الدار الشامیة.
سبحانی تبریزی، جعفر (1378). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم، توحید.
سبحانی تبریزی، جعفر (1427). بحوث فی الملل والنحل، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ والمعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360). شواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح: جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363 الف). المشاعر، تهران: بی‌نا.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363 ب). مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1380). المبدأ والمعاد، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1387). رسائل فلسفی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (بی‌تا). الحاشیة علی الالهیات الشفاء، قم: بیدار.
عبدالله سلمان، محمد (1409). رشید رضا و دعوة الشیخ محمد بن عبد الوهاب، کویت: مکتب المعلا.
فراهیدی، خلیل ابن احمد (1410). کتاب العین، قم: هجرت.
القادری، محمد طاهر (بی‌تا). عقیده توسل، بی‌جا: بی‌نا.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1394). کتاب حکمة الإشراق (تعلیقه ملاصدرا)، تهران: حکمت.
کلینی، محمد بن یعقوب (1383). اصول کافی، تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه، اسوه.