نظریه نفی صفات در مدرسه کلامی اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری کلام امامیه، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، قم، ایران

2 استاد گروه فلسفه، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، قم، ایران

3 استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

دیدگاه نفی صفات، یکی از نظریات در بحث وجودشناسی صفات الاهی است. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی، این نظریه را در مدرسه کلامی اصفهان بررسی می‌کند. متکلمان مد نظر در این مدرسه عبارت‌اند از: فیاض لاهیجی، ملا رجب‌علی تبریزی، قاضی سعید قمی، محمدباقر مجلسی و ملا صالح مازندرانی. نظریه نفی صفات در مدارس کلامی قبل نیز مطرح شده بود اما در این مدرسه، به‌خصوص به همت ملا رجب‌علی تبریزی و قاضی سعید قمی با صراحت بیشتری مطرح، و با استدلال‌های متعدد از آن دفاع شد. برخی متفکران این مدرسه در قالب نظریه نیابت، و نظریه اعتباریت، که بیان‌های دیگری از نظریه نفی صفات است، این نظریه را مطرح کردند. مهم‌ترین استدلال‌های نظریه نفی صفات در مدرسه کلامی اصفهان عبارت است از: تنافی اثبات صفت با آموزه توحید ذاتی به معنای نفی تعدد و نفی ترکیب و نفی تشبیه؛ تلازم اثبات صفت با اثبات نقص و محدودیت و مخلوقیت؛ ناممکن‌بودن توصیف ذات؛ روایات نفی صفت

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Theory of the Negation of Attributes in Isfahan Theological School

نویسندگان [English]

  • Mohsen Zarepur 1
  • reza berenjkar 2
  • Emdad turan 3
1 PhD Graduate in Imamiyya Theology, University of Tehran (Farabi Campus), Qom, Iran
2 Professor, Department of Philosophy, University of Tehran (Farabi Campus), Qom, Iran
3 Assistant Professor, Department of Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The negation of attributes is one of the theories in the ontology of divine attributes. The present article examines this theory in Isfahan Theological School by using a descriptive and analytical method. Prominent theologians in this school are Fayaz Lahiji, Molla Rajab Ali Tabrizi, Ghazi Said Qomi, Mohammad Bagher Majlesi, and Molla Saleh Mazandarani. The theory of the negation of attributes was also proposed in previous theological schools, but in this school, especially with the efforts of Molla Rajab Ali Tabrizi and Ghazi Said Qomi, it was more clearly stated and defended with numerous arguments. Some thinkers of this school proposed the theory in the form of deputy theory and consideration theory, which are other expressions of the theory of the negation of attributes. The most important arguments of the theory of the negation of attributes in Isfahan Theological School are as follows: the contradiction between the proof of attributes with the doctrine of inherent monotheism (i.e. the negation of multiplicity and the negation of combination and the negation of analogy); the accompaniment of the proof of attributes with the proof of defects and limitations and creation; the impossibility of describing essence; and the narrations on the negation of attributes

کلیدواژه‌ها [English]

  • Negation of Attributes
  • Isfahan Theological School
  • Substitution of Essence for Attributes
  • Consideration of Attributes
  • Scholar in Essence  
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (۱۳۶۳ ق). تحف العقول، محقق/مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم. آشتیانی، سید جلال‌الدین (۱۳۵۱). منتخباتی از آثار حکمای الاهی ایران» از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، تهران: بی‌نا. آمدی، سیف‌الدین (۱۴۲۳). أبکار الأفکار فی أصول الدین، تحقیق: احمد محمد مهدی، قاهره: دار الکتب. بحرانی، ابن میثم (1362). شرح نهج البلاغة، بی‌جا: الکتاب، چاپ دوم. بغدادی، عبد القاهر (1408). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم، بیروت: دار الجیل. تبریزی، رجب‌علی (۱۳۸۵). اثبات واجب (در مجموعهٔ حکمت الاهی در متون فارسی)، گردآوری و تصحیح: عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دانشگاه تهران. جامی، عبدالرحمن (1358). الدرة الفاخرة فی تحقیق مذهب الصوفیة والمتکلمین والحکماء المتقدمین، به انضمام شرح عبدالغفور لاری و حکمت عمادیه، به اهتمام: نیکو لاهیر و علی موسوی بهبهانی،‌ تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی. جیلانی، رفیع‌الدین محمد (1387). الذریعة إلی حافظ الشریعة: شرح أصول الکافی، محقق و مصحح: محمدحسین درایتی، قم: دارالحدیث، چاپ اول. رضایی، محمدجعفر؛ سبحانی، محمدتقی (1391). «مدرسه کلامی اصفهان»، در: تاریخ فلسفه، س3، ش11، ص111-138. زارع‌پور، محسن (1400). «بررسی اشکالات آموزه نفی صفات»، در: تحقیقات کلامی، ش34، ص85-106. زاهدی (پیرزاده)، محمدرفیع (بی‌تا). معارف الاهیه، بی‌جا: بی‌نا. سبزواری، ملاهادی (1379). شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی، تهران: ناب، چاپ اول. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (1376). الأمالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (1378). عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق/مصحح: لاجوردی، مهدی، تهران: نشر جهان، چاپ اول. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (1398). التوحید، تصحیح: سید هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. طبرسی، احمد بن علی (1403). الإحتجاج علی أهل اللجاج، محقق/ مصحح: محمد باقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، چاپ اول. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق بن علی (1383). گوهر مراد، مقدمه: زین‌العابدین قربانی، تهران: سایه، چاپ اول. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق بن علی (بی‌تا). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، اصفهان: مهدوی. قاضی عیاض، عیاض بن موسی (1407). الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، عمان: دار الفیحاء، الطبعة الثانیة. قمی، قاضی سعید (1362). کلید بهشت، مقدمه و تصحیح: سید محمد مشکات، بی‌جا: الزهراء، چاپ اول. قمی، قاضی سعید (1415). شرح توحید الصدوق، تصحیح و تعلیق: نجف‌قلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول. کفعمی، ابراهیم بن علی (1405 ق). المصباح (جنّة الأمان الواقیة)، قم: دار الرضی، چاپ دوم. کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الرابعة. مازندرانی، محمد صالح بن احمد (1382). شرح الکافی (الأصول والروضة)، تحقیق و تصحیح: ابوالحسن شعرانی، تهران: المکتبة الإسلامیة، الطبعة الاولی. مجلسی، محمد باقر (1368). مجموعه رسائل اعتقادی، تحقیق: سید مهدی رجایی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی. مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت: دار احیاء التراث العربی. مجلسی، محمد باقر (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق: سید هاشم رسولی، تهران: اسلامیه. مجلسی، محمد باقر (1409). الاعتقادات، محقق: سید مهدی رجایی، قم: مکتبة العلامة المجلسی. مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). حق الیقین، تهران: اسلامیه. مجلسی، محمدباقر (1382). عین الحیاة، محقق:‌ سید مهدی رجایی، قم: انوار الهدی. مرعشی، قاضی نورالله (1409). إحقاق الحق و إزهاق الباطل، مقدمه و تعلیقات: مرعشی نجفی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، الطبعة الاولی. موسوی زنجانی، سید ابراهیم (1413). عقائد الإمامیة الإثنی عشریة، بیروت: مؤسسة اعلمی، الطبعة الثالثة. نراقی، ملا مهدی (1369). أنیس الموحّدین، تهران: انتشارات الزهراء، چاپ دوم.