بررسی و نقد دیدگاه‌های عالمان شیعی در باب لطم و قمه‌زنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دکتری مذاهب فقهی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

عزاداری برای سیدالشهدا (ع) از بارزترین مصادیق تعظیم شعایر تشیع است که جامعه شیعی به آن اهتمام دارد. این شعار فراگیر شیعیان، امروزه در برخی مناطق همراه با اعمالی همچون قمه‌زنی و صدمه‌زدن به بدن انجام می‌شود و موجب ترسیم چهره‌ای خشن و منفور از اسلام شیعی در جهان شده است. از این‌رو بررسی و نقد مشروعیت این قبیل اعمال از دیدگاه عالمان شیعه ضروری می‌نماید. فقهای شیعی درباره این‌گونه اعمال مواضع متفاوتی اتخاذ کرده‌اند. برخی آن را مطلقاً جایز دانسته‌اند و برخی نیز با شرط واردنشدن ضرر به بدن، فتوا به جواز آن داده‌اند. برخی دیگر از فقیهان با توجه به وهن‌آمیزبودن آن برای مکتب شیعه و با توجه به اینکه قمه‌زنی از مصادیق فعل ضرری و حرام است، آن را موضوعاً از دایره «تعظیم شعائر» خارج دانسته‌اند و به نامشروع‌بودن آن حکم داده‌اند. از نگاه این دسته، با توجه به ضرورت‌ها و اولویت‌های عصر حاضر، از باب حکم ثانوی اعمال مذکور فاقد مجوز قانونی و شرعی است و دلایل مدافعان مشروعیت آن جای چون‌وچرا دارد و نقدپذیر است. مقاله حاضر به بررسی این موضوع مهم و مبتلابه جامعه شیعی می‌پردازد و ادله موافقان را نقد می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An investigation into Shiite Faqihs’ viewpoints on Tatbir

نویسندگان [English]

  • Ali Aghanoori 1
  • Azam Khoshsourat Movaffagh 2
1 Faculty Member of University of Religions and Denominations
2 PhD of Schools of Fiqh, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

Mourning for Imam Hussein (AS) is one of the most significant instances of Shiite rituals that is done in the Shiite community. This pervasive Shiite rite is done along with Tatbir and injuring body that has been led to portrait a violent and hateful Shia across the world.  Therefore studying and criticizing the legitimacy of such actions seems to be necessary from Shiite Faqihs’ point of views. Shiite Faqihs have taken different stances. Some of them have allowed to do such actions and some others have permitted to do it on the condition of not injuring the body.  Given to be offensive for Shia School and to be as instance of forbidden and Haram action, a group of Faqihs have considered it as haram action. In the eyes of this group, according to the needs and priorities of the present time, it lacks legal authority based on the secondary rule of the actions and the reasons of its supporters can be rejected. This paper addresses this subject and challenges the proponents’ reasons.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tatbir
  • Self-injury
  • Latm
  • Faqih
قرآن.
نهج البلاغه.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (بی‌تا). البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.
ابن منظور، ابو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع- دار صادر.
ابن ‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (بی‌تا). المنتظم فی التاریخ الملوک والأمم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
احسایی، ابن ابی جمهور محمد بن علی (‌1405). عوالی (غوالی) اللئالی العزیزیة، قم: دار سید الشهداء للنشر.
احمد بن جعفر بن وهب (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
اسلامی، رضا (1387). قواعد کلی استنباط (ترجمه و شرح دروس فی علم الأصول)، قم: بوستان کتاب، چاپ پنجم.
امین، سید محسن (۱۴۰۶). اعیان الشیعه، بیروت: انتشارات دار التعارف.
بلاذری، احمد بن یحیی (۱۳۹۷). أنساب الأشراف، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
تاج، محمد (بی‌تا). «قمه‌زنی زیر تیغ نقد»، در: پگاه حوزه، ش319.
تبریزی، جواد بن علی (1425). رسالة فی لبس السواد- الأنوار الالهیة، قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها.
جمعی از نویسندگان (1390). دایرة‌المعارف تشیع، قم: انتشارات حکمت.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
حسینی شیرازی، صادق (1427). بیان الاصول، قم: دار الانصار، چاپ دوم.
حسینی مراغی، سید میر عبد الفتاح بن علی (1417). العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حسینی، محمد علی (1428). التعلیق والشرح المفید للحلقة الاولی، قم: مؤسسه عاشورا.
حلّی، رضی الدین سید ابن طاووس (1409). الاقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (ط- القدیمة)، تهران: دار الکتب الاسلامیة، الطبعة الثانیة.
خامنه‌ای، سید علی (1424). رسالة اجوبة الاستفتائات، قم: انتشارات انقلاب اسلامی.
خوش‌صورت موفق، اعظم (1394). «مدیحه‌سرایی از دیدگاه اسلام»، نهمین جشنواره ملی رضوی، منتشرشده در: کتاب بر آستان ارادت، اردبیل: انتشارات محقق اردبیلی، چاپ اول.
روحانی، سید محمد صادق (1413). القواعد الفقهیة: منتقی الاصول، قم: چاپ‌خانه امیر.
سپهر کاشانی، محمدتقی (1337). ناسخ التواریخ، تهران: امیرکبیر.
شُبر، سید حسن (1369). تاریخ العراق السیاسی المعاصر، بی‌جا: دار المنتدی للنشر.
طریحی، فخرالدین (1416)‌. مجمع البحرین، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1393). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1407). تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1414). الأمالی، قم: دار الثقافة.
الطهرانی، آقابزرگ (1403). الذریعة الی تصانیف الشیعة، بی‌جا: دار الاضواء، الطبعة الثالثة.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن نور الدین علی بن احمد (1409). مسکن الفؤاد و حبّ الأولاد، تهران: نشر دانش.
فاضل لنکرانی (موحدی)، محمد (1425). جامع المسائل، قم: انتشارات امیر قلم.
فتال نیشابوری، محمد بن احمد (1375). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (طبع قدیم)، قم: الشریف الرضی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی (‌1406). الوافی، اصفهان: کتاب‌خانه امام امیرالمؤمنین علی (ع).
قاضی طباطبایی، محمدعلی (1383). تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا علیه السلام، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قرشی، سید علی اکبر (1412). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
قمی (صدوق)، محمّد بن علی بن بابویه (1413). من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
قمی، شیخ عباس (1379). مفاتیح الجنان، قم: انتشارات دلیل.
کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
مجلسی دوم، محمد باقر بن محمد تقی (1410). بحار الانوار الجامعة الدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، بیروت: مؤسسة الطبع والنشر.
محقق داماد، مصطفی (1383). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.
محمودی، سید محسن (1385). مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، بی‌جا: نشر ورامین، چاپ پانزدهم.
مسائلی، مهدی (بی‌تا). قمه‌زنی؛ سنت یا بدعت، اصفهان: نشر گلبن اصفهان، چاپ ششم.
مشکینی اردبیلی، علی (1374). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم: الهادی، چاپ ششم.
مشهدی حائری، محمد بن جعفر (‌1419). المزار الکبیر، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مظفر، محمدرضا (1386). اصول فقه همراه شرح، شارح: عبدالله اصغری، قم: بی‌نا، چاپ دوم.
مغنیه، محمد جواد (1409). الشیعة فی المیزان، بیروت: دار الجواد، چاپ دهم.
مغنیه، محمد جواد (1975). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید، بیروت: دار العلم للملایین.
مقری فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دار الرضی.
موسوی بجنوردی، سید حسن بن آقا بزرگ (1397). القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی، ج1.
موسوی بجنوردی، سید حسن بن آقا بزرگ (1419). القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی، ج5.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
موسوی خمینی، سید روح‌اللّه (1422)‌. استفتائات، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
موسوی خمینی، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1416). صراط النجاة (المحشّی الخویی)، قم: مکتب نشر المنتخب.
موسویخویی، سید ابوالقاسم (1418). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: لطفی.
نجفی (کاشف الغطاء)، محمد حسین بن علی بن محمد رضا (1426). الفردوس الأعلی، قم: دار أنوار الهدی.
نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نخجوانی، محمدعلی (بی‌تا). الدعاة الحسینیه، قم: هیئت قمر بنی هاشم (ع).
نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی (1417). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال والحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
هاشمی شاهرودی و جمعی از مؤلفان (بی‌تا). مجله فقه اهل بیت (ع)، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، ج49 و 50.
ijtihad.ir/NewsDetails.aspx?itemid3389
www.tebyan.net/mobile.aspx/Comment/index.aspx?pid=61180