سنخ‌شناسی مواجهه امام رضا (علیه‌السلام) با فرقه واقفه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه فردوسی مشهد.

2 استادیار دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

چکیده
جامعه شیعیان، در جریان انتشار خبر شهادت امام موسی کاظم(ع) با چهار واکنش متفاوت مواجه شد: گروه نخست بر این خبر صحه گذاشت و قائل به امامت حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) شدند. در مقابل، برخی شهادت حضرت را انکار کردند و دسته‌ای دیگر علی‌رغم پذیرش این خبر، قائل به رَجعت ایشان شده، دسته چهارم شکاکانه در میان ایستادند. وجه تشابه گروه دوم و سوم اعتقاد به ختم سلسله امامت در امام موسی کاظم(ع) و قول به «قائم» و «مهدی» بودن ایشان است. در تاریخ از این دو گروه به ‌نام واقفه یاد شده است. پیدایش واقفه معلول دو علت است: علت نخست شرایط فرهنگی و اعتقادی‌ای است که محیط مساعد برای ظهور این فرقه را فراهم آورد. فهم ناصواب از فعالیت‌های سیاسی امام کاظم(ع) و اخبار متناقض شهادت ایشان بعد دیگر علت نخست است. دومین علت پیدایش واقفه را می‌توان طمع‌ورزی مالی برخی وکلای امام دانست. در مواجهه با این دو علت، امام رضا(ع) از طریق «آگاهی‌بخشی به جامعه»، «مبارزه اجتماعی و عقیدتی»، «افشاگری» و برخی «خوارق عادات» به مبارزه با این فرقه پرداختند. جُستار پیشِ‌رو شیوه‌های مذکور را به مدد منابع اصیل فرقه‌شناسی و کتب روایی کنکاش کرده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Encounter of Imam Reza (AS) toward Vaqefeh

نویسندگان [English]

  • Javad Shamsi 1
  • Mohammadreza Javaheri 2
1 MA student of Philosophy, Ferdowsi University, Mashhad
2 Assistant Professor of Theology College, Ferdowsi University, Mashhad.
چکیده [English]

Following the news of the martyrdom of Imam Musa al-Kazim (AS), Shi'a community was faced four different reactions: The first group confirmed the news and believed in the Imamate of Imam Ali ibn Mua al-Reza (AS). The Second group denied the martyrdom of Imam; the third group was told that the Imam is dead but would return; and the fourth group remained skeptical. The similarities between the second and third groups are to end the chain of Imamate by Imam Kazim (AS), belief in his being "Mahdi" and belief in the Imam's return. The second and the third group in the history of the sect are known Vaqefeh. Rise of Vaqefeh is due to two reasons: the first one is due to a misunderstanding of the political activities of Imam Kazim (AS) and contradictory news about his martyrdom and the second is due to the greedy companions of Imam. Imam Ali ibn Musa al-Reza (AS) coped with Vaqefeh through: awareness to the community, social and ideological struggle, disclosure; and paranormal habits. The leading article explores these practices with the help of authentic sources of cultology and narrative books.
 
  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Imam Musa al-Kazim
  • Imam Alī ibn Musa al-Reza
  • legal entity
  • Sect of Vaqefeh
  • Mahdaviyyat
ابن‌شهرآشوب، ابوعبداللّه محمد‌بن‌علی (1375). مناقبُ آلِ ابی‌طالب، نجف الاشرف: مطبعه الحیدریه، الطبعه الاولی.
اشعری قمی، ابوخلف سعد‌بن‌عبداللّه. (1360). المقالات و الفرق، تصحیح: محمد جواد مشکور، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
بحرانی،‌ سید هاشم (1413). مدینه معاجز الائمه اثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، تحقیق: عزت‌اللّه مولایی، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، الطبعه الاولی.
بغدادی، عبدالقاهر بن‌طاهر (1988). الفرق بین الفرق، دراسه و التحقیق: محمد عثمان الخشت، بیروت: مکتبه ابن‌سینا، الطبعه الاولی.
بیوکار، محمدعلی (1382). «دو دستگی شیعیان امام کاظم (ع) و پیدایش فرقه واقفه». ترجمه: وحید صفری. مجله علوم حدیث. شماره 30. ص 195– 164.
حسینی قزوینی، محمد (1428). موسوعه الامام الرضا (ع). قم: مؤسسه ولی‌العصر للدراسات الاسلامیه.
حسینی میلانی، سید علی (1389). الامام المهدی (عج)، قم: مرکز الحقائق الاسلامیه، الطبعه الاولی.
خصیبی، ابوعبداللّه حسین‌بن‌حمدان (1411). الهدایه الکبری، بیروت: مؤسسه البلاغ، الطبع الرابع.
راوندی، قطب‌الدین (1409). الخرائج و الجرائح، قم: مؤسسه الامام المهدی (ع)، الطبعه الاولی.
سبحانی، جعفر (1999). تاریخ الاسماعیلیه و فرق الفطحیه، الواقفه، الدروز و النصیریه، بیروت: دارالاضواء، الطبعه الاولی.
شهرستانی، محمد‌بن‌عبدالکریم (1402). الملل و النحل، تحقیق: علی حسن فاعور، بیروت: دارالمعرفه، الجزء الاول.
صدوق، ابوجعفر محمدبن‌علی ابن‌بابویه قمی (1380). عیون اخبار الرضا (ع)، ترجمه: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، جلد 1 و 2.
صفری فروشانی، نعمت‌اللّه (1388). «فرقه‌های درون شیعی دوران امام رضا (ع)» طلوع، سال هشتم، شماره 28، ص 20-3.
صفری ‌فروشانی، نعمت‌اللّه، بختیاری،‌ زهرا (1391 الف). «امام رضا (ع) و فرقه واقفه»، پژوهش‌های تاریخی، شماره 14، ص 79-98.
صفری ‌فروشانی، نعمت‌اللّه، بختیاری، زهرا. (1391 ب). رفتارشناسی امام رضا (ع) و فرقه‌های درون شیعی، مشهد: انتشارات قدس رضوی، چاپ اول.
 طوسی، محمدبن‌حسن (1387). کتاب الغیبه، ترجمه: مجتبی عزیزی، قم: انتشارات مسجد جمکران، چاپ دوم.
کشی، محمد‌بن‌عمر (1348). رجال کشی، تصحیح: حسن مصطفوی. مشهد: دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد.
کلینی، ابی‌جعفر محمد‌بن‌یعقوب (1377). اصول کافی، ترجمه: سید جواد مصطفوی، تهران: گلگشت، چاپ دوم، جلد دوم.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار (ع)، بیروت: مؤسسه الوفاء، طبع‌الثانی.
مدرسی طباطبایی، سید حسین (1386). مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه: هاشم ایزدپناه، تهران: انتشارات کویر، چاپ دوم.
مدرسی، محمدتقی (1378). امامان شیعه و جنبش‌های مکتبی، ترجمه: حمیدرضا آژیر، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
مفید، محمد‌بن‌محمد بن‌نعمان (1413). الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، قم: دارالمفید، الطبعه الاولی، جزء الثانی.
نوبختی، حسن‌بن‌موسی (1355). فرق الشیعه، تعلیق: سید محمد صادق بحرالعلوم. نجف الاشرف: المطبعه الحیدریه.