ادبیات تعلیمی و تحکیم مبانی قدرت امامت فاطمیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

سازمان دعوت اسماعیلی با ساختاری سلسله‌مراتبی، بستر توفیقات روزافزون دعوت فاطمیان را در سرزمین‌های اسلامی فراهم آورد. پس از تأسیس خلافت فاطمیان در مغرب (297 ه.ق.) و سپس انتقال به مصر، سازمان دعوت هرگز تعطیل نشد، بلکه به عنوان نهادی پویا و کارآمد در متن سازمان‌های اداری تا پایان خلافت بر جای ماند. داعیان ایرانی نهاد دعوت، با تبیین و تحلیل تفکر اسماعیلی کوشیدند دعوت فاطمی را از طریق مسالمت‌آمیز در داخل و خارج قلمرو فاطمیان نشر دهند. یکی از راهبردهای فرهنگی مهم داعیان، استفاده از ادبیات تعلیمی با هدف تحکیم مبانی قدرت امامت فاطمیان بود.پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که: ادبیات تعلیمی چگونه برای تحکیم قدرت خلفای فاطمی مورد بهره برداری قرار گرفت؟ مطابق یافته‌های این پژوهش، ادبیات تعلیمی همچون وسیله­ای برای پیاده سازی باورها و نشر عقایدی چون اثبات امامت و وصایت علی(ع) و فرزندان او و به تبع آن حقانیت خلفای فاطمیان و تقویت پایه های مشروعیت ومقبولیت آنان، بهره برداری می شد.این پژوهش با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای و با روش توصیفی‌تحلیلی مبتنی بر داده‌ها و آثار مکتوب تاریخی و ادبی اسماعیلیه، به‌ویژه آثار داعیان ایرانی سامان یافته است

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Didactic Literature and Strengthening the Foundations of the Power of the Fatimid Imamate

نویسندگان [English]

  • reza safari 1
  • mohamadmahdi j moradi khalaj 2
1 tehran. teacher
2 Associate Professor, Department of History, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The organization of the Ismaili Da'wa (Invitation) with a hierarchical structure provided the basis for the increasing success of the Fatimid Da'wa in the Islamic lands. After the establishment of the Fatimid caliphate in Morocco (297 AH) and then moving to Egypt, the Da'wa organization was never closed but remained as a dynamic and efficient institution in the context of administrative organizations until the end of the caliphate.
By explaining and analyzing Ismaili's thoughts, the Iranian advocates of Da'wa tried to spread the Fatimid Da'wa peacefully inside and outside the Fatimid territory. One of the important cultural strategies of the preachers was the use of didactic literature with the aim of consolidating the foundations of the power of the Fatimid Imamate. The current research seeks to answer the question: How was didactic literature used to consolidate the power of the Fatimid caliphs? The findings show that didactic literature was used as a means to implement beliefs and spread ideas such as proving the imamate and guardianship of Ali (AS) and his children and, accordingly, the legitimacy of the Fatimid caliphs and strengthening the foundations of their legitimacy and acceptability. Using library sources and the descriptive-analytical method, this research has been done based on Ismailia's historical and literary works, especially those of Iranian preachers.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimids
  • Da'wa Institution
  • Didactic Literature
  • Shiite Preachers
قرآن کریم.
ابن‌ رزیک، طلائع (1964). دیوان، تحقیق: محمد هادی الامینی، نجف: المکتبة الاهلیة.
انصاری،راضیه(1398).کارکردهای سیاسی و مذهبی شعردرعصر فاطمیان مصر،س29،ش44،ص9-33
بدره‌ای، فریدون (1383). «ادبیات اسماعیلی»، در: کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش80-81، ص36-47.
پورنامداریان، تقی (۱۳۸۶). «انواع ادبی در شعر فارسی»، در: پژوهش‌های دستوری و بلاغی، ش۳، ص7-22.
حجازی، عبد الرحمن (2008). البلاغة والتأویل: الصورة التشبیهیة فی شعر المؤید فی الدین الشیرازی، قاهره: مجلس الاعلی للثقافة.
حسین، محمد کامل (2014). فی ادب مصر الفاطمیة، بیروت: دار الفکر العربی.
خضر احمد، عطاءالله (بی‌تا). دراسات مقارنة بین النشاط الادبی فی الدولتین الفاطمیة والعباسیة، بیروت: دار ابن زیدون.
دفتری، فرهاد (1393). مختصری در تاریخ و عقاید اسماعیلیه، تهران: فرزان روز.
شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان، تهران: سمت.
طاهری مبارکه، غلام‌محمد (۱۳۸۲). برگزیده قصاید ناصر خسرو، تهران: سمت.
عثمان، هاشم (1998). الاسماعیلیة بین الحقائق والاباطیل، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
عمار الیمنی، نجم الدین (1897). النکت العصریة فی اخبار الوزراء المصریة، تصحیح: هرتونغ درتبرغ، پاریس: مطبعة مرسو بمدینة شالون.
فاطمی، تمیم بن معز (1970). دیوان، باهتمام: محمد حسن الاعظمی، بیروت: دار الثقافة.
قاسم‌زاده، علی (1391). «آیرونی و کارکرد آن در دستگاه فکری ناصر خسرو»، در: سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، س5، ش16، ص315-334.
قبادیانی، ناصر خسرو (۱۳۳۲). جامع الحکمتین، تصحیح و مقدمه: هانری کربن و محمد معین، تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
قبادیانی، ناصر خسرو (۱۳۳۸). خوان الاخوان، مقدمه و حواشی: علی قویم، تهران: کتاب‌خانه بارانی.
قبادیانی، ناصر خسرو (1365). دیوان ناصر خسرو، تصحیح: مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: سمت.
قبادیانی، ناصر خسرو (۱۳۷۸). دیوان اشعار ناصر خسرو، تصحیح: مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
قبادیانی، ناصر خسرو (۱۳۸۹). سفرنامه، به کوشش: محمد دبیر سیاقی، تهران: زوار.
ماجد، عبد المنعم (1417). تاریخ الحضارة الاسلامیة فی العصور الوسطی، قاهره: مکتبة الانجلو المصریة.
محقق، مهدی (1368). تحلیل اشعار ناصر خسرو، تهران: سمت.
محمود العقاد، عباس (2012). فاطمة الزهراء والفاطمیون، القاهره: مؤسسة هنداوی للتعلیم والثقافة.
مشرف، مریم (۱۳۸۹). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن با همکاری دانشگاه شهید بهشتی.
ملک، نرگس (1386). بررسی ساختار و کارکرد سازمان آموزشی فاطمیان در مصر، استاد راهنما: عبدالله ناصری طاهری، تهران: دانشگاه الزهراء.
المؤید فی الدین، هبة الله بن موسی (1996). دیوان المؤید فی الدین داعی الدعات، تحقیق: محمد کامل حسین، بیروت: دار المنتظر.
میرصادقی، میمنت (۱۳۷۳). واژه‌نامه هنر شاعری، تهران، کتاب مهناز
ناجی الیاسری، عبد الجبار (2008). مزیدیان، ترجمه: عبدالحسین بینش، قم: حوزه و دانشگاه.
واکر، پل. ای. (۱۳۷۹). حمیدالدین کرمانی: تفکر اسماعیلی در دوره الحاکم بامرالله، ترجمه: فریدون بدره‌ای، بی‌جا: فرزان روز.
همدانی، حسین (1384). «تاریخ دعوت اسماعیلی و ادبیات آن در آخرین روزهای امپراتوری فاطمی»، ترجمه: فریدون بدره‌ای، در: نامه پارسی، س10، ش38، ص99-108.