رویکردهای کلامی و تحول‌آفرینی آن در مدرسه حله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیرگروه شیعه‌شناسی و استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

چکیده
تاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تاکنون مدارسی را پشت سر نهاده که هرکدام نقش تحول‌آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته‌اند. در دو مدرسه نخستین مدینه و کوفه، همه باورها و بن‌مایه‌های اعتقادی شیعه، تکوین، تبیین و تدوین یافت. سپس مدرسه قم و بغداد، میراث پیشین را با دو رویکرد متفاوت مدون کرد و انتقال داد. بعد از افول مدرسه قم و بغداد، یکی از مدارس سترگ شیعه که از لحاظ جامعیت، تنوع و نوآوری، از مدارس سرآمد امامیه شد، مدرسه حله بود؛ مدرسه‌ای که علاوه بر ایجاد تحول در دیگر علوم و فنون اسلامی، خاستگاه تحولات بسیاری با رویکردهای متفاوت در اندیشه کلامی شیعه گردید. رویکردی که در این مدرسه بیشتر به آن توجه می‌شد، رویکرد فلسفی- کلامی بود؛ دیگر رویکردها یا مغفول واقع شدند یا در حاشیه رویکرد غالب به چشم نیامدند. از این‌رو در این جستار از روند شکل‌گیری رویکردهای کلامی مختلف در مدرسه حله و نقش آنها در تحول‌ کلام امامیه گزارش می‌دهیم و زوایای مجهول این مدرسه کلامی را بازنمایی می‌کنیم.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theological Approaches and Its Impact at Hilla School

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Nadem
Assistant Professor, Faculty of Shi'a Studies, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

History of Imami theology in the direction of their growth and development, has experienced many schools that each has played effective role in the development of theological thought in Imamiyya. In the first two schools of Medina and Kufa, all beliefs and beliefs of Shiite beliefs were developed and elaborated. Then the Qom and Baghdad schools transcribed the previous heritage with two different approaches. After the decline of Qom and Baghdad, the school of Hilla rose that was one of the most important Shiite schools in terms of excellence, diversification and innovation. The school of Hilla, in addition to causing other Islamic sciences and techniques great development, was the source of many developments with different approaches to the Shiite theological thought. The approach most attended in this school was a philosophical-theological approach; other approaches were neglected or did not come to the sidelines of the dominant approach. Therefore, in this paper, we report the formation of different theological approaches in the school of Hilla and their role in the evolution of Imami theology, and recognize the angles of this school of theology.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Theological Schools of Imam
  • Hella School
  • Theological Approaches
  • Theological Transformations
  • Hella's Theologians

منابع

ابن‌ادریس حلی (1414). السرائر، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
ابن‌طاووس، سید رضی‌الدین (1383). کشف المحجه لثمره المهجه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
افضلی، سید محمدمهدی (1389). «طبقه بندی آموزه‌های اعتقادی در دوره‌های مختلف کلام اسلامی»، دوفصلنامه پژوهش، شماره اول، تابستان، ص 5-26.
تستری، محمدتقی (1422). قاموس الرجال، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
تهرانی، آقا بزرگ (1392). طبقات اعلام الشیعه، بیروت: علی نقی منزوی.
جبرئیلی، محمدصفر (1389). سیر تطور کلام شیعه، قم: پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
حسین‌پوری، امین (1390). اندیشه‌شناسی محدثان حله، قم: دار الحدیث.
حمصی رازی، سدیدالدین (1412). المنقذ من التقلید، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
خفاجی، ثامر کاظم (1386). من مشاهیر اعلام الحله الفیحاء الی القرن العاشر الهجری، قم: کتابخانه آیة اللّه نجفی مرعشی.
خوانساری، محمدباقر (1390). روضات الجنات، قم: اسماعیلیان.
خویی، سید ابوالقاسم (1403). معجم رجال الحدیث، بیروت: بی جا.
رحمتی، محمدکاظم (1387). فرقه‌های اسلامی در ایران، تهران: بصیرت.
رضایی، محمدجعفر (1393). «جایگاه عقل در کلام امامیه در مدرسه بغداد»، تحقیقات کلامی، شماره 4، ص 7-22.
سبحانی، محمدتقی (1388). «شهیدین در کشاکش دو جریان کلامی مدرسه حله»، نقد و نظر، شماره 56، ص 173- 213.
سبحانی، محمدتقی (1394) سلسله نشستهای تاریخ کلام امامیه، سایت سخن تاریخ،  www.sokhanetarikh.com.
سبحانی، محمدتقی، رضایی، محمدجعفر (1391). «مدرسه کلامی اصفهان»، مجله تاریخ فلسفه، شماره 11، ص 111-138.
طباطبایی، سید عبدالعزیز (1417). معجم اعلام الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
عباسی حسین‌آبادی، حسن (1395). «روی‌آورد وجودشناسانه اوصاف الهی در اندیشه علامه حلی»، پژوهشنامه کلام، سال سوم، شماره 5، ص 5- 22.
عسقلانی، احمد‌بن‌علی ‌بن‌حجر (1971). لسان المیزان، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1358). بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضایح الروافض، تهران: انجمن آثار ملی.
کاشفی، محمدرضا (1387). کلام شیعه، ماهیت، مختصات و منابع، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مادلونگ، ویلفرد (1377). فرقه‌های اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دارالوفاء، ج 104.
 محقق حلی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر‌ بن‌الحسن ‌بن‌سعید (1373). المسلک فی اصول الدین، تحقیق: رضا استادی، مشهد: مجمع بحوث الاسلامیه.
مدرسی، محمدعلی (1369). ریحانه الادب، تهران: خیام.
مطهری، مرتضی (1374). مجموعه آثار، تهران: صدرا، ج 3، 5 و 6.
مفید، محمدبن‌محمد بن‌نعمان (1414). اوائل المقالات (سلسله مؤلفات مفید)، بیروت: دارالمفید، ج 7.
موسوی، سید جلال‌الدین (1394). «مدرسه کلامی ری»، نقد ونظر، سال بیست، شماره، 77،
ص 39-53.