رهیافتی بر مسئله امامت و ولایت در نگره طریقت بکتاشیه (با تأکید بر میراث مکتوب بکتاشیه در ترکیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مذاهب فقهی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانش آموخته دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

یکی از اصول اعتقادات علویان، امامت است- علویت آناتولی بر یک نظام اعتقادی مبتنی بر دوستی علی(ع) و اهل بیت (امامان) استوار است- علویان بکتاشی همانند شیعۀ امامیۀ اثنی عشری، دارای دوازده امام معصوم‌اند. امام از دیدگاه بکتاشیه، یعنی کسی که از هرگونه اشتباه، قصور و گناه مبرا است. امام باطن قرآن، عالم و پیشوای دینی اجتماع است. به اعتقاد بکتاشیان، پیامبر(ص) پس از خود، علی(ع) را به عنوان جانشین معرفی کرده است؛ اما پس از وفات آن حضرت، جانشینی علی(ع) نادیده گرفته شد و حق آن حضرت(ع) به دست خلفای سه‌گانه غصب گردید. علویان معتقدند مسلمانان پس از حضرت محمد(ص) به ۷۳ فرقه تقسیم شدند که تنها یک فرقه از آنها بر حق است و باقی اهل آتش‌اند. پیروان اهل بیت(ع) و دوازده امام(ع) گروه و فرقۀ ناجیه‌اند. به نظر می‌رسد، مفهوم امامت، نزد بکتاشیه، از یک حرکت تکاملی برخوردار بوده است و گویا پس از نفوذ اندیشۀ حروفیه‌ در طریقت بکتاشیه در قرن نهم هجری، متأثر از فلسفۀ نوافلاطونی اسماعیلیه، آموزه‌های شیعی مانند امامت، با تفسیر جدید متأثر از برداشت‌های عرفانی غامض حروفیه، به‌تدریج از تعریف‌های شیعۀ اثنی عشری فاصله گرفته است؛ هرچند در اصل دوستی با اهل بیت(ع) و دوازده امام(ع) و اعتقاد به اصل امامت چندان تغییری مشاهده نمی‌شود و این خصیصه در سنت اعتقادی علویان و بکتاشیان مستدام است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Approach to the Subject of Imamah and Wilaya in Theory of Bektāshīyah Ṭarīqah (with Emphasis on Written Heritage of Bektāshīyah in Turkey)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Abul Hasan Navvab 1
  • hossein mottaqi 2
1 Associate professor of “Fiqhī Denominations” department of University of Religions and Denominations
2 Doctorate graduate of Shiite Studies from University of Religions and Denominations
چکیده [English]

One of principles of Alawis beliefs is Imamah. Anatolia Alawiness rests on a belief system based on friendship with Ali (pbuh) and Ahl al-Bayt (the Imams). Bektāshī Alawis like Twelver Imāmiyya Shia have twelve
infallible Imams. From the viewpoint of Bektāshīyah, Imam means someone
who is free from any kind of mistake, failure, and sin. Imam is the inner meaning of Quran, the religious scholar, and the leader of society. According
to beliefs of Bektāshīs, the Prophet (s) has introduced Ali (pbuh) as the successor, after himself; but after the decease of the Prophet (s), the
succession of Ali (pbuh) was ignored and right of Ali (pbuh) was usurped by the triple caliphs. Alawis believe that Muslims were divided to 73 sects only one of which is right and the rest belong to fire. Followers of Ahl al-Bayt (pbut) and the twelve Imams (pbut) are the saved group and sect. It seems the concept of Imamah to Bektāshīyah has had an evolutionary movement and supposedly after the penetration of Hurufism thought in Bektāshīyah Ṭarīqah in the fifteenth century, which was influenced by
Neoplatonic philosophy of Ismailism, Shīʿī teachings like Imamah, given the new interpretation influenced by the complicated mystical understandings
of Hurufism, has gradually taken distance from Twelver Shia’s definitions;
although there is not seen such change in the principle friendship with Ahl al-Bayt (pbut) and the twelve Imams (pbut) and belief in the principle Imamah, and this characteristic is stable in belief tradition of Alawis and Bektāshīs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamah
  • Wilaya
  • Bektāshīyah
  • Alawis
  • Shiism
  • handwritten versions
  • Turkey
کتاب‌نامه
اوزکوک، قهرمان (۱۳۹۱ و ۱۳۹۳ش)، مصاحبۀ نویسنده مسئول (متقی) دربارۀ بکتاشیه با یکی از رهبران طریقت بکتاشی در استانبول.
اوندر، علی طیار (بی‌تا)، «ساختار قومی و اعتقادی علوی‌های ترکیه»، ترجمۀ علی حکیم پور، مجموعه مقالات فرهنگی، ویژه‌نامه علویان ترکیه (1)، آنکارا: رایزنی ج. ا. ایران.
آیدین، آیهان (بی‌تا)، «مصاحبه با ایرن ملیکف»، مجموعه مقالات فرهنگی، ویژه نامه علویان ترکیه (1)، آنکارا، رایزنی ج. ا. ایران.
بیلیجی، فاروق (بی‌تا)، «کارکرد الهیات علوی - بکتاشی در ترکیه مدرن»، ترجمۀ ابوالحسن خلج منفرد، مجموعه مقالات فرهنگی، ویژه نامه علویان ترکیه (1)، آنکارا: رایزنی ج. ا. ایران.
جمالی‌فر، مهدی (۱۳۹۱ش)، مقدمه‌ای بر شناخت جامعۀ علویان ترکیه (از پیدایش تا 2009م)، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
چاموراوغلو، رها (بی‌تا)، «احیای علوی‌گری در ترکیه»، ترجمۀ ابوالحسن خلج منفرد، مجموعه مقالات فرهنگی، ویژه‌نامه علویان ترکیه (1)، آنکارا: رایزنی ج. ا. ایران.
الحاکم نیشابوری، محمد (۱۴۱۱ق)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ساسانی، خان ملک (۱۳۴۵ش)، یادبودهای سفارت استانبول، تهران: چاپخانۀ فردوسی.
سرّی رفاعی، بدرالدین علوی، ارکان‌نامۀ بکتاشی، نسخۀ خطی کلکسیون ازمیرلی اسماعیل حقی - سلیمانیه، به شمارۀ 1243.
کریدی رسمی بکتاشی، علی، عیون الهدایة، نسخۀ خطی کلکسیون حاجی محمود افندی - سلیمانیه، به شمارۀ 2691.
متقی، حسین (۱۳۸۷ش)، «اسنادی نویافته از میان مواریث کهن (1)»، پیام بهارستان، س1 (دورۀ 2)، ش1.
مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، بحار الانوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
مخبر دزفولی (۱۳۸۹ش)، فهیمه، پیدایش طریقت علوی - بکتاشی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ناشناخته، بکتاشیلیک، نسخۀ خطی کتابخانۀ شهرداری استانبول به شمارۀ K.443.
ناشناخته، بیاض مخطوط دربارۀ بکتاشیه، نسخۀ خطی کلکسیون یازماباغشلار - سلیمانیه، به شمارۀ «67».
واقدی، محمد بن‌عمر (۱۳۰۴ق)، فتوح الشام، تحقیق: الشیخ عثمان عبدالرزاق، [بی‌جا]: المطبعة العثمانیة، چ۲.
 
Oytan, M. Tevfik (2010), Bektaşiliğin İçyüzü, Dibi – Köşesi – Yüzü ve Astarı Nedir?, İstanbul: Demos Yayınları, 2nd Edition.
Bozkurt, F. (1982), Buyruk, Istanbul.
Noyan Dedebaba, Bedri (1998-2010) , Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Vols, I-X, İstanbul: Şahkulu Sultan Dergahı.
Tur, Seyit Derviş (2012), Erkanname:Aleviliğin İslam Yorumu ve Alevi İnancına Vurulan Tarihi Darbeler, Turkey.