مقایسه دیدگاه کلامی شیخ بهایی و خواجویی در افضلیت قرآن، با استناد به رساله تبصرة الإخوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار سازمان اسناد کتاب‌خانه ملی، تهران، ایران

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث و زبان و ادبیات عربی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

عصر صفویه دوره شکوفایی و ترویج مباحث کلامی، و پاسخ به شبهه‌های نو و نقد دیدگاه‌هایی در موضوعات مختلف، از جمله حدیث ثقلین درباره افضلیت قرآن و اهل بیت (ع)، است که همین مباحث باعث نوشتن رساله‌هایی شد. رساله تبصرة الإخوان فی بیان أکبریة القرآن خواجویی درباره احادیث متواتر ثقلین با تأکید بر افضلیت و اکبریت قرآن بر اهل بیت (ع) به عنوان ثقل اکبر، و بیان نظر عالمان و پاسخ به شبهات آنها است. با مبنا قراردادن این رساله کوشیده‌ایم دیدگاه شیخ بهایی و خواجویی را مقایسه کنیم. شیخ بهایی می‌گوید از نظر ادبی و فنون بلاغت ثقل اکبر و اصغرِ بیان‌شده در این احادیث به صورت لفّ و نشر مشوّش مبهم است و متواتر نیست. منظور از قرآن ناطق همان کلام ناطق است. پس ناطق بر صامت افضلیت دارد. ولی در مقابل، خواجویی دلیلی نمی‌بیند که ثقل اکبر و اصغر مشوّش و مبهم باشد و تواتر این احادیث را اثبات می‌کند و قرآن را ثقل اکبر می‌داند، ناطقانِ قرآن را مفسر قرآن معرفی می‌کند و معتقد است هدایت‌کننده و پیروی‌شده منزلت والاتری از هدایت‌شونده و پیروی‌کننده دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study between Theological Views of Sheikh Bahai and Khajuyi on the Superiority of the Quran Based on Treatise Tabsrah al-Ekhwan

نویسندگان [English]

  • Zahra Khosrojerdy 1
  • Habibollah Azimi 2
  • alireza baqer 3
1 PhD Student, Department of Quran and Hadith, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of National Library Documentation Organization, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Quran, Hadith, Arabic Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Safavid era is a period of flourishing and promoting theological discussions responding to new doubts and criticizing views on various topics, including the narration of Thaghalayn (the two treasures) about the superiority of the Quran and Ahl al-Bayt (the household of the Prophet), which led to the writing of different treatises. The treatise of Tabsarah al-Ekhwan fi Bayan Akbariyah al-Quran by Khajuyi is about the motewater (successive) narrations of Thaghalayn, emphasizing the superiority and greatness of the Quran over Ahl al-Bayt as the major treasure expressing the opinions of scholars and answering their doubts. Based on the aforementioned treatise, we have tried to compare the views of Sheikh Bahai and Khajuyi. Sheikh Bahai says that in terms of literature and rhetorical techniques, the major and minor treasures expressed irrespectively in these narrations are ambiguous and not motewater. The meaning of the Quran Nategh (speaking Quran) is the same as kalam nategh (speaking words). So nategh has superiority over samet (silent). On the other hand, Khajuyi sees no reason for the major and minor treasures to be expressed irrespectively and ambiguously. He proves the tawator (frequency) of these narrations and considers the Quran as the major treasure and the speakers of the Quran as its interpreters. Khajuyi also believes that what guides and is followed is superior to what is a follower and needs to be guided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Ahl al-Bayt (AS)
  • Narration of Thaghalayn
  • Superiority
  • Major Treasure
  • Minor Treasure
قرآن کریم.
آقابزرگ تهرانی، محمد حسن (1430). طبقات اعلام الشیعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن ‌بطریق، یحیی بن ‌الحسن (1407). عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب الإمام الأبرار، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن‌ حجر عسقلانی، احمد بن‌ علی (1382). فضائل القرآن، بیروت: دار المکتبة الهلال.
امین، محسن (1403). اعیان الشیعة، بی‌جا: دار التعارف للمطبوعات.
امام علی بن الحسین (1383). الصحیفة السجادیة، ترجمه: سید جعفر حسینی، قم: دارالثقلین، چاپ دوم.
ایجی، میر سیدشریف (1325). شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.
بحرانی، هاشم بن‌ سلیمان (1374). البرهان فی تفسیر القرآن، محقق: بنیاد بعثت، واحد تحقیقات اسلامی، قم: مؤسسة البعثة قسم الدراسات الإسلامیة.
بحرانی، هاشم بن ‌سلیمان (بی‌تا). غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام، محقق: علی عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
بهایی عاملی،  بهاءالدین محمد بن ‌الحسین (1016). شرح الفرائض النصیریة، نسخه خطی، تهران: کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی.
بهایی عاملی، بهاءالدین محمد بن ‌الحسین (1252). وجیزة فی الدرایة، نسخه خطی، کاتب: محمد بن ‌زین ‌العابدین موسوی، تهران: کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی.
تفتازانی، سعدالدین (1409). شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل‌ البیت (ع) لإحیاء التراث.
حلی، حسن بن ‌سلیمان بن ‌محمد (1421). مختصر بصائر الدرجات، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول.
حمصی رازی، سدیدالدین (1412). المنقذ من التقلید، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
خفری، محمد بن احمد (1382). تعلیقه بر الاهیات شرح تجرید، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
خواجویی، ملا اسماعیل بن‌ محمد (بی‌تا). تبصرة الإخوان فی بیان اکبریة القرآن، نسخه 3023، کتاب‌خانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
سیوطی، جلال ‌الدین (1394). الاتقان فی علوم القران، قاهره: الهیئة المصریة.
شریف رضی، محمد بن حسین (1379). نهج ‌البلاغة، ترجمه: محمد دشتی، قم: دانش، چاپ اول.
شعیری، تاج‌الدین محمد بن‌ محمد (1363). جامع الأخبار، قم: رضی، چاپ دوم.
شوشتری، نورالله بن ‌شرف ‌الدین (1367). صوارم المهرقة فی رد صواعق المحرقة لابن ‌حجر الهیثمی، تهران: مطبعة النهضة.
شوشتری، نورالله بن ‌شرف ‌الدین (1377). مجالس المؤمنین، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طبرسی، احمد بن ‌علی (1386). احتجاج، مصحح: محمدباقر موسوی خرسان، نجف: دار النعمان.
طوسی، محمد بن حسن (1414). الامالی، تحقیق و تصحیح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.
عیاشی، محمد بن ‌مسعود (1380). تفسیر العیاشی، مصحح: هاشم رسولی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق (1383). گوهر مراد، تهران: سایه.
فیض کاشانی، محمد بن ‌شاه ‌مرتضی (1377). علم الیقین فی اصول الدین، قم: بیدار.
فیض کاشانی، ملا محسن (1365). الوافی، اصفهان: مکتبة امیرالمؤمنین (ع).
قاسمی، رحیم (1389). مشاهیر تخت فولاد، اصفهان: شهرداری اصفهان.
قمی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر قمی، قم: دارالکتاب.
کلینی، محمد بن‌ یعقوب (1407). اصول کافی، ترجمه: سید جواد مصطفوی، تهران: ولی ‌عصر.
مجلسی، محمد باقر (1363). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفا.
مطهری، مرتضی (1383). مجموعه آثار، تهران، صدرا.
معرفت، محمدهادی (1428). التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه فرهنگی‌انتشاراتی التمهید.
نصرآبادی، محمدطاهر (1378). تذکره نصرآبادی، تهران: اساطیر.
نصیرالدین طوسی، محمد بن حسن (1381). علاقة التجرید؛ شرح فارسی تجرید الاعتقاد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.