ORIGINAL_ARTICLE
اختلاف نقل و برداشت در روایات رجعت
چکیده انکارناپذیر است که اغلب روایات، دستخوش اختلاف در نقل شدهاند. اختلافاتِ ناشی از اموری چون نقل به معنا واقعیتی اجتنابناپذیر است؛ اما در این میان گاه افزوده یا کاسته شدن کلمه یا عبارتی، دلالت روایت را تغییر میدهد. روایات رجعت نیز از این واقعیت مستثنی نیستند. از سوی دیگر اختلاف فهم و برداشت علما نیز خود زمینهساز اختلافات بعدی شده است. گاه روایتی در نظر عدهای مفید رجعت است؛ حال آنکه نزد عدهای دیگر چنین نیست. همین دو امر، یعنی اختلاف نقلهای منجر به اختلاف دلالت و نیز اختلاف برداشتها، نقش درخورتوجهی در فزونی روایات رجعت در کتب حدیثی پس از قرن هشتم داشته است. در این نوشتار در پی نشان دادن نقش این دو عامل در حجیم شدن ابواب رجعت، در طول زمان هستیم. برای نمونه، شش مورد اختلاف نقل را که منجر به اختلاف دلالت شده است و شش مورد اختلاف فهم و برداشت را آوردهایم.
https://shia.urd.ac.ir/article_111620_014bf019e3d8d559d6a2a8007a8f3b80.pdf
2018-02-20
5
22
رجعت
الکرّة
روایات رجعت
اختلاف نقل
منابع رجعت
ساجده
یوسفی
sajede.usofi@gmail.com
1
دانشگاه ادیان و مذاهب
LEAD_AUTHOR
محمدهادی
یوسفی غروی
u.gharavi@gmail.com
2
استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام.
AUTHOR
قرآن کریم.
1
ابنشاذان نیشابوری، فضل (1413). مختصر اثبات الرجعة، تحقیق: باسم الهاشمی، بیروت: دارالکرام، الطبعة الاولی.
2
ابنشاذان نیشابوری، فضل (1434). اثبات الرجعة، تحقیق: غلام حسن محرمی، قم: دارالمجتبی، چاپ اول.
3
ابنطاووس، علیبن موسی (1364). الملهوف فی قتلی الطفوف، قم: منشورات الرضی، الطبعة الثانیة.
4
ابنطاووس، علیبن موسی (1421). سعد السعود للنفوس، تحقیق: فارس تبریزیان حسون، قم: نشر دلیل، الطبعة الاولی.
5
ابنطاووس، علیبن موسی (1428). سعد السعود، تحقیق: صاحب علی محبی، قم: موسسه احسن الحدیث، الطبعة الاولی.
6
احسائی، احمدبن زینالدین (1414). الرجعة، بیروت: الدار العالمیة، الطبعة الاولی.
7
اردبیلی، محمد (1403). جامع الرواة، قم: منشورات مکتبة آیة اللّه العظمی المرعشی النجفی.
8
استرآبادی، محمد مؤمنبن دوست (1415). الرجعة، تحقیق: فارس حسون کریم، قم: دار الاعتصام، الطبعة الاولی.
9
ثقفی، ابراهیم (1395). الغارات، مقدمه و تعلیقات: میر جلال الدین حسینی ارموی، تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
10
جواهری، محمد (1417). المفید من معجم رجال الحدیث، قم: منشورات مکتبة المحلاتی، الطبعة الاولی.
11
حرعاملی، محمدبن حسن (1380). الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، تحقیق: مشتاق مظفر، قم: دلیل ما، الطبعة الاولی.
12
حلی، حسنبن سلیمان (1421). مختصر بصائرالدرجات، تحقیق: مشتاق مظفر، قم: جامعه مدرسین.
13
سمرقندی، مسعود بن عیاش (بیتا). التفسیر، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، تهران: المکتبة العلمیة الإسلامیة.
14
شریف رضی (1365). نهج البلاغه، ضبط صبحی صالح، قم: هجرت.
15
شوشتری، محمدتقی (1422). قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الاولی.
16
صادقی کاشانی، مصطفی (1395). تصحیح و منبعشناسی کتاب الملهوف، قم: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت، چاپ اول.
17
صدوق، محمدبن علی (1362). الخصال المحمودة و المذمومة، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، الطبعة الثانیة.
18
صدوق، محمدبن علی (1388). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: انتشارات ارمغان طوبی، الطبعة الثامنة.
19
صدوق، محمدبن علی (1389). الاعتقادات، قم: مؤسسة الامام المهدی، الطبعة الاولی.
20
صدوق، محمدبن علی (1416). کمال الدین و تمام النعمة، قم: موسسة النشر الإسلامی، الطبعة الثالثة.
21
صدوق، محمدبن علی (1417). الأمالی، قم: تحقیق و نشر موسسة البعثة، الطبعة الاولی.
22
صفار قمی، محمدبن حسنبن فرخ (1404). بصائرالدرجات، تصحیح و تعلیق: محسن کوچه باغی، قم: منشوات مکتبة آیةاللّه العظمی المرعشی النجفی.
23
طبرانی، سلیمانبن احمد (1984). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، موصل: مطبعة الزهراء، الطبعة الثانیة.
24
طوسی، محمدبن حسن (1411). الغیبة، تحقیق: عباد اللّه سرشار میانجی تهرانی و علی احمد ناصح، قم: موسسه المعارف الإسلامی، الطبعة الاولی.
25
طوسی، محمدبن حسن (1414). الأمالی، قم: تحقیق و نشر موسسه البعثة، الطبعة الاولی.
26
طوسی، محمدبن حسن (بیتا). الفهرست، مشهد: دانشگاه مشهد.
27
قمی، علیبن ابراهیم (1386). تفسیر القمی، تصحیح: طیب موسوی جزائری، نجف: مکتبة الهدی.
28
قمی، علیبن ابراهیم (1435). تفسیر القمی، قم: تحقیق و نشر مؤسسة الإمام المهدی.
29
کشی، محمد بن عمر (1348). اختیار معرفة الرجال، تلخیص محمد بن حسن، تصحیح: حسن مصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد.
30
کلینی، محمدبن یعقوب (1387). اصول کافی، قم: تحقیق و نشر دارالحدیث.
31
کورانی، علی (1427). المعجم الموضوعی لأحادیث الإمام المهدی، بینا، الطبعة الاولی.
32
مجلسی، محمدباقر (1367). رجعت، مصحح: ابوذر بیدار، تهران: بینا.
33
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: موسسه الوفاء، الطبعة الثالثة.
34
مجلسی، محمدباقر (1429). بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تحقیق: محمد باقر دُریاب، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، الطبعة الاولی.
35
مفید، محمدبن محمد (1403). الأمالی، تحقیق: حسین استادولی و علیاکبر غفاری، قم: جامعة المدرسین.
36
میرلوحی سبزواری، محمدبن محمد (1384). کفایة المهتدی، مقدمه: شریعت موسوی اصفهانی، قم: دارالتفسیر، الطبعة الاولی.
37
نجاشی، احمدبن علی (1365). رجال النجاشی، قم: مکتبة الداوری.
38
نعمانی، محمدبن ابراهیم (1403). الغیبة، بیروت: موسسه اعلمی للمطبوعات، الطبعة الاولی.
39
هلالی، سلیمبن قیس (1415). کتاب سلیمبن قیس هلالی، تحقیق: محمدباقر انصاری زنجانی، قم: الهادی، الطبعة الاولی.
40
یوسفی، ساجده؛ جاودان، محمد (1395). «نگاهی به تطور جایگاه روایات رجعت در منابع امامیه»، فصلنامه شیعهپژوهی، سال دوم، شماره ششم، بهار 1395، ص7-23.
41
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعه تطبیقی دیدگاه شیخ صدوق و شیخ مفید و دیدگاه سیدمرتضی و شیخ طوسی درباره بداء
چکیده از جمله باورهای کلامی شیعیان که آنها را از اهل سنت متمایز کرده است، مسئله بداء است. عالمان شیعه خود نیز در تبیین آن همداستان نیستند و دیدگاههای متفاوت دارند. قرن چهارم و پنجم، از دورههای مهم تبیین دگرسان بداء در میان دانشوران امامیه، با مرجعیت شیخ صدوق، شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی است؛ آنان به بحث و بررسی ابعاد مختلف آموزه بداء پرداخته، گاه دیدگاهی مشترک و گاه متفاوت داشتهاند؛ این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد مطالعه تطبیقی دیدگاه شیخ صدوق و شیخ مفید و دیدگاه سیدمرتضی و شیخ طوسی درباره مسئله بداء است. بدین منظور، آرا و رویکردهای این چهار دانشیمَرد درباره آموزه بداء در چند محور تبیین، تحلیل و مقایسه شد؛ از جمله: تعریف بداء، رابطه بداء و نسخ، بداء در معنای حقیقی یا مجازی، بداء و مصلحت الاهی، بداء در افعال مشروط، بداء در افعال نامعلوم، بداء و یهود، روایات بداء و تأثیر اندیشه اعتزالی در نگرش به بداء. در نهایت مشخص شد که دیدگاه این چهار اندیشمند وجوه مشترک و مفترقی دارد؛ بیشینه وجوه اشتراک در یک سو میان صدوق و مفید و در سوی دیگر میان سید و شیخ وجود دارد؛ اما در مقایسه دیدگاه هر یک از طرفین، با وجود برخی شباهتها، وجوه افتراق فراوانی وجود دارد.
https://shia.urd.ac.ir/article_111617_ba9e2507df96a71c2ceab35c53785b6e.pdf
2018-02-20
23
48
بداء
صدوق
مفید
سیدمرتضی
طوسی
مقایسه
رسول
محمدجعفری
rasulmohamadjafari@yahoo.com
1
استادیار/دانشگاه شاهد
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
ابنمرتضی، احمدبن یحیی (بیتا). طبقات المعتزلة، بیروت: دار المکتبة الحیاة.
2
اشعری، ابوالحسن علیبن اسماعیل اشعری (1400). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین، آلمان- ویسبادن: فرانس شتاینر، چاپ سوم.
3
باقلانی، أبوبکر محمدبن طیب باقلانی مالکی (1407). تمهید الأوائل فی تلخیص الدلائل، لبنان: مؤسسة الکتب الثقافیة.
4
جوادی آملی، عبداللّه (1389). تسنیم، قم: اسراء.
5
خیاط معتزلی، عبدالرحیمبن محمدبن عثمان (1344). الانتصار، مصر: دارالکتب.
6
سبحانی، جعفر (بیتا). بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
7
سیدمرتضی، علیبن حسین علمالهدی (1346)، الذریعة، تهران: دانشگاه تهران.
8
سیدمرتضی، علیبن حسین علمالهدی (1405). رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم.
9
سیدمرتضی، علیبن حسین علمالهدی (1410)، الشافی فی الإمامة، تهران: مؤسسة الصادق (ع).
10
سیدمرتضی، علیبن حسین علمالهدی (1411). الذخیرة فی علم الکلام، قم،: مؤسسة النشر الإسلامی.
11
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1364 ش). الملل و النحل، قم: الشریف الرضی.
12
صدوق، ابوجعفر محمدبن علیبن بابویه (1395). کمال الدین و تمام النعمة، مصحح: علیاکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
13
صدوق، ابوجعفر محمدبن علیبن بابویه (1398). التوحید، قم: جامعه مدرسین.
14
صدوق، ابوجعفر محمدبن علیبن بابویه (1400). الأمالی، بیروت: اعلمی.
15
صدوق، ابوجعفر محمدبن علیبن بابویه (1414). اعتقادات الإمامیه،قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
16
طباطبایی، سید محمد حسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
17
طوسی، محمدبن حسن (1406)، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الأضواء.
18
طوسی، محمدبن حسن (1411)، کتاب الغیبة، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
19
طوسی، محمدبن حسن (1417). العدة فی الاصول، قم: چاپخانه ستاره.
20
علامه حلی، حسنبن یوسفبن مطهّر حلّی (1413). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
21
قاضی عبدالجبار، عبدالجباربن احمدبن عبدالجبار (1422). شرح الأصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
22
قاضی عبدالجبار، عبدالجباربن احمدبن عبدالجبار (1971). المختصر فی أصول الدین، بیروت: دار الهلال.
23
کراجکی، ابوالفتح محمدبن علی (بیتا). کنز الفوائد، بیجا: بینا.
24
کلینی، محمدبن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
25
مجلسی، محمدباقر (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
26
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413الف). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
27
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413ب). الفصول المختارة، محقق: علی میرشریفی، قم: کنگره شیخ مفید.
28
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413ج). المسائل العکبریة، قم: الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.
29
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1414). تصحیح اعتقادات الإمامیة، قم: کنگره شیخ مفید.
30
ملاصدرا، صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازی (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
31
موسوی، سیدجمال الدین (1392). «آموزه بداء در اندیشه امامیه از آغاز غیبت تا پایان مدرسه بغداد»، مجله تحقیقات کلامی، سال اول، شماره دوم، ص 51-68.
32
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی آثار فردی و اجتماعی اخلاق توحیدی قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)
چکیده علامه طباطبایی (ره) در تفسیر المیزان از سه سطح معرفتی در اخلاق سخن گفته است که سه نوع اخلاق را به وجود آورده است که عبارتاند از: فلسفی ـ مادّی، عامّ انبیا (ع) و خاصّ قرآن. این سه نوع اخلاق معرفتشناسی، هستیشناسی و آثار متفاوتی دارند. اخلاق خاصّ قرآنی که از آن به «اخلاق قرآنی ـ عرفانی» یا «اخلاق توحیدی» یاد خواهد شد، آثار متمایزی نسبت به سایر انواع اخلاق دارد؛ از جمله آثار فردی میتوان به ارتقای اخلاق انسانی به اخلاق الاهی، تغییر ملاک فضایل و رذایل، حرکت به سوی برترین ساحات وجود آدمی، وصول به نهایت آرامش و کمال اشاره کرد و از جمله آثار اجتماعی آن میتوان کاهش تنشها و درگیریهای اجتماعی، افزایش صلح و دوستی و رسیدن به جامعه جهانی توحیدی را نام برد.
https://shia.urd.ac.ir/article_111622_5200072f7372a38022aa69ef2f3c9293.pdf
2018-02-20
49
70
کلیدواژهها: اخلاق توحیدی قرآن
علامه طباطبایی
آثار فردی و اجتماعی
اخلاق قرآنی ـ عرفانی
غلامرضا
خلیلی نیا
ghr.khalilinia@yahoo.com
1
گروه عرفان، دانشکده عرفان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.
LEAD_AUTHOR
رضا
الهی منش
elahimanesh@chmail.ir
2
هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم
AUTHOR
علی
فضلی
fazliamoli99@yahoo.com
3
عضو هیت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
قرآن کریم.
1
ابنفناری، حمزه (1374). مصباح الانس، ترجمه محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
2
افشار کرمانی، عزیزاله (1390). مقاله «مراتب فضیلت و اخلاق از منظر علامه طباطبایی (رحمه اللّه علیه)»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 8، بهار و تابستان 1390، ص 78 ـ 61.
3
امین، نصرت (بانوی اصفهانی) (1361). مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
4
بقلی شیرازی، روزبهان (1378). المکنون فی حقایق الکلم النبویه، قم: مرکز تحقیقات دارالحدیث.
5
حلاج، حسینبن منصور (1386). مجموعه آثار حلاج، قاسم میرآخوری، تهران: انتشارات شفیعی.
6
رازی، نجمالدین (1379). مرصادالعباد، تحقیق محمدامین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
7
سید موسوی، سیدحسین (1387). شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، تهران: انتشارات حکمت.
8
شجاری، مرتضی (1389). انسانشناسی درعرفان و حکمت متعالیه، تبریز: نشردانشگاه تبریز.
9
طباطبایی، محمدحسین (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوم.
10
طباطبایی، محمدحسین (1387). مجموعه رسائل، ترجمه سیدهادی خسروشاهی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
11
طباطبایی، محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
12
طوسی، نصیرالدین (1387). اخلاق ناصری، تصحیح عبدالهادی قضایی، تهران: انتشارات بهزاد.
13
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1345). الرساله القشیریه، ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی؛ با تصحیحات و استدراکات: بدیعالزمان فروزانفر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
14
قیصری، داوود (1386). شرح فصوص الحکم، تحقیق حسن حسن زاده آملی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
15
نریزی، ام سلمه بیگم (1381). جامع الکلیات، تصحیح مهدی افتخار، قم: کتابسرای اشراق.
16
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی اصالت اخبار غیرمسند کتاب دلائل الامامة
چکیده انتساب کتاب دلائل الامامه به ابوجعفر محمدبن جریر طبری امامی، صاحب المسترشد تاکنون مورد تردید و بحث بوده است. آخرین یافتههای تحقیقات اخیر این بوده است که نهتنها این کتاب متعلق به طبری امامی نیست، بلکه اصلاً دلیلی وجود ندارد نام نویسنده طبری باشد؛ بنابراین نویسنده فردی مجهول است که با توجه به اسناد کتاب، معاصر شیخ طوسی (م 460 ق.) بوده است. در این تحقیق، ابتدا با نشان دادن آشنایی ناکافی سیدبن طاووس (م 664 ق.) با کتاب دلائل الامامه، خطای وی در انتساب این کتاب به طبری امامی با شواهد بیشتری اثبات میشود و علاوه بر آن، این یافته را اثبات و اضافه میکنیم که همه احادیث غیرمسند یا نیمهمسند این کتاب، الحاقی و غیراصیل هستند و پس از تألیف این کتاب و پیش از زمان ابنطاووس به این کتاب افزوده شدهاند.
https://shia.urd.ac.ir/article_111621_8e7660a701819074b3fca6525c884275.pdf
2018-02-20
71
92
کلیدواژهها: دلائل الامامه
طبری
دلائلنگاری
انتساب
ابنطاووس
محی الدین
سلطانی فر
soltanifar68@gmail.com
1
موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی( ره) ، گروه تاریخ
LEAD_AUTHOR
محسن
رنجبر
ranjbar@qabas.net
2
استادیار تاریخ، عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
AUTHOR
ابنحیون مغربی، نعمانبن محمد (1409). شرح الأخبار فی فضائل الائمة الأطهار، چاپ اول، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
1
ابنطاووس، رضیالدین علیبن موسی (1348). اللهوف علی قتلی الطفوف، چاپ اول، تهران: جهان.
2
ابنطاووس، رضیالدین علیبن موسی (1368). فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، چاپ اول، قم: دار الذخائر.
3
ابنطاووس، رضیالدین علیبن موسی (1409). الأمان من أخطار الأسفار و الزمان، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت (ع).
4
ابنطاووس، رضیالدین علیبن موسی (1413). الیقین فی إختصاص مولانا علی علیه السلام بإمرة المؤمنین، چاپ اول، قم: دار الکتاب.
5
ابنطاووس، رضیالدین علیبن موسی (1420). طرف من الأنباء و المناقب، چاپ اول، مشهد، انتشارات تاسوعا.
6
ابنکثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیلبن عمر (1407). البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر.
7
آقابزرگ تهرانی، محمد محسن (1403). الذریعة إلی تصانیف الشیعة، چاپ سوم، بیروت: دار الأضواء.
8
انصاری، حسن (1386الف). «از ابوالقاسم کوفی تا نویسنده عیون المعجزات»، کتاب ماه دین، سال دهم، شماره 9 و 10 و 11، ص 4-17.
9
انصاری، حسن (1386ب). «معمای چند کتاب: از کتاب الاوصیای شلمغانی تا اثبات الوصیه مسعودی»، پایگاه حلقه کاتبان، http://ansari.kateban.com/post/1196.
10
انصاری، حسن (1394). «ابن رستم طبری، متکلمی امامی با گرایشات معتزلی که نمی تواند نویسنده الایضاح باشد»، پایگاه حلقه کاتبان، http://ansari.kateban.com/post/2676.
11
حسینی جلالی، سید محمدحسین (1422). فهرس التراث، چاپ اول، قم: دلیل ما.
12
خصیبی، حسینبن حمدان، (1419). الهدایة الکبری، بیروت: البلاغ.
13
ذهبی، ابوعبداللّه شمسالدین محمدبن احمد (1427). سیر أعلام النبلاء، قاهره: دار الحدیث.
14
شبیری زنجانی، سید محمدجواد (1383). «سالشمار آموزشی هارونبن موسی التلعکبری»، قم: علوم حدیث، شماره 32، ص 10-24.
15
شوشتری، محمدتقی (1410). قاموس الرجال، چاپ دوم، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
16
صدوق، ابوجعفر محمدبن علی (1378). عیون أخبار الرضا (ع)، چاپ اول، تهران: جهان.
17
صفار، محمدبن حسن (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، چاپ دوم، قم: کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی.
18
صفری فروشانی، نعمت اللّه (1384). «محمدبن جریر طبری آملی و دلائل الامامه»، علوم حدیث، سال دهم، شماره 37 و 38، ص 223-240.
19
طبری آملی، محمدبن جریربن رستم (1413). دلائل الامامه، چاپ اول، قم: بعثت.
20
طبری، أبوجعفر محمدبن جریر (1387). تاریخ الأمم و الملوک، چاپ دوم، بیروت: دار التراث.
21
الکعبی، علی موسی (1425). «الطبریون نظرة فی المتفق و المفترق»، القسم الأول، علوم الحدیث، سال هشتم، شماره 16، ص 70-127.
22
الکعبی، علی موسی (1426). «الطبریون نظرة فی المتفق و المفترق»، القسم الثانی، علوم الحدیث، سال نهم، شماره 17، ص 107-172.
23
مامقانی، عبداللّه (1411). مقباس الهدایة فی علم الدرایة، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
24
مامقانی، محیالدین (1431). تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
25
میرداماد، محمدباقربن محمد (1422). الرواشح السماویه، چاپ اول، قم: دار الحدیث.
26
نصیری، علی (1385). آشنایی با علوم حدیث، چاپ دوم، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
27
ORIGINAL_ARTICLE
تعامل روحانیان شیعه با دولت صفوی؛ علل و پیامدها
چکیده این مقاله به پرسش از علل و پیامدهای تعامل روحانیان شیعه با دولت صفویه پاسخ میدهد و زمینههای گسترش تشیع در این دوره تاریخی را بررسی میکند. روش این مقاله، بررسی اسناد تاریخی درباره چگونگی رفتار دولت صفویه و عکس العمل عالمان شیعی است. رویکرد اعتدالی اهل تسنن در ایرانِ بعد از قرن هفتم و گرایش متصوفه به برخی آموزههای شیعی مانند ولایت انسان کامل که با نگارش زندگی پیشوایان دوازدهگانه شیعه و سرودن اشعاری در فضائل و مناقب آنان نمایان شده است، از زمینههای تاریخی این رویکرد بهشمار میرود. علاقه خاندان صفوی به علویان و نیاز پادشاهان و مجتهدان به یکدیگر، از علل تعامل عالمان شیعی با دولت صفویه و از زمینههای گسترش تشیع در این دوره است. برخی عوامل دعوت عالمان دینی به همکاری عبارت بود از: پیدایش اندیشه جایگزینی کانون قدرتی به جای قزلباشانِ گرفتار جنگ قدرت در شاهان صفوی، نیاز به نفوذ کلام عالمان دینی در بین مردم، ناکافی بودن آموزههای تصوف و نیاز به مکتبی فقهی ـ حقوقی (شریعت) برای اداره جامعه و کسب مشروعیت دینی. در مقابل عوامل پذیرش این دعوت از سوی عالمان نیز عبارت بود از: نجات از انزوا و شرایط تقیه و بهدست آوردن آزادیهای مذهبی و اجتماعی، احیای معارف مذهبی و تقویت پایههای تشیع با تأسیس حوزههای علوم دینی و اقامه شعائر شیعی و نظارت بر صاحبان قدرت و جلوگیری از ترویج منکرات و ستم به مردم.
https://shia.urd.ac.ir/article_111624_bd19b132e75fcaa8243d4f9a155d2e25.pdf
2018-01-21
93
106
کلیدواژهها: تشیع
تسنن
تصوف
روحانیان شیعه
دولت صفوی
تعامل روحانیان و دولت
سیدجواد
ورعی
jvarai@rihu.ac.ir
1
مدرس حوزه و دانشیار گروه فقه و حقوق، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
LEAD_AUTHOR
امین، سید محسن (1406). اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
1
انصاری، مرتضی بن محمد امین (1415). مکاسب، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
2
بحرانی، شیخ یوسف بن احمد (1405). الحدائق الناضره، تصحیح محمد تقی ایروانی و سید عبدالرزاق المقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3
بیانی، شیرین (1371). دین و دولت در ایران عهد مغول، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4
ترکمنی آذر، پروین (1390). تاریخ سیاسی شیعیان اثناعشری در ایران، چاپ چهارم، قم: مؤسسه شیعهشناسی.
5
جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
6
جعفریان، رسول (1390). تاریخ تشیع در ایران تا طلوع دولت صفوی، چاپ چهارم، تهران: نشر علم.
7
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
8
حسّون، محمد (1423). حیاه المحقق الکرکی و آثاره، قم: الاحتجاج.
9
حسینی زاده، سید محمد علی (بیتا). علما و مشروعیت دولت صفوی، تهران: انجمن معارف اسلامی ایران.
10
حمیری، عبداللّه بن جعفر (1413). قرب الاسناد، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
11
خواجوی کرمانی، محمد بن علی (1369). دیوان اشعار، تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، تهران: انتشارات نگاه.
12
خوارزمی، کمال الدین حسین (1305). دیوان اشعار، به اهتمام محمد ملک الکتاب، بمبئی: چاپخانه علوی.
13
خواند میر، محمود (1370). تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح محمد علی جراحی، تهران: نشر گستره.
14
زرین کوب، عبدالحسین (1380). تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، تهران: امیرکبیر.
15
سایکس، سر پرسی (1380). تاریخ ایران، سید محمد تقی فخر، چاپ هفتم، تهران: نشر افسون.
16
سبزواری، محمد باقر (1383). روضه الانوار عباسی، تصحیح اسماعیل چنگیزی، چاپ دوم، میراث مکتوب.
17
شاردن (1374). سفرنامه، ترجمه اقبال نیمایی، تهران: انتشارات توس.
18
طباطبایی، سید جمال ترابی (1355). «سکههای آق قویونلو»، نشریه موزه آذربایجان، شماره 7.
19
عاملی، سید جواد (1419). مفتاح الکرامه فی شرح القواعد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
20
عاملی، محمد بن مکی، (1417). الدروس الشرعیه، مقدمه: محمد مهدی آصفی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
21
کمپفر (1363). سفرنامه، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
22
مزاوی، میشلم. (1368). پیدایش دولت صفوی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ دوم، تهران: نشر گستره.
23
مستوفی، حمداللّه (1362). تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
24
ORIGINAL_ARTICLE
روایات عاشورایی کامل الزیارات در بوته نقد
چکیده روایات مربوط به مقتل امام حسین (ع) در کاملالزیارات، تألیف ابنقولویه، بخش گستردهای از این کتاب را دربرگرفته است. طرق حدیثی غالب در کتاب کاملالزیارات، مسند و متّصل است؛ اما با بررسی متن روایات ابنقولویه، میتوان دریافت که مؤلف با نقل روایات ویژهای، هدف اصلی نهضت امام را تحت تأثیر دیدگاه ویژهای قرار داده است؛ هدفی که بنمایههای آن را در کتب اهلسنّت میتوان یافت. روایات وی در حوزه حوادث غیرطبیعی پس از شهادت امام که بخشی از آن در کتب متقدم اهلسنت یافت میشود و طرق مؤلف نیز همان طرق اهلسنت است، درخور دقت و توجه است. این مقتل در برخی موارد با وقایع مسلم یا روایات تاریخی ناسازگار است و در مواردی شأن امام معصوم (ع) خدشهدار شده است و به جهت شخصیت تأثیرگذار مؤلف و اتصال اسناد وی، پایه و اساسی برای نقل علمای شیعی در قرنهای بعد شده است.
https://shia.urd.ac.ir/article_111637_e99a21d8829d347a298706a5bb34a060.pdf
2018-03-16
107
140
کلیدواژهها: کامل الزیارات
مقتل الحسین (ع)
ابنقولویه
روایات عاشورایی
تحریفات
محسن
رفعت
mohsenrafaat@gmail.com
1
عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم
LEAD_AUTHOR
محمدکاظم
رحمان ستایش
kr.setayesh@gmail.com
2
گروه علوم قرآن وحدیث، استادیار وعضو هیأت علمی دانشگاه قم
AUTHOR
مریم السادات
حجازی
maryamsadat.hejazi@yahoo.com
3
دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان
AUTHOR
قرآنکریم.
1
ابنأثیر، علیبنابیالکرم (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادرـ داربیر، قموت.
2
ابنأعثم کوفی، احمدبنعلی (1411). الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
3
ابنبکار، زبیر (1374). الأخبار الموفقیات، تحقیق: عانی سامیمکی، قم: الشریفالرضی.
4
ابنسعد، محمد (1414). الطبقاتالکبری، تحقیق: محمدبن صامل السلمی، طائف: مکتبة الصدیق.
5
ابنشهرآشوب مازندرانی، محمدبنعلی (1369). متشابه القرآن و مختلفه، قم: داربیدار.
6
ابنشهرآشوب مازندرانی، محمدبنعلی (1379). مناقب آلابیطالب (ع)، قم: علامه.
7
ابنطاووس، علیبنموسی (1368). فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، قم: دارالذخائر.
8
ابنطاووس، علیبنموسی (1416). التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن [الملاحم و الفتن]، تحقیق و چاپ: اصفهان: صاحبالأمر.
9
ابنطاووس، علیبنموسی (1420). طرف من الأنباء و المناقب، تحقیق: قیسعطار، مشهد: تاسوعا.
10
ابنطاووس، علیبنموسی (بیتا). سعد السعود للنفوس منضود، قم: دارالذخائر.
11
ابنعبدالبر، یوسفبنعبداللّه (1412). الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علیمحمد البجاوی، بیروت: دارالجیل.
12
ابنعساکر، ابوالقاسم علیبنحسن (1415). تاریخ مدینة دمشق، علیشیری، بیروت: دارالفکر.
13
ابنغضائری، احمدبنحسین (1364). الرجال، تحقیق: محمدرضاحسینی، قم: دارالحدیث.
14
ابنقولویه، جعفربنمحمد (1356). کامل الزیارات، تحقیق: عبدالحسین امینی، نجف: دارالمرتضویه.
15
ابنکثیر دمشقی، إسماعیل (1422). البدایة و النهایة، بیروت: دارالمعرفة.
16
ابننما حلی، جعفربنمحمد (1406). مثیر الأحزان، تحقیق: مدرسة الإمامالمهدی (عج)، قم: مدرسة الإمامالمهدی (عج).
17
اربلی، علیبنعیسی (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تحقیق: سیدهاشم رسولیمحلاتی، تبریز: بنیهاشمی.
18
اسفندیاری، محمد (1380). کتابشناسی تاریخی امام حسین (ع)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
19
اصغرپور، حسن (1386). «درآمدی بر مناقبنگاری»، علومحدیث، سال دوازدهم، شمارۀ سوم و چهارم، پاییز و زمستان.
20
اصفهانی، ابوالفرج علیبنحسین (بیتا). مقاتل الطالبیین، تحقیق: سیداحمدصقر، بیروت: دارالمعرفة.
21
امینی، عبدالحسین (1387). الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، بیروت: دارالکتاب العربی.
22
بحرانی اصفهانی، عبداللّه (1413). عوالم العلوم، قم: موسسةالامامالمهدی (عج).
23
بحرانی، سیدهاشمبن سلیمان (1413). مدینة معاجز الأئمة الإثنیعشر، قم: مؤسسةالمعارفالإسلامیة.
24
برقی، احمدبنمحمد (1342). رجال البرقی، تحقیق: محمدبنحسن طوسی، تهران: دانشگاه تهران.
25
برقی، احمدبنمحمد (1371). المحاسن، تحقیق: جلالالدین محدث، قم: دارالکتب الإسلامیة.
26
بروجردی، سید حسین (1386). جامع أحادیث الشیعة، تهران: فرهنگ سبز.
27
بلاذری، أحمدبنیحیی (1397). أنساب الأشراف، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: دارالتعارف.
28
بیهقی، احمدبنحسین (1405). دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق: عبدالمعطی قلعجی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
29
جوادیآملی، عبداللّه (1393). تسنیم، تفسیر قرآن کریم، قم: اسراء.
30
حرّعاملی، محمدبن حسن (1409). وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، قم: مؤسسةآلالبیت.
31
حرّعاملی، محمدبن حسن (1425). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت: اعلمی.
32
حلّی، حسنبن علیبن داود (1342). الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
33
حلی، حسنبن یوسفبن مطهر (1411). رجال العلامة الحلی، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، نجف: دارالذخائر.
34
حلی، حسنبن یوسفبن مطهر (1417). خلاصة الأقوال، تحقیق: جواد قیومی، مؤسسة نشرالفقاهة.
35
خویی، سیدابوالقاسم (1372). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم: مرکز نشرالثقافة الإسلامیة.
36
خویی، سیدابوالقاسم (بیتا). البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئى.
37
دیاری بیدگلی، محمدتقی (1383). پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر، تهران: سهروردی.
38
ذهبی، محمدبن احمد (1413الف). سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: موسسة
39
الرسالة.
40
ذهبی، محمدبن احمد (1413ب). الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، تحقیق: محمدعوامة، جده: دار القبلة للثقافة الاسلامیة.
41
ذهبی، محمدبناحمد (1410). تاریخ الإسلام و دفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق: عبدالسّلام قدمری، بیروت: دارالکتاب العربی.
42
ذهبی، محمدبناحمد (بیتا). تذکرة الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
43
راوندی، سعیدبنهبةاللّه (1409). الخرائج و الجرائح، قم: مؤسسة الإمام المهدی (عج).
44
زراری، أبوغالب احمدبنمحمد (1369). رسالة أبیغالب الزراری إلی ابنابنه فی ذکر آل أعین، تحقیق: محمدرضا حسینی، قم: مرکز البحوث و التحقیقات الإسلامیة.
45
سبحانی، جعفر (1414). کلیات فی علم الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
46
سبحانی، جعفر (1418). موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
47
سمعانی، عبدالکریم (1382). الأنساب، تحقیق: عبدالرحمنبن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
48
سیستانی، سیدعلی (1414). قاعدة لاضرر و لاضرار [تقریراتبحث]، قم: مکتب آیةاللّه العظمی السیستانی.
49
صاحبکاری، ذبیحاللّه (1379). سیری در مرثیه عاشورایی، تهران: تاسوعا.
50
صالحی نجفآبادی، نعمتاللّه (1382). حدیثهای خیالی، تهران: کویر.
51
صحّتی سردرودی، محمد (1385). عاشورا پژوهی با رویکردی به تحریفشناسی تاریخ امام حسین (ع)، قم: خادمالرضا.
52
صدوق، أبوجعفر محمدبنبابویه (1376). الأمالی، تهران: کتابچی.
53
صرامی، سیفاللّه (1424). مبانی حجیت آرای رجالی، قم: دارالحدیث.
54
ضیایی، عبدالحمید (1384).جامعهشناسی تحریفات عاشورا، تهران: انتشارات ققنوس.
55
طبرانی، سلیمانبنأحمد (بیتا). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: دارإحیاءالتراثالعربی.
56
طبرسی، فضلبنحسن (1390). إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: اسلامیة.
57
طبری آملی، محمدبنجریر (1413). دلائل الإمامة، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مطبعةالبعثة.
58
طبری آملی، محمدبنجریر (1415). المسترشد فی إمامة علیبنأبیطالب (ع)، تحقیق: احمد محمودی، قم: مطبعةکوشانپور.
59
طبری، محمدبنجریر (1387). تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق: محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
60
طریحی، فخرالدینبنمحمد (1375). مجمع البحرین، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی.
61
طوسی، محمدبن حسن (1373). رجال الطوسی، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
62
طوسی، محمدبن حسن (1411). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
63
طوسی، محمدبن حسن (1420). الفهرست، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائی، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی.
64
طوسی، محمدبنحسن (1407). تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
65
عرب، مرتضی؛ نقی زاده، حسن (1390). «بازکاوی اعتبار رجالی محمدبنسنان»، کتاب قیّم، سالاول، شمارهیدوم.
66
عسقلانی، أحمدبن علیبن حجر (1404). تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر.
67
عسقلانی، أحمدبن علیبن حجر (1415). تقریب التهذیب، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة.
68
عسکری، سیدمرتضی (1416). القرآنالکریم و روایات المدرستین، تهران: مجمعالفکرالاسلامی.
69
علمالهدی، علیبن حسین (1377). تنزیه الأنبیاء، قم: دارالشریف الرضی.
70
فتال نیشابوری، محمدبناحمد (1375). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضی.
71
قاسماحمد، مریم (1393). «نقد دلالی روایتهای فطرس ملک»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 21.
72
قمی، علیبن ابراهیم (1404). تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب.
73
کشی، محمدبن عمر (1409). رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
74
کلینی، محمدبن یعقوب (1388). الکافی، تحقیق: علیاکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
75
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالأنوار الجامعة لعلوم الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث
76
العربی.
77
محسنى، محمد آصف (1379). بحوث فى علم الرجال، قم: مرکز المصطفى(ص) العالمی.
78
مزّی، جمالالدین أبوالحجاج (1406). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة
79
مسعودی، أبوالحسنعلیبنحسین (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دارالهجرة.
80
مسعودی، علیبنحسین (1426). اثبات الوصیة، قم: انصاریان.
81
معارف، مجید (1384). تاریخ عمومیحدیث با رویکردی تحلیلی، تهران: کویر.
82
مغربی، قاضی نعمان (1409). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار (ع)، تحقیق: محمدحسین حسینی جلالی، قم: جامعه مدرسین.
83
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413الف). الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق: مؤسسة آلالبیت (ع)، قم: کنگره شیخ مفید.
84
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413ب). الإختصاص [منسوب به شیخ مفید]، تحقیق: علیاکبر غفاری، محمود محرمی زرندی، قم: کنگره جهانی شیخ مفید.
85
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413ج). الأمالی، تحقیق: حسین استادولی، علیاکبر غفاری، قم: کنگره شیخ مفید.
86
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413د). الفصول المختارة، تحقیق: علی میرشریفی، قم: کنگره شیخ مفید.
87
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413هـ). المزارـ مناسک المزار، تحقیق: محمدباقر ابطحی، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
88
مقریزی، أحمدبنعلی (1420). إمتاع الأسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
89
منتظریمقدم، حامد (1387). «بررسی کاربردهای لقبِ «امیرالمؤمنین» در بسترِ تاریخ اسلام (1)»، تاریخ در آینه پژوهش، شماره 17، سال پنجم.
90
مؤدّب، سیدرضا (1393). تاریخ حدیث، قم: مرکز بینالمللی ترجمه و نشرالمصطفی.
91
نجاشی، احمدبنعلی (1365). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
92
نوری، حسینبن محمدتقی (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق: مؤسسة آلالبیت، قم: مؤسسة آلالبیت.
93
هیثمی، علیبنابیبکر (1408). مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
94
ORIGINAL_ARTICLE
نسخه کامل این شماره به همراه تصویر جلد آن به منظور چاپ در صورت نیاز به نسخه چاپی
https://shia.urd.ac.ir/article_79499_c59a5f2706806e8788fc9179674c717d.pdf
2017-11-22
1
150