رویکردشناسی مورخان عصر قاجار به عاشورا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

چکیده

 عاشورا به عنوان عنصر هویت‌ساز شیعه در طول تاریخ در کانون توجه نویسندگان بوده است؛ در عصر قاجار، با توجه به گرایش‌های مذهبی حاکم بر این دوره بیش از گذشته به آن اهتمام شد. این پژوهش با این پیش‌فرض که متون نوشته‌شده در هر جامعه‌ای انعکاس‌دهنده وضعیت فرهنگی آن جامعه است، با رویکردی متن‌پژوهانه و روشی توصیفی‌تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که: رویکرد مورخان این دوره به عاشورا چه بوده و به چه دلیل به وجود آمده است؟ نتیجه این پژوهش آن است که مورخان این دوره متأثر از فضای حاکم بر جامعه، به‌ویژه دهه‌های ابتدایی عصر قاجار و جنگ‌های ایران و روس، رویکردی حماسی در پیش گرفتند و در دهه‌های بعد به سبب همسویی با حاکمیت و باور عمومی، بسیاری از گزارش‌ها به پُررنگ‌کردن عواطف و احساسات اختصاص داشت و با نگاهی به‌دور از تفکر و مملو از توجه به نظم و شکوه ظاهری، نوعی جبر محتوم که در همه امور از جمله واقعه عاشورا وجود دارد، بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Approach of Qajar-Era Historians to Ashura

نویسندگان [English]

  • Zahra Ruhullahi Amiri 1
  • zainab sharifishokooh 2
1 Assistant professor, Department of History, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
2 PhD student, Islamic history, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
چکیده [English]

Ashura was considered by authors throughout the history as an identity element for the Shi‘a. During the Qajar period, more and more attention was devoted to Ashura given the dominant denominational tendencies of the time. Assuming that writings in each society reflect its cultural condition, this paper deploys a text-based approach and an analytic-descriptive method in order to answer the following question: what was the approach of Qajar-era historians to Ashura, and why did it arise? The research concludes that historians of the period were influenced by the dominant context of their society, particularly early decades of the Qajar period and Iran-Russia wars, as a result of which they adopted an epic approach. In later decades, because of their sympathy with the government and public beliefs, many of their reports highlighted thoughtless emotions, considering apparent order and glory and a predetermined destinies in Ashura and elsewhere.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Period
  • Qajar-era historians
  • approaches of Qajar-era historians
  • Ashura
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1350). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به اهتمام: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1367). تاریخ منتظم ناصری، تصحیح: محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب، ج1-3.
بل، گرترود (1363). تصویرهایی از ایران، ترجمه: بزرگ‌مهر ریاحی، تهران: خوارزمی.
بینشی‌فر، فاطمه (1394). «سیر تحول روضه و روضه‌خوانی دوره قاجار»، در: تاریخ‌نامه خوارزمی، ش10، ص47-72.
پولاک، یاکوب ادوارد (1361). ایران و ایرانیان، ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ج2.
جهانگیرمیرزا (1327). تاریخ نو، به اهتمام: عباس اقبال، تهران: علمی.
خاوری شیرازی، میرزا فضل‌الله (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح: ناصر افشارفر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج1-3.
دربندی شیروانی، ملاآقا (1388). مقتل دربندی: سعادات ناصریه، ویراستار: علیرضا لک، تهران: آرام‌دل.
دربندی شیروانی، ملاآقا (1394). جواهر الایقان و سرمایه ایمان: در مقتل سیدالشهداء علیه السلام، تصحیح و تحقیق: محمد قربان‌پور دلاور، قم: طوبای محبت، چاپ اول.
دربندی شیروانی، ملاآقا (بی‌تا). اسرار الشهادة، تهران: منشورات الاعلی.
دنبلی، عبدالرزاق بیک (1383). مآثر سلطانیه، تصحیح: غلام‌حسین زرگری‌نژاد، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
دولت‌آبادی، یحیی (1371). حیات یحیی، تهران: عطار، ج1.
رمضان‌نرگسی، رضا (1385). «عزاداری در عصر قاجار»، در: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، ش9، ص53-90.
رنجبر، محسن (1388). «جریان‌شناسی تاریخی رویکرد و قرائت حماسی‌اسطوره‌ای از واقعه عاشورا از صفویه تا مشروطه»، در: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، ش23، ص153-180.
شوشتری، جعفر (1381). خصائص الحسینیه: اشک روان بر امیر کاروان، ترجمه: سید محمدحسین شهرستانی، تحقیق: مؤسسه علوم آل‌محمد، قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب (جزایری)، چاپ نهم.
شهرستانی، سید صالح (1382). اشکواره کربلا: تاریخ النیاحة علی الامام الشهید الحسین بن علی علیه السلام، قم: قیام.
شیخ‌رضایی، انسیه؛ آذری، شهلا (1377). گزارش‌های نظمیه از محلات تهران، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، ج1.
فسایی، حسن بن حسن (1382). فارس‌نامه ناصری، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم، ج1.
فووریه، جیمز (1326). سه سال در دربار ایران، ترجمه: عباس اقبال، تهران: کتاب‌خانه علی‌اکبر علمی و شرکا.
کورف، بارون فئودور (1372). سفرنامه، ترجمه: اسکندر ذبیحان، تهران: فکر روز.
بنجامن، ساموئل گرین ویلز (1363). ایران و ایرانیان، ترجمه: محمدحسین کردبچه، تهران: جاویدان.
لسان‌الملک سپهر، محمدتقی (1363). ناسخ التواریخ در احوالات حضرت سیدالشهداء (ع)، تهران: اسلامیه، چاپ دوم، ج2-3.
مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). بحار الانوار، بیروت: بی‌نا، ج44.
مستوفی، عبدالله (1386). شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوران قاجار، تهران: هرمس، ج1.
معتمدالدوله، فرهاد میرزا (1377). قمقام زخار و صمصام تبار، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج1.
مفتخری، حسین؛ رنجبر، محسن (1387). «رویکرد احساسی‌عاطفی به واقعه عاشورا در ایران: از صفویه تا مشروطه»، در: شیعه‌شناسی، ش24، ص169-212.
میرزاحسین‌خان (1382). خاطرات دیوان بیگی: میرزا حسین خان، به کوشش: ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران: اساطیر.
ناصرالدین‌شاه (1378). یادداشت‌های روزانه ناصرالدین‌شاه، به کوشش: پرویز بدیعی، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی.
وقایع اتفاقیه (6 محرم 1277 ه.ق.). نمره 469.
ویشارد، جان (1363). بیست سال در ایران، ترجمه: علی پیرنیا، تهران: مؤسسه انتشارات نوین.
هدایت، مهدی قلی‌خان (1344). خاطرات و خطرات، تهران: زوار، چاپ دوم.