علم غیب امام از منظر آیات و روایات: بررسی و نقد دیدگاه ابوالفضل برقعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری شیعه شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشیار گروه شیعه شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 استادیار گروه مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

ابوالفضل برقعی از افراد شاخص در جریان طالب تجدید نظر در عقاید شیعی است. وی با استناد به پاره‌ای از آیات قرآن، علم غیب ائمه (ع) را نفی می‌کند. برقعی عقیده شیعه امروزین به علم غیب دانستن ائمه اهل بیت (ع) را باوری غالیانه و خارج از عقاید صحیح معرفی می‌کند. بر اساس پژوهش صورت‌گرفته در بررسی آرای برقعی و سرمنشأ باورداشت‌های وی به روش توصیفی‌تحلیلی، چنین به نظر می‌رسد که برقعی لازمه غیب‌دانی پیامبران و امامان (ع) (غیرخداوند) را اتصال به منشأ علم غیب (خداوند) از طریق وحی می‌داند. از آنجا که وحی به معنای خاص آن نیز در انحصار انبیای الاهی است، غیر ایشان، اعم از ائمه اهل بیت (ع) یا سایر اولیای الاهی، به علت نداشتن این مجرای ارتباطی، از دست‌یافتن به علم غیب ناتوان‌اند. در این پژوهش، ضمن تبیین مفهوم «غیب» بر هر آنچه از نظر زمان، مکان و امکان ادراک بر انسان پوشیده است، آیات و احادیث تفسیری مربوط به انحصار علم غیب بر خدا و نفی علم غیب از پیامبران (ع) مطرح، و برآیند کلی مضامین مربوط بررسی شد. همچنین، با توجه به تفاوت مفهومی «وحی» و «الهام» به راه‌های دست‌یابی به علم الاهی اشاره شد و یکسان‌انگاری غیب با دریافت وحی در معرض پرسش قرار گرفت و مشخص شد خداوند طرق دیگری همچون الهام را نیز برای دست‌یابی به غیب معرفی کرده است. این طریق در انحصار انبیا (ع) نیست و سایر اولیای الاهی هم می‌توانند از این مجرا به علم غیب دست یابند. اخبار متعدد غیبی ائمه (ع) مندرج در منابع حدیثی و تاریخی فریقین مؤید این نتیجه است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Imam's Unseen Knowledge from the Perspective of Verses and Hadiths: Review and Criticism of Abolfazl Borghei's View

نویسندگان [English]

  • Majid Kiyaninejad 1
  • Mohammad Hasan Nadem 2
  • Akbar Bagheri 3
1 PhD Graduate in Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Religions, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Abolfazl Borghei is one of the prominent people among the revisionists of Shia beliefs. Based on some of the Quranic verses, he denies the unseen knowledge of the Imams (AS). He introduces the belief of today's Shia concerning the Imams' (AS) knowledge of the unseen as extravagant and out of correct tenets. According to the research conducted on Borghei's views and the origin of his beliefs in a descriptive and analytical method, it seems he believes that the unseen knowledge of Prophets and Imams (AS) requires communication with the origin of the unseen knowledge (God) through revelation. Since revelation in its special sense is also exclusive to divine prophets, other than them, including the Imams of Ahl al-Bayt (AS) or other divine saints, due to not having this channel of communication, they are incapable of attaining the knowledge of the unseen. Explaining the concept of "unseen" based on everything that is hidden to man in terms of time, place, and the possibility of perception, this research brought up the verses and interpretative hadiths related to the exclusiveness of the unseen knowledge to God and its negation of the prophets (AS). Also, considering the conceptual difference between "revelation" and "inspiration", the ways of attaining divine knowledge were pointed out, and the identification of the unseen with receiving revelation was questioned. As a result, it became clear that God has introduced other ways such as inspiration to reach the unseen. This way is not exclusive to the prophets (AS), so other divine saints can also gain knowledge of the unseen through this channel. Many unseen narrations from the Imams (AS) included in the hadith and historical sources of Shia and Sunni confirm this conclusion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seyyed Abolfazl Borghei
  • Imam's Unseen Knowledge
  • Revelation
  • Inspiration
  • Verses and Hadiths

مراجع

آلوسی، محمود بن عبد الله (1415). روح المعانی، المحقق: علی عبد الباری عطیه، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله (1404). شرح نهج البلاغة، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن تیمیه (1428/2007). مجموع الفتاوی، جمع و ترتیب: عبد الرحمن العاصمی النجدی وابنه محمد، القاهره: دار الصفوة، الطبعة الاولی، ج20.
ابن‌ حجر عسقلانی، احمد بن علی (1379). فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفة.
ابن ‌عاشور، محمد طاهر (1420). التحریر والتنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‌ کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر (1401). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1419/1999). لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
برقعی، سید ابوالفضل (2014). عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول، ریاض: دار العقیدة للنشر والتوزیع.
برنجکار، رضا؛ شاکر اشتیجه، محمدتقی (1391). «مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران»، در: مطالعات تفسیری، س3، ش10، ص45-84.
البغوی، حسین بن مسعود (1417/1997). تفسیر البغوی، بی‌جا: دار طیبة للنشر والتوزیع.
بقاعی، ابراهیم بن عمر (1971). نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
البیضاوی، عبدالله بن عمر (بی‌تا). تفسیر البیضاوی، بیروت: دار الفکر، کتاب‌خانه الکترونیکی مدرسه فقاهت.
حقی بروسوی، اسماعیل (بی‌تا). تفسیر حقی المسمی بتفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.
حکمت بن بشیر بن یاسین (1420/1999). موسوعة الصحیح المسبور من التفسیر بالمأثور، المدینة النبویة: الدار المآثر للنشر والتوزیع والطباعة، الطبعة الاولی.
حلّی، حسن بن یوسف (1411). کشف الیقین، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة.
خمینی، روح‌الله (1327). کشف الاسرار، تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
الراغب الأصفهانی، حسین بن محمد (1404). مفردات القرآن، قم: دفتر نشر کتاب.
راوندی، قطب‌الدین (1409). الخرائج والجرائح، تحقیق: مؤسسة الامام المهدی (ع)، قم: مؤسسة الامام المهدی (ع).
زحیلی، وهبة بن مصطفی (1422). التفسیر الوسیط، دمشق: دار الفکر، الطبعة الاولی.
شنقیطی، محمد امین بن محمد (1415/1995). اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، تحقیق: مکتب البحوث والدراسات، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جماعة المدرسین، الطبعة الخامسة.
طباطبایی، محمدحسین (1378). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبری، محمد بن جریر (1427). نوادر المعجزات فی مناقب الائمة الهداة، قم: دلیل ما.
الطبری، محمد بن جریر (بی‌تا). تفسیر الطبری، حققه و خرج احادیثه: محمود محمد شاکر، مصر: دار المعارف.
فخر رازی، محمد بن عمر (1421/2000). التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
القرطبی، أبی عبد الله محمد بن أحمد (1405/1985). تفسیر القرطبی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
کاظمینی بروجردی، محمدعلی (1384). جواهر الولایة، تهران: حروفیه.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب (1362). الاصول من الکافی، تهران: اسلامیة، الطبعة الثانیة.
کلینی، محمد بن یعقوب (1405). الکافی، ترجمه و شرح: جواد مصطفوی، تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدباقر (1369). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مصطفوی، حسن؛ مروی، احمد (1391). «مبانی دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم»، در: قبسات، دوره 17، ش63، ص5-34.
مطهری، احمد؛ کاردان، غلام‌رضا (1361). علم پیامبر و امام در قرآن، قم: در راه حق.
نادم، محمدحسن (1391). «معرفی مجموعه مقالات علم امام»، در: امامت‌پژوهی، س2، ش8، ص255-278.
نادم، محمدحسن (1398). علم امام: معارف کلامی شیعه، قم: مؤسسه معارف اهل‌ بیت (ع).
نجفی،‌ هادی (1423/2002). موسوعة احادیث اهل البیت (ع)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
هلال، ابراهیم ابراهیم (بی‌تا). ولایة الله والطریق الیها، تحقیق: تقدیم ابن الخطیب، القاهرة: دار الکتب الحدیثة.
هیثمی، احمد بن محمد (1407/1987). الزواجر عن اقتراف الکبائر، بیروت: دار الفکر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار