واکاوی ماهیت سیاسی و فکری جنبش ابن‌طباطبا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

ایران-قم- دانشگاه پیام نور-دانشکده الهیات-رشته مدرسی معارف اسلامی-گرایش تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

چکیده

پس از جنبش امام حسین (ع)، جنبش‌های مختلفی برای خون‌خواهی، مبارزه با حاکمان ستمگر و با شعارهای دینی و شیعی رخ داد که جنبش ابن‌طباطبا به همراه فرمانده‌اش ابوالسرایا در سال‌های پایانی سده دوم قمری یکی از مهم‌ترین آنها است. دغدغه مهم نوشتار کنونی بررسی ماهیت سیاسی و اندیشه‌ای این جنبش و شیعی‌بودن آن است و اینکه بر اساس داده‌های تاریخی رهبر جنبش تا چه اندازه پیرو امام رضا (ع) بوده است. برای بررسی ماهیت آن و امامی‌دانستن جنبش، سنجه‌هایی مطرح شده تا از سویی ارتباط جنبش با امام معصومِ (ع) همان بازه زمانی روشن شود و بتوان ارزیابی دقیق و علمی درباره ارتباط جنبش با امام به دست داد. از سوی دیگر، برخی سنجه‌ها مانند هدف، شعار، عوامل، و دستاورد‌های جنبش، جایگاه اسلامی و اجتماعی آن را بررسی می‌کند. بنابراین، می‌کوشیم ماهیت سیاسی و اندیشه‌ای جنبش ابن‌طباطبا را با بررسی گزارش‌های تاریخی و بر پایه سنجه‌هایی مشخص، تحلیل و ارزیابی کنیم. دستاورد پژوهش نشان‌دهنده آن است که این جنبش بر اساس اندیشه سیاسی امامیه پیش نرفته است و تا حدودی اندیشه زیدی دارد، اما می‌توان نشانه‌های جنبشی اسلامی و اجتماعی را در آن مشاهده کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Nature of Political and Intellectual Movement of Ibn-Tabataba

نویسنده [English]

  • safarali ganooni
Iran-Qom-PNU-school scholastic theology-string Islamic-oriented culture and history of Islamic civilization.
چکیده [English]

After the movement of Imam Husayn (AS), many varying uprisings occurred with the intention of avenging the blood of Imam Husayn (AS) and opposing the government; all under the slogans of Islam and Shiism. One of the most important movements was the movement of Ibn Tabataba that was led by Abu al-Sirayeh towards the end of the second century AH. However, an important issue that must be answered is that what was the political and intellectual nature of this movement? Can it be identified as a Shia movement that followed the Imam (AS)? In examining the nature of this movement and whether or not it can called a Shia movement, five criteria were taken into consideration so that the relationship between this movement with the Infallible Imam of that era can be clarified and as a result, an academic and precise evaluation can be made about the relationship between the movement and the Imam. Other criteria were used to identify the Islamic and religious or sociological angles of this movement. By examining all these criteria, the academic and sociological status as well as the goals, slogans, causes and gains of this movement can be clarified. Therefore, it is attempted in this paper to try and examine the political and intellectual nature of the Ibn Tabataba’s movement by analyzing and evaluating historical records based on the criteria that will be explained within.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shia Movements
  • Islamic Movement
  • Social movement
  • Imam Reza (AS)
  • Ibn Tabataba
  • Abu al-Sirayeh
ابن اثیر، علی بن ابی الکرم (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن اثیر، علی بن محمد (1371). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه: عباس خلیلی، تهران: مؤسسه مطبوعات علمی. 
ابن بابویه (صدوق)، محمد بن علی (1378). عیون أخبار الرضا (ع)، تهران: نشر جهان، چاپ اول.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1988/1408). تاریخ ابن خلدون، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر.
احمدی، عبدالهادی (1371). «نقش شیعیان کوفه در دوره امام رضا (ع) و امام جواد (ع)»، در: مشکوه، ش35، ص116-148.
اصفهانی، علی بن الحسین (بی‌تا). مقاتل الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
افشاری، روح‌ا‌للّه (31/02/1390). «قیام‌های علویان در زمان امام رضا (ع)»، در: www.rasekhoon.net
الاهی‌زاده، محمدحسن (1385). جنبش حسنیان: ماهیت فکری و تکاپوی سیاسی، قم: شیعه‌شناسی.
بلاذری، أحمد بن یحیی (1417). انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، الطبعة الأولی.
بلعمی، محمد ابن محمد (1378). تاریخ‌نامه طبری، تحقیق: محمد روشن، تهران: سروش، چاپ دوم، ج1 و 2.
جعفری، حسین محمد (1382). تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه: سید محمدتقی آیت‌اللّهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ یازدهم.
جلیلی، مهدی (1381). «قیام‌های حکومت‌های شیعی در قرن سوم هجری»، در: مشکوة، ش76 و 77، ص30-44.
حر، سید حسین (1383). امام رضا (ع) و ایران، قم: دفتر نشر معارف، چاپ اول.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر (بی‌تا). البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.
شامی، فضیلت (1367). تاریخ زیدیه در قرن دوم و سومهجری، شیراز: دانشگاه شیراز.
صفری فروشانی، نعمت‌اللّه (1388). «تحلیلی بر قیام‌های علویان در دوران امام رضا (ع) و ارتباط آن با ولایت عهدی»، در: شیعه‌شناسی، ش26، ص57-76.
طبری، أبو جعفر محمد بن جریر (1385). تاریخ الطبری، تحقیق: محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
عزام، خالد (2006). موسوعة التاریخ العصر العباسی، اردن: دار اسامة للنشر والتوزیع، الطبعة الاولی.
فرمانیان، مهدی؛ موسوی‌نژاد، علی (1389). درس‌نامه تاریخ و عقاید زیدیه، قم: نشر ادیان.
قاضی مروزی ازوارقانی، سید عزالدین (1409). الفخری فی أنساب الطالبیین، قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی النجفی، الطبعة الاولی.
کشی، محمد بن عمر (1409). رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، مشهد: دانشگاه مشهد.
لیثی، سمیره مختار (1384). جهاد شیعه در دوره اول عباسی، ترجمه: محمد حاجی‌تقی، تهران: مؤسسه شیعه‌شناسی. 
محبی، سعید (1373). تشیع: سیری در فرهنگ و تاریخ تشیع، تهران، دائرةالمعارف تشیع.
مقدسی، مطهر بن طاهر (1374). البدء والتاریخ، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، چاپ اول.
موسوی، سید احمد؛ ملک‌پور، نجمه (1392). «واکاوی و تبیین علل و نتایج قیام ابن‌طباطبا و ابوالسرایا در دوره عباسیان»، در: پژوهش‌های علوم انسانی، ش22، ص167-183.
نجم، مهدی عبدالحسین (بی‌تا). ثورات العلویین و اثرها فی نشوء المذاهب الاسلامی، بیروت: مؤسسة البلاغ.
نویری، احمد ابن عبدالوهاب (1423). نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره: دار الکتب والوثائق القومیة، الطبعة الاولی.
یعقوبی، احمد بن ابی ‌یعقوب (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.