بررسی منابع و محتوای نامه امام صادق (ع) به نجاشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

چکیده

تعداد 58 نامه از امام صادق (ع) در منابع شناسایی شده که از جمله آنها نامه بلند آن حضرت به نجاشی، کارگزار منصور عباسی (متوفای 158 ه.ق.) بر اهواز، است. این نامه، که در رده متن‌های سیاست‌نامه دسته‌بندی می‌شود، درباره چگونگی تعامل حاکم با رعیت است و می‌تواند الگویی در تنظیم روابط حاکمان با زیردستان باشد. نوشته حاضر در صدد است این نامه را از لحاظ منبع و متن بررسی و تحلیل کند. متن کامل این رساله بار نخست در کتاب الاربعون حدیثا فی حقوق الاخوان، نوشته ابن‌زهره حلبی (متوفای 634 ه.ق.) از دانشمندان قرن هفتم درج شد و پس از آن به منابع دیگر، به‌ویژه منابع عصر صفوی، راه یافت و با عنوان رسالة الاهوازیة نام‌بردار شد. از نظر محتوا، متن نامه دارای دو بخش مجزا از یکدیگر با دو گفتمان متفاوت است که در یکی بر حقوق مردم و در دیگری بر حقوق مؤمن تأکید می‌شود. دستاورد پژوهش آن است که با عنایت به بی‌توجهی متون کهن به این نامه و نقل آن در منبعی متأخر و نیز دوگانگی گفتمان متن نامه، بخشی از آن غیراصیل و ملحق به نامه اصلی است، به‌ویژه بندی از رساله که خوزیان را سرزنش می‌کند ناظر به رقابت گروه‌های فعال جامعه در قرن دوم افزوده شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Consideration of Sources and Contents of Imam al-Sadiq’s Letter to al-Najjashi 

نویسنده [English]

  • Mansur Dadashnizhad
Associate professor, Department of History, Research Institute of Hawzeh and University, Qom: Iran
چکیده [English]

58 letters from Imam al-Ṣādiq has been identified in sources, including his long letter to al-Najjāshī, al-Mansur al-‘Abbasi’s (d. 775/158 AH) agent in Ahvaz. Categorized as an essay of politics, the letter is concerned with how the ruler should interact with his subjects. It might serve as a model for the regulation of relations between rulers and their underlings. The present paper seeks to consider and analyze the letter as far as its sources and text are concerned. The full text of the essay has first appeared in the book, al-Arba‘un Hadith fi Huquq al-Ikhwan by Ibn Zuhra al-Ḥalabī (d. 1236/634 AH), a 13th century scholar, then it appeared in other sources, particularly those of the Safavid Era, and was referred to as Risalat al-Ahwaziyya. As to its content, the letter has two different sections with separate discourses: one focusing on people’s rights and the other on the believer’s rights. I conclude that since the letter is ignored in older texts and it is just cited in a later source, and since its text involves two different discourses, part of the letter is inauthentic, apparently added to the original letter. One such addendum is the part in which Khūzīs are reproached, which seems to be added to letter in consequence of rivalries among active groups of the society in 8th century (2nd AH).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam al-Ṣādiq
  • al-Najjashi the agent in Ahvaz
  • Risalat al-Ahwaziyya
  • cooperation with the king
  • essay of politics

مراجع

آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن (1403). الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء.
ابن زهره حلبی، سید محیی الدین بن عبد الله حسینی (1428). الاربعون حدیثا فی حقوق الاخوان، تحقیق: شیخ نبیل رضا علوان، قم: منشورات الاجتهاد.
ابن سعد، محمد (1414). الطبقات الکبری، الطبقة الخامسة، تحقیق: محمد بن صامل السلیمی، طائف: مکتبة الصدیق.
ابن عساکر، علی بن حسین (1415). تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر.
ابن معتز، عبد الله بن محمد (1419). طبقات الشعراء المحدثین، تحقیق: عمر فاروق الطباع، بیروت: دار الارقم.
ابن‌داود حلی، حسن (1342). الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی (1379). المناقب، قم: علامه.
ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین (1415). کتاب الاغانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین (1419). مقاتل الطالبیین، تحقیق: احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
ابو هفان مهزمی، عبد الله بن احمد (2011). اخبار ابی نواس الحسن بن هانی، تحقیق: فرج الحوار، بغداد: الجمل.
امین، محسن (1403). اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف.
امینی، عبد الحسین (1416). الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، قم: مرکز الغدیر للدراسات.
انصاری، مرتضی بن محمد (1415). المکاسب المحرمة، قم: کنگره جهانی شیخ اعظم انصاری.
بحرانی، سید هاشم (1411). حلیة الابرار، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
بحرانی، سید هاشم (1413). مدینة المعاجز، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
بحرانی، سید هاشم (1422). غایة المرام و حجة الخصام، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
بلاذری، احمد بن یحیی (1417). انساب الاشراف، تصحیح: سهیل زکار، بیروت: دار الفکر.
جزائری، نعمت الله بن عبد الله (1429). الانوار النعمانیة، بیروت: دار القاری.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
حلی، حسن بن یوسف (1411). رجال العلامة الحلی، نجف اشرف: دار الذخائر.
خوارزمی، موفق بن احمد (1423). مقتل الحسین، تحقیق: محمد سماوی، قم: انوار الهدی.
خویی، ابو القاسم (1413). معجم رجال الحدیث، قم: مؤسسة آل البیت.
درایتی، مصطفی (1390). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران فنخا، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
رازی، محمد بن حسین (1361). نزهة الکرام و بستان العوام، تحقیق: محمد شیروانی، تهران: باقر ترقی.
شریف مرتضی، علی بن الحسین (1405). رسائل الشریف المرتضی، تحقیق: سید احمد الحسینی، قم: نشر دار القرآن الکریم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (1403). کشف الریبة عن احکام الغیبة، تحقیق: سید علی الخراسانی، قم: مطبعة سید الشهداء.
صفار، محمد بن حسن (1426). بصائر الدرجات، تحقیق: سید محمد حسین المعلم، قم: مکتبة الحیدریة.
طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الطبری، تحقیق: ابو الفضل ابراهیم، بیروت: بی‌نا.
طوسی، محمد بن حسن (1373). رجال الطوسی، تصحیح: جواد قیومی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1407). تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
غریفی، سید محمود (1428). «الاهوازیة رسالة الامام الصادق الی عبد الله بن النجاشی والی الاهواز»، در: علوم الحدیث، ش22، ص 175-222.
غریفی، سید محمود (1430). الرسالة البهیة فی سیرة الحاکم مع الرعیة، بیروت و نجف اشرف: مؤسسة التاریخ العربی، مکتبة طریق المعرفة.
قطب راوندی، سعید بن هبة‌ الله (1409). الخرائج والجرائح، قم: مدرسة الإمام المهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف.
کرامتی، یونس (1369). «پزشکی»، در: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
کشی، محمد بن عمر (1348). رجال الکشی: اختیار معرفة الرجال، مشهد: دانشکده الاهیات و معارف اسلامی مرکز تحقیقات و مطالعات دانشگاه مشهد.
کعبی، علی موسی (1423). «الاهوازیة: رسالة الامام الصادق الی عبد الله بن النجاشی فی العمل مع السلطان»، در: علوم الحدیث، ش11، ص229-265.
کلینی، محمد بن یعقوب (1362). الکافی، تهران: اسلامیة.
کیدری، قطب الدین (1375). حدائق الحقائق فی شرح نهج البلاغه، تحقیق: عزیزالله عطاردی، قم: بنیاد نهج‌البلاغه.
گلستانه، سید علاء‌الدین محمد (1429). منهج الیقین: شرح نامه امام صادق (ع) به شیعیان، تصحیح: مجتبی صحفی و علی صدرایی خویی، قم: دارالحدیث.
لاهیجی، حسن بن عبدالرزاق (1375). رسائل فارسی، تصحیح: علی صدرایی خویی، تهران: میراث مکتوب.
مازندرانی، محمد بن اسماعیل (1416). منتهی المقال فی احوال الرجال، قم: مؤسسة آل البیت.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1376). «رساله اهوازیه»، تصحیح: ابوالفضل حافظیان بابلی، در: حکومت اسلامی، ش5، ص261-272.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مسعودی، علی بن حسین (1409). مروج الذهب، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
نجاشی، احمد بن علی (1407). رجال النجاشی، قم: جامعه مدرسین.
نوری، میرزا حسین (1408). مستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل البیت.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار