مشروعیت نظم سلطانی در نگرش سیاست‌نامه‌نویسان شیعی عصر صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی محلات.

چکیده

دولت صفویان زمانی پا به عرصه قدرت گذاشت که ملت ایران تجربه‌های تاریخی متعددی از جنبش‌های سیاسی شیعیان و تشکیل حکومت از سوی آنان در کارنامه خویش داشت. این پیشینه تجربه خوبی از مشروعیت سیاسی را برای صفویان به ارمغان آورد. پیدایش دولت صفوی، نقطه عطفی در تاریخ اندیشه سیاسی شیعه محسوب می‌شود. علمای شیعه برای نخستین بار به تکوین نظریه‌ای برای مشروعیت «سلطنت شیعی» برخاستند. «نظریه ولایت فقیه» و «نظریه ولایت عدول مؤمنین» یا «ولایت پادشاه عادل» مهم‌ترین دستاورد نظری‌ای بود که به کمکش، مشروعیت «نظام سلطانی» و پادشاهی شیعی رقم خورد. سیاست‌نامه‌نویسانی چون محقق سبزواری، فیض کاشانی، محمدباقر مجلسی، و ... با بهره‌بردن از این سنت دیرین، قرائت جدیدی از نظم سلطانی و مشروعیت آن به دست دادند. این مقاله، با استفاده از نظریه «نظام سلطانی» ماکس وبر و تعریف وی از مشروعیت و انواع آن، آرای این دسته از عالمان را بازخوانی می‌کند تا نوع جدیدی از نظریه مشروعیت را برای سلطنت شیعی معرفی کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Legitimacy of the Sultanism from the Viewpoint of Shiite Authors of Works on Politics during the Safavid Era

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Neekzad 1
  • Amirteymor Rafiee 2
1 PhD Student of Shiite Studies, University of Religions and Denominations
2 Faculty Member of the Azad University of Mahallat.
چکیده [English]

The Safavids ascended the throne in an era up to which the people of Persia had witnessed several Shiite political movements rising and falling in an attempt to establish a religiously legitimate government. The experience brought along such a legitimacy for the Safavids whose emergence was a milestone in the history of Shiite political thought, as it was then that the Shiite scholars tended to develop the theory of Shiite Sultanism, in an attempt to legitimize it. Authors like Mohaghegh-e Sabzevāri, Feyz-e Kāshāni and Mohammad Bāgher-e Majlesi who wrote works on politics during the Safavid era developed a new theory to legitimize Shiite Sultanism. Employing Max Weber, s theory of Sultanism along with his definition of legitimacy and its types, this article aims at surveying the positions of above-mentioned scholars to present a new definition for the legitimacy of Shiite Sultanism

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legitimacy of Shiite Sultanism
  • Safavid Era
  • Mohaghegh-e Sabzevāri
  • Feyz-e Kāshāni
  • Mohammad Bāgher Majlesi

مراجع

آصف، محمد هاشم (1348). رستم التواریخ، به اهتمام: محمد مشیری، تهران: انتشارات امیرکبیر.
پاشازاده، محمد عارف (1379). انقلاب الاِسلام بین الخواص والعوام، به کوشش: رسول جعفریان، قم:
دلیل.
جعفریان، رسول (1390). «نظریه اتصال دولت صفویه با دولت صاحب‌الزمان علیه‌السلام»، در: پیام بهارستان، دوره دوم، س3، ش11، ص735-780.
حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1379). علما و مشروعیت دولت صفوی، تهران: انجمن معارف اسلامی.
خنجی، فضل الله بن روزبهان (1362). سلوک الملوک، تصحیح: محمدعلی موحد، تهران: انتشارات خوارزمی.
زارع، عباس (1380). مبانی مشروعیت و قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه فرهنگ و دانش.
طباطبایی، سید جواد (1367). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.
طباطبایی، سید جواد (1373). زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کویر.
طباطبایی، سید جواد (1375). خواجه نظام الملک، تهران: طرح نو.
علوی عاملی، سید محمد عبدالحسین (1384). قواعد السلاطین، تهران: کتاب‌خانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
غزالی، ابوحامد محمد (1367). نصیحة الملوک، تصحیح: جلال‌الدین همایی، تهران: نشر هما.
فیرحی، داوود (1382). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نشر نی.
فیض کاشانی، ملامحسن (1361). المحجة البیضاء، قم: جامعه مدرسین.
فیض کاشانی، ملامحسن (1371). ده رساله، رساله آیینه‌شاهی، اصفهان: مرکز تحقیقات علمی- دینی امیرالمؤمنین.
قزوینی، عبدالکریم بن محمد یحیی (1371). بقا و زوال دولت، ترجمه: رسول جعفریان، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
کاشانی، سلطان محمد (1393). رساله قواعد سلطانی، در: مجموعه جشن‌نامه آیت‌الله استادی، تصحیح: رسول جعفریان، قم: نشر مورخ.
کشفی، جعفر بن ابی اسحاق (1375). میزان الملوک والطوائف، به کوشش: عبدالوهاب فراتی، قم: بوستان کتاب.
کشفی، جعفر بن ابی اسحاق (1381). تحفة الملوک، تحقیق: عبدالوهاب فراتی، قم: بوستان کتاب، ج2.
لک‌زایی، نجف (1389). چالش سیاست دینی و نظم سلطانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مجلسی، محمدباقر (بی‌تا). حق الیقین، تهران: علمیه اسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1382). عین الحیاة، محقق: مهدی رجایی، قم: انوار الهدی.
مجلسی، محمدباقر (1412). بیست و پنج رساله فارسی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
مجلسی، محمدباقر (بی‌تا). بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفا.
 
محقق سبزواری، محمدباقر (1383). روضة الأنوار عباسی، تصحیح: اسماعیل چنگیزی اردهایی، تهران: میراث مکتوب.
موسوی فندرسکی، سید ابوطالب (1388). تحفة العالم در اوصاف اخبار شاه سلطان حسین صفوی، تهران: کتاب‌خانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
نصیری، محمد ابراهیم بن زین العابدین (1373). دستور شهریاران، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
وبر، ماکس (1374). اقتصاد و جامعه، ترجمه: عباس منوچهری و مهرداد ترابی‌نژاد، تهران: انتشارات مولی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار