تقابل رویکرد سیاسی مالک اشتر نخعی و اشعث بن قیس کندی در ماجرای حکمیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه اصفهان

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان.

چکیده

مالک اشتر نخعی و اشعث بن قیس کندی دو شخصیت مؤثر در حوادث دوران خلافت علی (ع) بودند که در میان کوفیان ابهت زیادی داشتند؛ اما نفوذ آن دو همیشه یکسان نبود. جایگاه و نفوذ این دو سردار در حادثه مهم حکمیت به مقابله آنها با یکدیگر منجر شد. مسئله اصلی در این پژوهش آن است که کاهش یا افزایش نفوذ مالک اشتر و اشعث در ماجرای حکمیت تحت تأثیر چه عواملی بوده است. بدین‌منظور این فرضیه به آزمون گذاشته شده است که «موقعیت و نفوذ دو سردار یمانی تابعی از وضعیت عمومی جامعه و جو حاکم بر نبرد صفین بوده است». همچنین، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ‌که پیش از ماجرای حکمیت موقعیت مالک اشتر به‌ شکل بارزی مؤثرتر بود. وی از طریق خطبه‌ها، رجزخوانی‌ها و همچنین عملکردش مجاهدان را برمی‌انگیخت؛ اما اشعث از اواسط نبرد صفین با بی‌میلی با سپاه علی (ع) همراهی می‌کرد. با وقوع جریان حکمیت موقعیت و جایگاه این دو سردار دگرگون شد و مالک منفعل و اشعث همه‌کاره این واقعه شد. افزایش نفوذ اشعث و هواخواهان وی سبب بازگشت مالک اشتر و یارانش شد و حتی علی (ع) را تهدید به قتل کردند. آنها در جریان حاکمیت در خصوص ذکرکردن یا نکردن اصطلاح «امیرالمؤمنین» برای علی (ع)، خوش‌بینی و بدبینی به ‌کل عهدنامه و نیز درباره اطاعت از علی (ع) با هم اختلاف نظر اساسی داشتند. روش کار در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و داده‌های استنتاج‌شده از منابع متقدم تاریخی را تبیین می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparison between the Political Approaches of Mālik Ashtar Nakhaee and Ash,ath Bin Gheys Kendi in the Event of Hakamiyyah

نویسندگان [English]

  • Arman Farouhi 1
  • Aliakbar Abbasi 2
1 PhD Student of the University of Isfahan
2 Faculty Member of the University of Isfahan.
چکیده [English]

Mālik Ashtar Nakhaee and Ash,ath Bin Gheys Kendi were the two prominent figures during the Caliphate of Imam Ali whose positions were changed as the event of Hakamiyyah took place in the battle of Seffin, putting them at the two sides of a dispute in which the influence of the latter surpasses that of the former while it was vice versa up to then. As an effort to answer what the reason behind the increase or decrease of their influence was, this article hypothesize that "the position and influence of the two Yamani generals were subject to the general atmosphere of the community and the battle of Seffin". Our discriptive-analytic research also shows that the dispute also resulted in the schism of Malik, s proponents so that they even fell into a conspiracy to assassinate Imam Ali, being in doubt whether to obey him as Amir-ul-Mo,menin (The Commander of the Believers) or not.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Mālik Ashtar Nakhaee
  • Ash
  • ath Bin Gheys Kendi
  • Hakamiyyah
  • Battle of Seffin
نهج‌البلاغه (1372). ترجمه: سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی، چاپ
چهارم.
ابن ‌ابی ‌الحدید (1337). شرح نهج‌البلاغه، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: کتاب‌خانه عمومی آیت‌الله مرعشی، چاپ اول.
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن الکرام (1385/1965). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صار.
ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن محمد (1411). الفتوح، ترجمه: محمد بن احمد مستوفی هروی، تصحیح: غلام‌رضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن جوزی، ابوالفرج بن عبد الرحمن بن علی (1412). المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن عبد البر (1412). الاستیعاب الی معرفة الاصحاب، بیروت: دار الجیل، الطبعة الاولی.
ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم (1410/1990). الامامة والسیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الاولی.
ابن مسکویه الرازی (1379). تجارب الامم، تصحیح: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش، چاپ دوم.
اصفهانی، حمزة بن حسن (بی‌تا). تاریخ سنی ملوک الارض والانبیاء، برلین: مطبعه کاویانی.
بهرامیان، علی (1379). «اشعث بن قیس کندی»، در: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج9.
ثقفی کوفی، ابو اسحاق ابراهیم بن محمد (1355). الغارات، تصحیح: جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: انتشارات انجمن ملی.
خلیفة بن خیاط (1415). تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق: فواز، بیروت: دار الکتب العلمیة.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود (1368). اخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر و جمال‌الدین شیال، قم: منشورات الرضی.
طبری، محمد بن جریر (1387/1967). التاریخ طبری، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث العربی، الطبعة الثانیه.
عباسی، علی‌اکبر (1387). پژوهشی پیرامون زندگی و عملکرد مالک اشتر، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجره، الطبعة الثانیه.
مقدسی، مطهر بن طاهر (بی‌تا). البدء والتاریخ، بور سعید، بی‌جا: مکتبة الثقافة الدینیة.
نصر بن مزاحم (1404). وقعة صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، القاهره: المنشورات مکتبة المرعشی النجفی.
واقدی، محمد بن عمر (1409). المغازی، تحقیق: مارسدن جونز، بیروت: مؤسسة الاعلمی، الطبعة
الثالثه.
واقدی، محمد بن عمر (1417). فتوح الشام، تصحیح: عبد اللطیف عبد الرحمن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
واگلیری، آل ویکا (1383). «ابن‌اشعث»، ترجمه: علی‌اکبر عباسی، در: فصل‌نامه تاریخ اسلام، س5، ش17، ص167-186.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (بی‌تا). التاریخ، بیروت: دار صار.