شکوفایی علمی تمدن اسلامی دورۀ فاطمیان از دیدگاه خاورشناسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا

2 دانش پژوه دوره دکتری تاریخ و تمدن اسلامی و عضو هیئت علمی جامعة المصطفی9 العالمیة

چکیده

دورۀ فاطمیان(297-567 ق) از دوره‌های مهم در زمینۀ شکوفایی تمدن اسلامی است که تاکنون کمتر اندیشمندان و صاحب‌نظران مسلمان و غیر مسلمان به واکاوی آن پرداخته‌اند. با وجود آنکه توجه نویسندگان مسلمان و خاورشناسان به حوادث سیاسی این دوره، زوایایی از تاریخ فاطمیان را آشکار نموده، اقدامات فرهنگی و علمی آنان بیشتر در حاشیه مورد توجه قرار گرفته است.
خاورشناسان متقدم بیشتر به موضوعات سیاسی این دوره پرداخته و کمتر به جنبه‌های علمی آن توجه نموده‌اند، اما برخی از متأخران مانند هاینس هالم و پل.ای.واکر در دورۀ اخیر با تمرکز بیشتری، به بررسی جنبه‌های علمی دورۀ فاطمیان نموده و زوایایی از آن را واکاوی کرده‌اند. اگر چه برخی از خاورشناسان در مورد شکوفایی علمی در این دوره، نظر مثبتی نداشته و یا تردید نموده‌اند، در مقابل برخی دیگر با اطمینان از وجود شکوفایی علمی در این دوره سخن به میان آورده و معتقدند شواهد متعددی بر شکوفایی تمدنی این دوره می‌توان ارائه نمود. تأسیس مؤسسات علمی برجسته‌ای نظیر الازهر و دارالعلم و تألیف آثار علمی در زمینه‌های گوناگون به دست دانشمندان برجسته در این دوره، برترین این شواهد به شمار می‌رود.
بررسی دیدگاه خاورشناسان به‌منزلة نگاه بیرونی که این نوشتار در پی آن است، می‌تواند برای شناسایی جنبه‌های پرتوان تمدن اسلامی در این دوره ارزشمند باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Scientific Flourish of Islamic Civilization in the Fatimid Era from the Viewpoint of the Orientalists

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Barani 1
1 Associate Professor, Faculty of History, Alzahra University
چکیده [English]

The Fatimid era is one of the most important periods of the flourish in Islamic civilization that has been less considered by Muslim and non-Muslim scholars so far. Although Muslim writers and scholars paid particular attention to the political aspects of the era, revealing some parts of the Fatimid history, their cultural and scientific activities have been treated in a marginal way. Early orientalists were often concerned with the political issues of the era rather than the scientific ones; however, some of the recent scholars such as Heinz Halm and Paul E. valker focused on the scientific aspects, with some of them holding a positive attitude about the scientific flourish in this period and some others negative, in contrast. Those scholars with positive attitudes believe that the establishment of scientific institutions such as Al -Azhar and Dar-ul-Elm along with various works written on different scientific subjects are good evidence for their claim.  To review the viewpoint of the orientalists as an outsider view that the article aims at, could be a valuable way to identify the powerful aspects of the Islamic civilization during this era.

  1. بورلو، ژوزف، (1386)، تمدن اسلامی، ترجمه اسدلله علوی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی‌رضوی.
  2. جمعی از نویسندگان (1383)، تاریخ اسلام، ترجمه تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
  3. حتی، فیلیپ( 1366)، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: آگاه.
  4. دخویه(1371)، قرمطیان بحرین و فاطمیان، ترجمه محمدباقر امیرخانی، تهران: سروش.
  5. دفتری، فرهاد(1378)، سنت‌های یک جماعت؛ مختصری در تاریخ اسماعیلیه، ترجمۀ فریدون بدره ای، تهران: فروزان روز.
  6. دورانت، ویل(1343)، تاریخ تمدن، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اقبال.
  7. زیدان، جرجی(1386)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر.
  8. القاضی، خالد بن عبدالرحمن(1429)، الحیاه العلمیه فی مصر الفاطمیه، بیروت: الدار العربیه للموسوعات.
  9. کاهن،کلود(1370)، درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی؛ روش­شناسی و عناصر کتابشناسی، ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی‌آستان قدس رضوی.
  10. گاستون، ویت(1365)، قاهره؛ مدینه للفن و التجاره، ترجمه محمود محمودی، تهران: انتشارات علمی‌و فرهنگی.
  11. لوبون،گوستاو(1334)، تمدن اسلام و عرب، ترجمۀ سید محمد تقی فخرداعی گیلانی،تهران: انتشارات علمی؛.
  12. لوئیس، برنارد(1362)، تاریخ اسماعیلیان، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
  13. لوئیس، برنارد(1383)‌، حشاشین؛ فرقه‌ای تندرو در اسلام، ترجمه حسن خاکباز محسنی، تهران: کتاب زمان.

14. مادلونگ، ویلفرد و پل ای و واکر(1388)، پیدایی فاطمیان و گفتگوهای درونی شیعیان در المناظرات، ترجمۀ محمد جاودان و امیر جوان آراسته، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب،.

  1. مادلونگ، ویلفرد(1377)، فرقه‌های اسلامی، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر.
  2. متز، آدام (1377)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو،تهران:امیرکبیر.
  3. میه‌لی، آلدو(1371)، علوم‌اسلامی و نقش آن در تحول علمی جهان، ترجمۀ محمدرضا شجاع رضوی و اسدالله علوی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
  4. واج، بایارد(1367)، دانشگاه الازهر؛ تاریخ هزار ساله تعلیمات عالی اسلامی، ترجمه آذرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  5. واکر، پل. ای(1377)، ابویعقوب سجستانی؛ متفکر و داعی اسماعیلی، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: نشر فرزان روز.
  6. واکر، پل.ای(1379)، حمید‌الدین کرمانی؛ متفکر اسماعیلی در دورۀ الحاکم بامرلله، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: نشر فرزان روز.
  7. هاجسن، مارشال.گ.س(1369)، فرقه‌اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  8. هانسبرگر، آلیس.سی(1380)، ناصرخسرو، لعل بدخشان،ترجمۀ فریدون بدره­ای، تهران: نشر فرزان روز.
    1. Halm, Heinz(1997), The Fatimids and their Traditions of lerrning,London, L.B Tauris,.in association with The institute of Islamic studies.
    2. Walker,Paul. E,(1997), Exploring an Islamic Empier,Fatimids History and its Sourses, London, L.B Tauris,.in association with The institute of Islamic studies.