نقش سیاسی و تاریخی مدرسه فیضیه در تجدید حیات شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مفید

چکیده

شیعه از زمان پیدایش تاکنون، تاریخ پر فراز و نشیبی داشته است. در برخی موقعیت‌های تاریخی با فرصت پیش‌آمده، اقدام به تشکیل حکومت کرده و گاه با پویش فرهنگی اندیشمندان شیعی در تمدن اسلامی ادامه حیات داده است. در تاریخ معاصر نیز، با قیام مردم ایران به رهبری امام خمینی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی فرصتی پیش آمد تا تشیع تجدید حیات کند. در این نوزایی، بیشترین نقش را روحانیان شیعه ایفا کرده‌اند. از جمله کانون‌هایی که در بالندگی روحانیان و تحولات معاصر شیعه بسیار اثرگذار بوده، مدارس علوم دینی، به‌ویژه مدرسه فیضیه، در قم، است. بررسی چگونگی تحولات تاریخی این مدرسه و شناخت عوامل مؤثر در این تحولات و چگونگی اثرگذاری آن در حیات سیاسی شیعه، مسئله‌ای است مهم که نوشتار پیش رو قصد تبیین و تحلیل آن را دارد. فیضیه در تاریخ معاصر، ضمن آنکه مرکز تعلیم و تعلم علوم و معارف دینی بوده، پایگاه انقلابیان و فعالان سیاسی حوزوی و غیرحوزوی نیز بوده است. لذا ظهور و بروز توأمانِ دیانت و سیاست در نهایت، مرحله جدیدی از حیات شیعه را رقم زد. چگونگی بازنمایی نقش مدرسه فیضیه در تجدید حیات سیاسی شیعه دغدغه اصلی مقاله حاضر است. لذا مفاهیم سیاسی در میدانی تاریخی در پیوند با تحولات و تجدید حیات شیعه واکاوی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political and Historical Role of Feyziyeh School in the Revitalization of Shia

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rajaeinejad 1
  • Sayyid Ali Mirmousavi 2
1 PhD Student of History of Shia, University of Religions and Denominations
2 Faculty Member of University of Mofid
چکیده [English]

from its birth up to now, Shiite has had a history full of ups and downs. In some historical situations, there were some opportunities to form an Islamic government and to revive the Islamic civilization through cultural investigations of Shiite scholars. In recent history, the Iranian revolution led by Imam Khomeini and foundation of the Islamic Republic of Iran have led to revive Shiite. In this degeneracy, the most important role has been played by the Shiite clergy. Feyziheh has been considered as one of the most effective religious schools in development of the clergy men and current changes of Shiite situation. Investigation into this school's historical changes, recognition of the effective factors in these changes, and the influence of Feyzieh on the political life of Shiite are the important issues being explained and analyzed in this paper. In recent history, Feyziyeh has been not only a center for scientific and religious education but also a base for the revolutionists and political activists inside or outside of Hozeh (related to Shiite religious school). Therefore, the emergence of the religion and politics together has led to a new period of Shiite life. Therefore, political concepts in development and revitalization of Shiite life are to be historically analyzed in the paper.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Feyziyeh
  • Revitalization of Shia
  • Imam Khomeini
  • Islamic Revolution
«آنجا که بوی یار می‌دهد» (1376). فصل‌نامه حضور؛ آن موج آرام؛ ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
«سخنرانی ربانی املشی در فیضیه» (بی‌تا). در مجلس خبرگان [قانون اساسی] چه گذشت؟ قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
بصیرت‌منش، حمید (1376). علما و رژیم رضاشاه، تهران: عروج، چاپ اول.
حاضری، مهدی (1378). «امام خمینی در قم»، در: نامه قم، ش5 و 6، ص205-238.
حسینیان، روح‌الله (1382). سه سال ستیز مرجعیت شیعه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینیان، روح‌الله (1383). چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران (1356-1343)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
خمینی، سید احمد (1375). دلیل آفتاب: خاطرات یادگار امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دوانی، علی (بی‌تا). «خاطرات دوانی»، در: هفته‌نامه یالثارات، ش211.
راز طوفان: یادنامه آیت‌الله سید مصطفی خمینی (1376). تهران: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، چاپ اول.
ربانی خلخالی، علی (1360). شهدای روحانیت شیعه در یکصد ساله اخیر، قم: بی‌نا، چاپ اول.
روحانی، حمید (1381). نهضت امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، عروج، چاپ دوم.
ستوده، امیررضا (1380). پابه‌پای آفتاب؛ گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام خمینی، تهران: پنجره.
سیر مبارزات امام خمینی در آیینه اسناد به روایت ساواک (1386). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ج2.
شریف رازی، محمد (1332). آثار الحجة یا تاریخ و دایرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم: دارالکتاب، چاپ سوم، ج1.
شریف رازی، محمد (1352). گنجینه دانشمندان، تهران: اسلامیه، چاپ اول، ج1.
شمیم، علی‌اصغر (1372). ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: علمی.
شهدای روحانیت در جبهه (1362). قم: دفتر تبلیغات اسلامی (واحد یادبودها)، ج1.
شیرخانی، علی (1377 الف). حماسه 17 خرداد 1354، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
شیرخانی، علی (1377 ب). حماسه 19 دی قم 1356، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
طالقانی، محمود (بی‌تا). سخنرانی تاریخی آیت‌الله طالقانی در مدرسه فیضیه، قم: سازمان مجاهدین خلق ایران.
طاهری خرم‌آبادی، حسن (1377). خاطرات حسن طاهری خرم‌آبادی، به کوشش: محمدرضا احمدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج1.
فراتی، عبدالوهاب (1379). تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی؛ از مرجعیت امام خمینی تا تبعید، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
فراتی، عبدالوهاب (1389) روحانیت و تجدد، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
فلسفی، محمدتقی (بی‌تا). رهنمودها و بیانات محمدتقی فلسفی در فیضیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی قم.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (بی‌تا). النقض، تهران: مهرآیین نشر.
قمی، حسن بن محمد بن حسن (1361). تاریخ قم؛ نوشته به سال 378 ق، ترجمه: حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی، تحقیق: جلال‌الدین تهرانی، تهران: توس.
کرباسچی، غلامرضا (1371). هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، تهران: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، چاپ اول.
کرباسچی، غلامرضا (1380). تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کهن‌نسب، علی (1376). «آنجا که بوی یار می‌دهد»، فصل‌نامه حضور؛ آن موج آرام؛ ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
گزارش کامل تظاهرات 15-17 خرداد 54 (1357). تهران: نهضت آزادی ایران.
گنجینه آثار قم: قم و روضه فاطمیه (1349). قم: مهر استوار، چاپ اول.
لطفی، مهدی (1381). نوری از ملکوت، قم: کنگره بزرگ‌داشت علمای گلپایگان.
محتشمی‌پور، علی‌اکبر (1376). خاطرات محتشمی‌پور، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
مخلصی، عباس (1378). «امام، حوزه و نیازهای نظام»، در: مجله حوزه، ش62، ص25-67.
مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک (1380). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول.
مدرسی طباطبایی، حسین (1335). تربت پاکان، قم: مهر، ج2.
مدنی، جلال‌الدین (1378). تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ نهم، ج2.
مرادی‌نیا، محمدجواد (1393). خاندان امام خمینی به روایت اسناد، تهران: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول.
منتظری، حسینعلی (1379). خاطرات آیت‌الله منتظری، اروپا: اتحاد ناشران ایرانی در اروپا (باران، خاوران، نیما).
منصوری، جواد (1376). قیام 15 خرداد 1342، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
موحد ابطحی، حجت (1365). آشنایی با حوزه‌های علمیه در طول تاریخ، اصفهان: حوزه علمیه اصفهان.
موسوی تبریزی، حسین (1384). خاطرات سید حسین موسوی تبریزی، واحد خاطرات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران: عروج.
موسوی خمینی، روح‌الله (1379). صحیفه امام؛ سخنان، پیام‌ها و ... امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
همراه با امام در شهر قم (1382). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
یار و دیار: مروری بر اماکن مربوط به امام خمینی (بی‌تا). قم: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم.
یزدی، محمد (1380). خاطرات آیت‌الله محمد یزدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول