راهبردهای مذهبی امام هادی (ع) برای ایجاد همگرایی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

چکیده
اتحاد و انسجام اسلامی یکی از نیازهای اساسی مسلمانان و مایه عزت و ترقی جامعه آنان است. در آموزه‌های قرآن و سیره معصومان (ع) نیز بر اتحاد تأکید شده و راهکارهای متفاوتی برای تحقق آن توصیه شده است. در این میان سیره امام هادی (ع)و اهتمام ایشان به برقراری وحدت و انسجام مسلمانان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رشد اندیشه‌های انحرافی در میان مسلمانان و به دنبال آن گرایش به سمت فرقه‌گرایی و دامن زدن بر عوامل تفرقه‌زا جامعه آن زمان را با خطر اختلاف شدید مواجه کرده بود. امام هادی (ع) با درک موقعیت و شناخت شرایط خاص جامعه عصر خویش، راهبردهایی را برای مواجهه با این پدیده و ایجاد همگرایی بین مسلمانان به کار بستند. راهبردهای مذهبی آن حضرت از اهمیت بیشتری برخوردار است و مقاله حاضر بر آن است تا ضمن اشاره به مختصات عصر امام هادی (ع)، راهبردهای مذهبی ایشان را برای همگرایی اسلامی تبیین کند. فرضیه این پژوهش آن است که اهتمام به عینیت بخشیدن به انسجام مسلمانان و اعتدال مذهبی مهم‌ترین راهبرد مذهبی آن حضرت بود که برای تحقق آن، راهکارهایی چون تقیه، انتقال مفاهیم و تبیین جایگاه اهل بیت (ع) در قالب دعا، تأکید بر امور مشترک مانند قرآن و سیره نبوی (ص)، مدیریت بحران‌های فرهنگی مانند فتنه خلق قرآن و نقد جریان‌های انحرافی را در پیش گرفتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imam Hadi's Religious Strategies for an Islamic Convergence

نویسنده [English]

  • Hamidreza Motahari
Associate Professor, Faculty of History and Sira of Ahl al-Bayt, Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Islamic unity and solidity is regarded as one of the vital necessities of Muslims which brings improvement and dignity to their societies. Also Ahl al-Bayt (AS) and the Quranic teachings highlighted the unity of Muslims and they recommended different solutions and strategies. Taking Sira (biography and characteristics) of Imam Hadi (AS) and his efforts into account, bringing unity and solidity among Muslims is highly significant. Meanwhile, the growth of deviated thoughts among Muslims along with tendencies toward sectarianism and increase of division issues brought the society on the brink of disastrous disagreements. However, Imam Hadi (AS) realized the issues and the tense situation, thus he applied especial approaches in order to face this phenomenon and brought unity and convergence among Muslims. As the religious approaches of Imam Hadi (AS) were highly important, the present paper will explain his approaches which brought unity to society, after describing the situation of the time. The hypothesis of this article is that Imam Hadi (AS) has applied approaches to truly bring unity among Muslims by preserving religious balance. The applied approaches were: exercising Taqiyya (dissimulation), explaining the Islamic teachings and Ahl al-Bayt's (AS) position through supplications and emphasis on Quran and Sira of Prophet Muhammad (AS), as the common grounds of all Muslims. Eventually he managed to resolve the cultural crises in society such as the conflict of creation of Quran and deviated currents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Imam Hadi
  • Strategies
  • Denominations
  • Islamic convergence

منابع

قرآن کریم.
ابن‌شعبه حرانی، حسن بن‌علی (1363). تحف العقول، تصحیح علی اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ دوم.
ابن‌عماد، شها‌ الدین ابی‌الفلاح عبدالحی بن‌احمد بن‌محمد الحنبلی الدمشقی (1406). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت: دار ابن‌کثیر، چاپ اول.
ابن‌قولویه، جعفر بن‌محمد (1356). کامل الزیارات، تصحیح عبدالحسین امینی، ، نجف اشرف: دارالمرتضویه، چاپ اول.
ابن‌ندیم، محمد بن‌اسحاق (1346). الفهرست، ترجمه م. رضا تجدد، تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران، چاپ دوم.
انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
بدوی، عبدالرحمن (1993). دراسات اسلامیه من تاریخ الالحاد فی الاسلام، قاهره: سینا نشر، چاپ دوم.
خطیب بغدادی، احمد بن‌علی (1417). تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
روشندل، جلیل (1370). تحول در مفهوم استراتژی، مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی تحول مفاهیم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، چاپ اول.
شریف رضی (1395). نهج‌البلاغه، تحقیق صبحی صالح، قم: انتشارات هجرت.
صدری افشار، غلامحسین؛ حکمی، نسرین؛ حکمی، نسترن (1388). فرهنگنامه فارسی، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ اول.
صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1398). التوحید، تحقیق سیده‌اشم حسینی طهرانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1376). امالی، تهران: انتشارات کتابچی، چاپ ششم.
صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1413). کتاب من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
صفری فروشانی، نعمت اللّه (1378). غالیان، چاپ اول: مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
صفری فروشانی، نعمت اللّه (1381). نقش تقیه در استنباط، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
طبرسی، احمد بن‌علی بن‌ابی‌طالب (1413). الاحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی به، قم: انتشارات اسوه، چاپ اول.
طوسی، ابوجعفر محمد بن‎حسن (1365). تهذیب الاحکام، تحقیق سیدحسن موسوی‌خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
طوسی، ابوجعفر محمد بن‌حسن (1411). مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت: موسسه فقه الشیعه، چاپ اول.
عرامی، ابومحمد عثمان بن‌عبداللّه (1961). الفرق المفترقه بین اهل الزیغ و الزندقه، آنکارا: چاپ مطبعه نور.
عمید، حسن (1363). فرهنگ عمید، سه جلد، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
کشی، محمد بن‌عمر (1363). رجال کشی، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
کلینی (1365). کافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
مجلسی، محمد باقر (1983). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفا.
مسعودی، أبوالحسن علی بن‌الحسین بن‌علی (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دار الهجرة، چاپ دوم.
مطهری، حمیدرضا (1378). زندقه در سده‌های نخستین اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مطهری، حمیدرضا (1393). «تشیع و اتهام زندقه»، فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، شماره 46، تابستان 93.
مطهری، حمیدرضا (1395). «روش‌شناسی مناظره‌های امام جواد (ع)»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام، شماره 65، بهار 1395.
مفید، محمد بن‌نعمان (1413). الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
مقدسی، یداللّه (1391). بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان (ع) ، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. چاپ اول.
یعقوبی، احمد بن‌ابی‌یعقوب بن‌جعفر بن‌وهب بن‌واضح الکاتب العباسی (1415). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دارالصادر، چاپ ششم.