بررسی منزلت انبیا و ائمه (ع) از منظر سه فرقه شیعی امامیه، زیدیه، و اسماعیلیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه

چکیده

جایگاه پیامبران و ائمه (ع) یکی از مباحث کلامی است که هر یک از فرق شیعه به آن توجه کرده‌اند. بررسی دیدگاه‌های مذاهب شیعه نشان از اختلاف نظر چشمگیر میان آنان در این خصوص دارد. هر یک از فرق شیعی امامیه، اسماعیلیه و زیدیه با تکیه بر روش‌ها و ابزارهای معرفت‌شناسی دینی مقبول نزد خود، دلایل و دیدگاه‌های خویش را ابراز داشته‌اند. امامیه در قالب گرایش‌های عقل‌گرا، نقل‌گرا و عرفانی به استدلال در خصوص این موضوع پرداخته‌اند. زیدیان عمدتاً با نگاهی عقل‌گرایانه کوشیده‌اند این موضوع را تبیین کنند. اما اسماعیلیان با مبنا قراردادن تأویلات باطنی متعرض این بحث شده‌اند. این نوشتار با استناد به منابع اصلی هر یک از فِرق، در صدد تبیین دیدگاه فرق شیعی در خصوص مسئله منزلت انبیا و ائمه، و شناسایی نقاط اشتراک و افتراق آنها است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Survey on the Position of the Prophets and Imāms from the Viewpoint of the Imāmis, Zaydis and Ismāilies

نویسندگان [English]

  • Fazel Garnezadeh 1
  • Mahmood Ghayyoomzadeh 2
1 PhD Student of Shiite Studies
2 Faculty Member of the Azad University of Saveh
چکیده [English]

The position of the Prophets and Imāms is one of the theological problems that has resulted in the development of various points of view amongst the Shiite scholars such as the Imāmis, Zaydis and Ismāilies. Every Shiite theological sect faces the problem according to its own methodology and epistemological principles. The Imamis take three different approaches toward it namely rational, mystical and Narration-oriented. The Zaydis often maintain a rational approach toward it while the Ismāilies tend to study the problem based on implicit interpretations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Position of the Prophets and Imāms
  • Imāmis
  • Zaydis
  • Ismāilies
قرآن کریم.
ابن بدر الدین، حسین (1422). ینابیع النصیحة فی العقائد الصحیحة، تحقیق: مرتضی محطوری، صنعاء: مکتبة البدر، الطبعة الثانیة.
ابن سلیمان، احمد (1424). حقائق المعرفة، تصحیح: حسن بن یحیی، صنعاء: مؤسسة الامام زید، الطبعة الاولی.
ابن نوبخت، ابو اسحاق ابراهیم (1413). الیاقوت فی علم الکلام، تحقیق: علی‌اکبر ضیایی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول.
ابن ولید، علی بن محمد (1403). تاج العقائد و معدن الفوائد، تحقیق: عارف تأمر، بیروت: مؤسسة عز الدین، الطبعة الثانیة.
استرآبادی، محمد جعفر (1382). البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة، تحقیق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ج3.
اشعری، ابو الحسن (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، آلمان – ویسبادن: فرانس شتاینر، چاپ سوم.
آمدی، سیف الدین (1423). ابکار الافکار، تحقیق: احمد محمد مهدی، قاهره: دار الکتب، ج4.
آملی، سید حیدر (1422). تفسیر المحیط الأعظم، تحقیق: سید محسن موسوی تبریزی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ سوم، ج1-3.
بحرانی، هاشم بن سلیمان (1416). البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیی مؤسسه البعثة، تهران: بنیاد بعثت، چاپ اول، ج2.
بغدادی، عبد القاهر (2003). اصول الایمان، تحقیق: ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار و مکتبة
الهلال.
حسنی رازی، مرتضی (1364). تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام، تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوم.
حلبی، علی‌اصغر (1376). تاریخ علم کلام در ایران و جهان، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوم.
حلی، حسن بن یوسف (1363). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق: محمد نجمی زنجانی، قم: شریف رضی، چاپ دوم.
حلی، حسن بن یوسف (1415). مناهج الیقین فی أصول الدین، تحقیق: یعقوب جعفری، تهران: دار الاسوة، چاپ اول.
حویزی، عبد علی بن جمعه (1415). تفسیر نور الثقلین، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، ج2.
دفتری، فرهاد (1386). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، تهران: نشر پژوهش فرزان روز، چاپ پنجم.
زرکلی، خیر الدین (1989). الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین، الطبعة الثامنة، ج3.
سبحانی، جعفر (1412). الالهیات علی هدی الکتاب والسنة والعقل، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، الطبعة الثالثة، ج3.
سبحانی، جعفر (1425). رسائل و مقالات، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ دوم، ج4.
سبحانی، جعفر (بی‌تا). بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج6-8.
سعیدی روشن، محمدباقر (1383). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
سیوری حلی، مقداد بن عبدالله (1420). الأنوار الجلالیة فی شرح الفصول النصیریة، تحقیق: علی حاجی‌آبادی و عباس جلالی‌نیا، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، الطبعة الاولی.
سیوری حلی، مقداد بن عبدالله (1422). اللوامع الالهیة فی المباحث الکلامیة، تحقیق و تعلیق: شهید قاضی طباطبایی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
شرفی، احمد بن محمد (1411). شرح الأساس الکبیر، تحقیق: احمد عارف، صنعاء: دار الحکمة الیمانیة، الطبعة الاولی، ج1.
شرفی، احمد بن محمد (1415). عدة الأکیاس فی شرح معانی الأساس، صنعاء: دار الحکمة الیمانیة، الطبعة الاولی، ج2.
شوکانی، محمد بن علی (1414). فتح القدیر، دمشق/ بیروت: دار ابن کثیر/ دار الکلم الطیب، الطبعة الاولی، ج1.
صابرِی، حسین (1388). تاریخ فرق اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، چاپ پنجم، ج2.
صدوق، محمد بن علی (1414). الاعتقادات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، الطبعة الثانیة.
طباطبایی، محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مکتبة النشر الاسلامی، الطبعة الثانیة،
ج2.
طوسی، محمد بن حسن (1406). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الثانیة.
طوسی، محمد بن حسن (1411). العقائد الجعفریة، قم: مکتبة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی.
طوسی، محمد بن حسن (1417). العدة فی اصول الفقه، قم: ستاره، چاپ اول، ج2.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی، ج1.
طوسی، نصیر الدین (1407). تجرید الاعتقاد، تحقیق: حسینی جلالی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ
اول.
عمرجی، احمد شوقی (1420). الحیاة السیاسیة والفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، قاهره: مکتبة مدبولی، الطبعة الاولی.
عیانی، قاسم بن علی (1423). مجموع کتب و رسائل عیانی، تحقیق: عبدالکریم احمد جدبان، صعده: مکتبة التراث الاسلامی، الطبعة الاولی.
فرمانیان، مهدی (1387). آشنایی با فرق تشیع، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول.
فضیل شرف الدین، علی بن عبد الکریم (1405). الزیدیة نظریة و تطبیق، عمان: جمعیه المطابع
التعاونیة.
 
قاسمی، حمیدان (1424). مجموع السید حمیدان، تحقیق: احمد حمزی و هادی حمزی و تقدیم مجدالدین مؤیدی، صعده: مرکز أهل البیت للدراسات الاسلامیة، الطبعة الاولی.
قزوینی، عبدالجلیل (1358). نقض معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی، چاپ اول.
قمی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب، الطبعة الثالثة، ج1.
مادلونگ، ویلفرد (1381). فرقه‌های اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوم.
مانکدیم، قوام الدین (1422). شرح الأصول الخمسة، تعلیق: احمد بن حسین ابی هاشم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة، ج26.
مرتضی، علی بن حسین (1405). رسائل الشریف المرتضی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: دار القرآن الکریم، چاپ اول، ج1.
مرتضی، علی بن حسین (1410). الشافی فی الامامة، تهران: مؤسسة الصادق (ع)، چاپ دوم، ج3.
مرتضی، علی بن حسین (1998). أمالی المرتضی، قاهره: دار الفکر العربی، ج2.
مشکور، محمد جواد (1372). فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
مغربی، نعمان بن محمد (1409). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام، تحقیق: محمدحسین حسینی جلالی، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول، ج1.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413 الف). أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، الطبعة الاولی.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413 ب). المسائل العکبریة، تحقیق: علی‌اکبر خراسانی، قم: دار المفید، چاپ اول.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413 ج). تفضیل امیر المؤمنین علیه السلام، تحقیق: علی موسی کعبی، قم: دار المفید، الطبعة الاولی.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ج2.
مکارم شیرازی، ناصر (1383). آیات الولایة فی القرآن، قم: مدرسة الامام علی بن أبی طالب (ع)، چاپ اول.
مکدرموت، مارتین (1372). اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ملطی، ابن عبد الرحمن (1413). التنبیه والرد علی أهل الأهواء والبدع، تحقیق و تعلیق: محمد زینهم، قاهره: مکتبة مدبولی، الطبعة الاولی.
منصور باللّه، عبدالله بن حمزه (1422). مجموع رسائل الامام المنصور بالله، تحقیق: عبد السلام وجیه، صنعاء: مؤسسة الامام زید بن علی، الطبعة الاولی، ج1 و 2.
منصور بالله، قاسم بن محمد بن علی (1421). الاساس لعقائد الاکیاس، تعلیق: محمد قاسم عبد الله، صعده: مکتبة التراث الاسلامی، الطبعة الثالثة.
 
هادی الی الحق، یحیی بن حسین (1421). مجموع رسائل الامام الهادی إلی الحق، تحقیق: عبد الله شاذلی، تقدیم: مجد الدین مویدی، صنعاء: مؤسسة الامام زید بن علی، الطبعة الاولی.
هندی نیشابوری، میرحامد حسین (1366). عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، اصفهان: کتاب‌خانه امیرالمؤمنین، چاپ دوم، ج13.