نقش مسیر دریایی خلیج فارس در ورود اسلام به پس‌کرانه‌های شمالی خلیج فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب قم.

2 استادیار گروه شیعه شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم.

چکیده

ورود اسلام به ایران از مسائلی است که همواره محققان تاریخ اسلام به آن توجه داشته‌اند. بیشتر راه‌هایی که برای ورود تاکنون بررسی شده ارتباط مسلمانان با ایران، حضور برخی ایرانیان در حجاز و فتوحات از طریق خشکی است. این نوشتار به نقش دریایی خلیج فارس در ورود اسلام به پس‌کرانه‌های شمالی آن و سپس گسترش اسلام به سایر مناطق می‌پردازد تا نشان دهد که آیا خلیج فارس نقشی در انتقال اسلام داشته و آیا از آن می‌توان به عنوان مسیر دوم برای فتح بخش‌‌های دیگر ایران یاد کرد یا خیر. با تأکید بر نقش خلیج فارس در این خصوص، با تتبع در منابع و استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و مراجعه به منابع دست اول، به چگونگی ورود اسلام به ایران و حوادث پیش‌آمده از این مسیر اشاره خواهیم کرد و نشان خواهیم داد که این منطقه از ایران تا پیش از سال 28 ه‍.ق. فتح شده، هرچند به طور کامل مسلمان نشدند و جمعیتی از اعراب به این منطقه مهاجرت کرده و ساکن شدند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of the Persian Gulf in Arrival of Islam to Northern Areas of the Gulf

نویسندگان [English]

  • mohamad zare 1
  • mohamad javdan 2
1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب قم
2 Assistant professor of Shi'ite Studies, University of Religions and Denominations, Qom.
چکیده [English]

Arrival of Islam to Iran has always been of interest to scholars of Islamic history. The most important ways which have been investigated for such arrival have been the relationship between Muslims and Iran, the presence of some Iranians in Hijaz and the conquest of the land. This paper deals with the role of the Persian Gulf in arrival of Islam to northern areas of the Gulf and the spread of Islam in other regions to show whether the Persian Gulf has had any role in spread of Islam and whether it can be used as a second track to conquer other parts of Iran.  This paper will study the arrival of Islam to Iran emphasizing the role of the Persian Gulf, investigating the first-hand sources and applying descriptive- analytical method to show that this area in Iran has been conquered prior to 28 AH and a groupof Arabs migrated to and resided in this area although not all of the residents have converted to Islam 

کلیدواژه‌ها [English]

  • The spread of Islam
  • the Persian Gulf
  • northern areas
  • the Arab conquests
ابن اثیر، علی بن ابی ‌الکرم (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن اعثم کوفی، احمد ابن علی (1411). الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
ابن بلخی (1374). فارس‌نامه، مصحح: منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
ابن حوقل (1983). صورة الارض، لندن: مطبعة بریل.
ابن‌ خردادبه (1889). المسالک والممالک، افست لیدن، بیروت: دار صادر.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408). تاریخ ابن خلدون، بیروت: دار الفکر، ج2.
ابن فقیه همدانی، احمد بن محمد (1416). البلدان، بیروت: عالم الکتب.
ابن مسکویه رازی، احمد ابن محمد (1379). تجارب الامم، تحقیق: امامی، تهران: سروش.
اصطخری، ابراهیم بن محمد (1373). المسالک والممالک، ترجمه: تستری، بی‌جا: انتشارات ادبی‌تاریخی.
افشار، ایرج (1369). نگاهی به بوشهر، تهران: نشر دانش، چاپ اول، ج1.
بلاذری، احمد بن یحیی (1988). فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبة‌ الهلال.
حدود العالم من المشرق الی المغرب (1423). محقق و مصحح: الهادی یوسف، قاهره: دار الشافیة للنشر، الطبعة الاولی.
حسینی فسایی، میرزا حسن (1386). فارس‌نامه ناصری، مصحح: رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
حموی، یاقوت بن عبداللّه (1383). معجم‌ البلدان، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
حموی، یاقوت بن عبداللّه (1995). معجم ‌البلدان، بیروت: دار الصادر، الطبعة الثانیة.
حمیری، محمد بن عبدالمنعم (1980). الروض المعطار فی خبر الاقطار، مصصح: احسان عباس، بیروت: ناصر الثقافة.
خرمی، خسرو (1342). جزیره خارک در دوره استیلای نفت، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
خورموجی، میرزا جعفرخان (1380). نزهة الاخبار، مصحح: سید علی آل‌داوود، تهران: شرکت چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دلیسی، اولیری (1374). انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه: احمد آرام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
دینوری، احمد بن داود (1368). اخبار الطوال، قم: منشورات الرضی.
راوندی، مرتضی (1382). تاریخ اجتماعی ایران، تهران: نگاه، چاپ دوم، ج3.
رائیین، اسماعیل (2536). دریانوردی ایرانیان، تهران: بی‌جا.
ستوده، حسین‌قلی (1346). تاریخ آل مظفر، تهران: دانشگاه تهران.
سعادت، محمدحسین (1380). تاریخ بوشهر، تهران: کازرونیه و میراث مکتوب اول.
سمسار، محمدحسن (1337). جغرافیای تاریخی سیراف، تهران: زیبا.
سمعانی، ابوسعید (1419). الانساب، تعلیق: عبداللّه عمر بارودی، بیروت: دار الفکر.
طبری، محمد بن جریر (1378). تاریخ طبری، بیروت: دار التراث، الطبعة الثانیة، ج4.
طبری، محمد بن جریر (1964-1965). تاریخ الامم والملوک، لیدن: چاپ دخویه (افست تهران)، ج4.
فرامرزی، احمد (1347). جزیره خارک، مصحح: حسن فرامرزی، تهران: کتاب‌خانه ابن‌سینا، چاپ اول.
فیروز‌آبادی، محمد بن یعقوب (1987). قاموس المحیط، بیروت: مؤسسة الرسام.
قبادیانی مروزی، ناصر خسرو (1354). سفرنامه، تصحیح: محمد دبیر سیاقی، تهران: بی‌نا.
لسترنج، گای (1373). سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه: محمود عرفان، تهران: علمی‌فرهنگی.
مستوفی، حمداللّه (1381). نزهة ‌القلوب، مصحح: دبیر سیاقی، قزوین: حدیث امروز.
مسعودی، علی بن حسین (1374). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی‌فرهنگی، چاپ پنجم.
مشایخی، عبدالکریم (1384). مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی سیراف، بوشهر: بوشهرشناسی، ج1 و 2.
مقدسی، محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه: علی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مقدسی، مطهر بن طاهر (بی‌تا). البدأ والتاریخ، مصحح: پورسعید، بیروت: مکتبة الثقافة الدینیة.
میریان، عباس (بی‌تا). جغرافیای تاریخی خلیج‌ فارس و دریای پارس، خرمشهر: کتاب‌‌فروشی میریان.
نویری، احمد بن عبدالوهاب (1364). نهایة الارب فی فنون الادب، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
وثوقی، محمدباقر (1384). تاریخ خلیج ‌فارس و ممالک هم‌جوار، تهران: سمت.
ولایتی، علی‌اکبر (1391). خلیج ‌فارس در عصر ظهور اسلام، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
یاحسینی، قاسم (1384). سیراف شهر گفت‌وگوی تمدن‌ها، بوشهر: شروع، چاپ اول.
یعقوبی، احمد ابن واضح (بی‌تا). تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.